Мухаммадиев Неъматжон Рахматовичнинг
патентлар асосида ўтказиладиган фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи) “Транспорт қурилиши обектларида фойдаланиш учун эксплуатацион хоссалари яхшиланган модификацияланган майда донадор базалтофибробетон олиш ва унинг асосида конструксиялар ишлаб чиқаришнинг инновацион технологиялари”, 05.09.05- Қурилиш материаллари ва буюмлари (техника фанлари доктори).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3. DSc /Т838.
Илимий маслахатчи: техника фанлари доктори, профессор Сой Владимир Михайлович
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат транспорт университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат транспорт университети, DSc 15/31.08.2022.Т.73.04
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади модификацияланган базалтофибробетоннинг тарикибни ишлаб чиқиш ва ушбу таркибни қўллаш асосида темир-бетон конструксияларни ишлаб чиқаришнинг технологиясини такомиллаштириш хамда қурилиш буюмларининг янги конструктив ечимларни ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор киришиш деформациялари кўрсаткичи паст ва яхшиланган экплуатацион хоссаларга эга бўлган базалтофибробетон қоришмасининг таркиби ишлаб чиқилган (УЗ ИАП 07520);
илк бор металл ва меҳнат сарфининг камлиги, хамда 1 м2 технологик линия учун тўғри келувчи унумдорлигининг юқорилиги билан ажралиб турувчи кўприклар оралиқ қурилмаларининг олдиндан зўриқтирилган темирбетон тўсинларини тайёрлаш усули ишлаб чиқилган (№ УЗ ИАП 07372);
илк бор металл сарфи паст ва коррозияга чидамлилиги хамда эксплуатацион ишончлилиги юқори бўлган ҳавоий электр узатиш линияси таянчи пойдеворининг конструксияси ишлаб чиқилган (УЗ ИАП 7747);
иккинчи даражали полином кўринишидаги модификацияланган майда донадор базалтофибробетоннинг сиқилишга мустаҳкамлагининг математик модели ишлаб чиқилган ва технологик таҳлил қилиш орқали унинг энг аҳамиятли рецептура-технологик омилларга боғлиқ равишда мустахкамлигининг ўзгариши қонуниятлари аниқланган;
майда донадор бетонни базалт фибротоласи билан дисперс арматуралаш фибранинг микродаражада бир текис тақсимланиши ҳисобига композит матрицасини структуралайди ва ундаги ёпиқ ғовакларнинг миқдорини оширади, бу эса ўз навбатида базалтофибробетоннинг асосий эксплуатацион кўрсаткичларининг сезиларли даражада ортишига олиб келиши аниқланган.
IV.Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. Транспорт қурилиши обектларида фойдаланиш учун эксплуатацион хоссалари яхшиланган модификацияланган майда донадор базалтофибробетон олиш ва унинг асосида конструксиялар ишлаб чиқаришнинг инновацион технологияларини ишлаб чиқиш бўйича олинган натижалар асосида қуйидаги ишланмалар жорий қилинган:
таркибида цемент, чақиқ тош, қум, поликарбоксилатли суперпластификатор МастерГлениум АCЕ 430, На-карбоксиметилселлюлоза ишлаб чиқариш қолдиқлари (КОН), базалтли фибротола ва сувдан иборат бўлган базалтофибробетоннинг ишлаб чиқилган янги таркиби “Бинокор темир бетон сервис” МЧЖ ҚК, “Тақиятас темир бетон” МЧЖ, “Эйвалекмахсустемирбетон” УК корхоналарида ишлаб чиқаришга жорий қилинган. Мазкур корхоналарда 01.03.2024 йилдан 01.11.2024 йилгача бўлган давр мобайнида УЗ ИАП 07372 “Бетон қоришмаси” ихтиросига олинган патентга мувофиқ 8981 дона тажриба-синов партиялари ишлаб чиқарилган ("Ўзсаноатқурилишматериаллари" уюшмаси 2024 йил 18 ноябрдаги 04/15-35 12-сонли ма'лумотнома). Натижада, оптимал бетон таркибларни жорий этишда цемент сарфини 15-25% га тежашга, рентабелликнинг 4-6 % га оширишга ва маҳсулотнинг таннархини 15 % га камайтиришга эришилган;
кўприклар оралиқ қурилмаларининг олдиндан зўриқтирилган темирбетон тўсинларини камида учта буюмга мос келувчи стендини анкерлар ёрдамида пойдеворга махкамлаш, стендга арматура боғламини жойлаш ва кейинчалик уларни зўриқтириш, қолипнинг шчитларини ўрнатиш ва уларни ўзаро бир-бирига боғлаш, кейинчалик базалтофибробетон қоришмасини жойлаштириш, битта буюмга мос келувчи харакатчан бортларини навбатдаги тўсин тайёрлангандан сўнг стенд бўйлаб кўчириш ва бетон мустахкамлигини олганидан сўнг зўриқтирилган арматурани бўшатишни кўзда тутувчи тайёрлаш усули “Бинокор темир бетон сервис” МЧЖ ҚК корхонасида ишлаб чиқаришга жорий қилинган. Мазкур корхонада 01.03.2024 йилдан 01.11.2024 йилгача бўлган давр мобайнида УЗ ИАП 07372 “Кўприклар оралиқ қурилмаларининг олдиндан зўриқтирилган темирбетон тўсинларини тайёрлаш усули” ихтиросига олинган патентга мувофиқ 2531 тажриба-синов партияси ишлаб чиқарилган ("Ўзсаноатқурилишматериаллари" уюшмаси 2024 йил 18 ноябрдаги 04/15-35 12-сонли ма'лумотнома). Натижада, таклиф этилаётган технология ва оптимал бетон таркибини жорий этишда махсулот тан нархини 19 % камайтиришга, метал сарфини камайтиришга ва мехнат унумдорлигини 25-30 % оширишга эришилган;
бутун узунлиги бўйича ташқи винцимон сиртга эга бўлган ички бўшлиғи йиғма бетон билан тўлдирилган металл цилиндр сифатидаги базалтофибробетондан иборат конуссимон каллакли доиравий кесимли қозиқоёқ кўринишида бажарилган ҳавоий электр узатиш линияси таянчи пойдеворининг конструксияси “Бинокор темир бетон сервис” МЧЖ ҚК, “Тақиятас Темир Бетон” МЧЖ корхонасида ишлаб чиқаришга жорий қилинган. Мазкур корхоналарда 01.03.2024 йилдан 01.11.2024 йилгача бўлган давр мобайнида УЗ № ИАП 7747 “Ҳаво электр узатиш линияси таянчининг пойдевори” ихтиросига олинган патентга мувофиқ 6450 дона тажриба-синов партияси ишлаб чиқарилган ("Ўзсаноатқурилишматериаллари" уюшмаси 2024 йил 18 ноябрдаги 04/15-35 12-сонли ма'лумотнома). Натижада, жорий этилган ҳаво электр узатиш линияси таянчининг пойдеворини, метал сарфини тежашга, умирбоқийлигини 30-50% га оширишга эришилган; Шунингдек, 01.03.2024 йилдан 01.11.2024 йилгача бўлган давр мобайнида Транспорт қурилиши обектларида фойдаланиш учун эксплуатацион хоссалари яхшиланган модификацияланган майда донадор базалтофибробетон олиш ва унинг асосида конструксиялар ишлаб чиқаришнинг инновацион технологияларини ишлаб чиқаришга жорий этишдан олинган умумий иқтисодий самарадорлик 2,171 млрд. сўмни ташкил этган.