Raximberdiev Quvonchbek Baxtiyorovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Tijorat banklarida blokcheyn texnologiyasi asosida kreditlash tizimining iqtisodiy samaradorligini oshirish”, 08.00.16-Raqamli iqtisodiyot va xalqaro raqamli integratsiya (iqtisodiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.PhD/Iqt3373.
Ilmiy rahbar: Jo‘raev G‘ayrat Umarovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Milliy Universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, DSc.03/30.07.2022.I.16.05
Rasmiy opponentlar: Maxamatov Nurilla Ergashevich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor; Saydullaev Shaxzod Sherzodovich, iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent
Yetakchi tashkilot: Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi innovatsion iqtisodiuot sharoitida tijorat banklarida xavfsiz kreditlash xizmatlarini tashkil etish va samaradorligini oshirishda blokcheyn texnologiyasidan foydalanish bo’uisha ilmiy takliflar va  amaliy tavsiualar ishlab shiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
uslubiy yondashuvga ko‘ra, “blokcheyn texnologiyasi asosida kreditlash tizimi” tushunchasining iqtisodiy mazmuni moliyaviy kreditlash jarayonlarini blokcheyn texnologiyasi yordamida amalga oshirishda kredit berish, qaytarish va monitoring qilish jarayonlarini avtomatlashtirish, shaffoflik va xavfsizlikni ta’minlash, ma’lumotlarni nomarkazlashgan tarzda saqlash va barcha ishtirokchilar uchun bir xil ko‘rinishda taqdim etish nuqtayi nazaridan takomillashtirilgan;
mijozlarning kreditga layoqatlilik darajasi va kreditlash jarayonini baholashning kredit skoring usullarini qo‘llashda “yuqori” [67,23-100], “o‘rta” [52,43-67,23], “qoniqarli” [17,02-52,43], “qoniqarsiz” [0-17,02] baholash mezonlaridan masofaviy kreditlash jarayonini amalga oshiruvchi bank, kreditlash tashkilotlarida foydalanish taklifi ishlab chiqilgan;
blokcheyn texnologiyasi asosida kreditlash tizimlarida xavfsiz tranzaksiyalarni bajarishning konseptual modeli va algoritmini dasturiy amalga oshirilishi natijasida ATB Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasi filiallararo va bo‘limlararo hujjat almashinuvi tezligini 20 foizga oshirish va moliyaviy hisoblarni o‘tkazishga ketadigan vaqt va mehnat sarfini 6-10 foizga qisqartirish taklifi asoslangan;
O‘zbekiston Respublikasi bank va kreditlash tashkilotlari tranzaksiyalar ma’lumotlari asosida 2030-yilga qadar Uzbekistan Blockchain Credit System kreditlash platformasi kriptoaktiv narxini aniqlash modeli va bozor kapitallashuvi prognoz ko‘rsatkichlari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Tijorat banklarida xavfsiz kreditlash xizmatlarini tashkil etish va samaradorligini oshirishda blokcheyn texnologiyasidan foydalanish bo’uisha ilmiy takliflar va  amaliy tavsiualar asosida:
uslubiy yondashuvga ko‘ra, “blokcheyn texnologiyasi asosida kreditlash tizimi” tushunchasining iqtisodiy mazmunini moliyaviy kreditlash jarayonlarini blokcheyn texnologiyasi yordamida amalga oshirishda kredit berish, qaytarish va monitoring qilish jarayonlarini avtomatlashtirish, shaffoflik va xavfsizlikni ta’minlash, ma’lumotlarni nomarkazlashgan tarzda saqlash va barcha ishtirokchilar uchun bir xil ko‘rinishda taqdim etish nuqtayi nazaridan takomillashtirishga oid nazariy va uslubiy ma’lumotlardan oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun tavsiya etilgan “Sanli ekonomika” nomli darslikni tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 17-iyuldagi 314-sonli buyrug‘i). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida blokcheyn texnologiyasi yordamida kredit berish, qaytarish va monitoring qilish jarayonlarini takomillashtirilgan “blokcheyn texnologiyasi asosida kreditlash tizimi” tushunchasining iqtisodiy mazmuni yuzasidan nazariy bilimlarni kengaytirish imkoni yaratilgan;
mijozlarning kreditga layoqatlilik darajasi va kreditlash jarayonini baholashning kredit skoring usullarini qo‘llashda “yuqori” [67,23-100], “o‘rta” [52,43-67,23], “qoniqarli” [17,02-52,43], “qoniqarsiz” [0-17,02] baholash mezonlaridan masofaviy kreditlash jarayonini amalga oshiruvchi bank, kreditlash tashkilotlarida foydalanish taklifi ATB Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasida joriy qilingan (AT Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasining 2023-yil 18-maydagi 21-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida mijozlarning kreditga layoqatlilik darajasi va kreditlash jarayonini baholashning kredit skoring usullaridan samarali foydalanish imkoni yaratilgan;
blokcheyn texnologiyasi asosida kreditlash tizimlarida xavfsiz tranzaksiyalarni bajarishning konseptual modeli va algoritmini dasturiy amalga oshirilishi natijasida ATB Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasi filiallararo va bo‘limlararo hujjat almashinuvi tezligini 20 foizga oshirish va moliyaviy hisoblarni o‘tkazishga ketadigan vaqt va mehnat sarfini 6-10 foizga qisqartirish taklifi ATB Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasida joriy qilingan (AT Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasining 2023-yil 18-maydagi 21-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida blokcheyn kreditlash dasturiy majmuasi orqali, mijozlar kreditlash riski 8-12 foiz gacha kamayganligi, mijozlarning 1440 ta qaydlaridan foydalangan holda kreditlash jarayoni tahlil qilish natijasida ajratilgan kreditlarning 5 foizi muammoli ekanligi aniqlanib, bank filiallararo va bo‘limlararo hujjat almashinuvi munosabatlarini yuritish ishlari tezligini oshirish va moliyaviy hisoblarni o‘tkazishga ketadigan vaqt va mehnat sarfini qisqartirish imkoni yaratilgan;
O‘zbekiston Respublikasi bank va kreditlash tashkilotlari tranzaksiyalar ma’lumotlari asosida 2030-yilga qadar ishlab chiqilgan Uzbekistan Blockchain Credit System kreditlash platformasining token narxi va bozor kapitallashuvi prognoz ko‘rsatkichlari ATB Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasiga joriy qilingan (AT Xalq Banki Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududiy boshqarmasining 2023-yil 18-maydagi 21-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida kreditlash jarayoni kunlik xizmat ko‘rsatiladigan mijozlar soni o‘rtacha 32 foizga oshishi, axborot xavfsizligini ta’minlash xarajatlari 15 foizga kamaygan holda molyaviy samaradorlikni o‘rtacha 30 foizga oshirishga erishilgan.