Xujamuradova Surayyo Ibragimovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Eksport-import operatsiyalari auditining uslubiy jihatlarini takomillashtirish», 08.00.08–«Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit».
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2.PhD/Iqt2245
Ilmiy rahbar: Dusmuratov Radjapbay Davlatbaevich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat agrar universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent Kimyo xalqaro universiteti, DSc.03/31.10.2024.I.133.02
Rasmiy opponentlar: Ilxamov Shavkat Islamovich iqtisodiyot fanlari doktori, professor; Abdujaborova Ma’mura Toshmuhamadovna iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent.
Yetakchi tashkilot: «Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti» Milliy tadqiqot universiteti
II. Tadqiqotning maqsadi eksport-import operatsiyalari auditining uslubiy jihatlarini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
eksport-import operatsiyalari auditining axborot manbalarini shakllantirishda auditning umumiy rejasi va dasturini mazkur ikki toifadagi operatsiyaning iqtisodiy mazmuni, me’yoriy-huquqiy asoslari, buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish bo‘yicha prinsipial farqlarini inobatga oluvchi «Eksport operatsiyalari auditi rejasi» va «Import operatsiyalari auditi rejasi»ga ajratgan holda tuzish taklifi asoslangan;
eksport operatsiyalarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish jarayonining axborot ta’minotini takomillashtirish yuzasidan alohida 2990-«Eksportga yuklab jo‘natilgan tovarlar» schetini ochish va uning tarkibida eksport tovarlarning saqlanish joylari bo‘yicha nazoratini ta’minlaydigan ishchi schetlar ochish taklifi asoslangan;
import operatsiyalarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishning asosiy bosqichlari, unda «Incoterms-2020» xalqaro qoidalariga ishora qilinadigan vaziyatlarning inobatga olinishi, import maqsadida «Chet el valyutasini sotib olish va sotish bilan bog‘liq operatsiyalar auditi dasturi»ning namunaviy shakli hamda uni tuzish bo‘yicha taklif ishlab chiqilgan;
eksport tushumini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish jarayoni audit dasturiga «Eksport tovarlari harakati va ularning saqlanishi ustidan ichki nazoratning samaradorligini baholash» bo‘limini kiritish va auditda tahlil uslublarini qo‘llash asosida takomillashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Eksport-import operatsiyalari auditining uslubiy jihatlarini takomillashtirish bo‘yicha ishlab chiqilgan ilmiy takliflar va amaliy tavsiyalar:
eksport-import operatsiyalari auditining axborot manbalarini shakllantirishda auditning umumiy rejasi va dasturini mazkur ikki toifadagi operatsiyaning iqtisodiy mazmuni, me’yoriy-huquqiy asoslari, buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish bo‘yicha prinsipial farqlarini inobatga oluvchi «Eksport operatsiyalari auditi rejasi» va «Import operatsiyalari auditi rejasi»ga ajratgan holda tuzish taklifi O‘zbekiston Auditorlar Palatasi, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi tomonidan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Auditorlar Palatasining 2024 yil 4 iyuldagi № 68-son, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasining 2024 yil 23 oktyabrdagi № 41-son, «BBU - AZAMAT» xususiy korxonasining 2024 yil 23 maydagi №03-A-son, «TRANS AUDIT-A» MChJ auditorlik korxonasining 2024 yil 24 maydagi ma’lumotnomalari). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida xo‘jalik sub’ektlarida eksport-import operatsiyalari auditiningumumiy rejasini va dasturini tuzish hamda auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish uchun axborot manbalarini shakllantirishda foydalanilib, dissertant tomonidan ishlab chiqilgan va O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining № DGU 41118 – sonli mualliflik guvohnomasi bilan tasdiqlangan «Eksport-import operatsiyalari auditi» nomli EHM dasturi eksport-import operatsiyalari auditini rejalashtirish jarayonlariga raqamli texnologiyalarni tatbiq etishga yordam bergan;
eksport operatsiyalarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish jarayonining axborot ta’minotini takomillashtirish yuzasidan alohida 2990-«Eksportga yuklab jo‘natilgan tovarlar» schetini ochish va uning tarkibida eksport tovarlarning saqlanish joylari bo‘yicha nazoratini ta’minlaydigan ishchi schetlar ochish taklifi O‘zbekiston Auditorlar Palatasi, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi tomonidan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Auditorlar Palatasining 2024 yil 4 iyuldagi №68-son, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasining 2024 yil 23 oktyabrdagi № 41-son, «BBU - AZAMAT» xususiy korxonasining 2024 yil 23 maydagi №03-A-son, «TRANS AUDIT-A» MChJ auditorlik korxonasining 2024 yil 24 maydagi ma’lumotnomalari). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida eksport operatsiyalarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish vaqti tejalib, auditorlik dalillar ta’minoti va auditorlik xulosasining sifati oshgan;
import operatsiyalarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishning asosiy bosqichlari, unda «Incoterms-2020» xalqaro qoidalariga ishora qilinadigan vaziyatlarning inobatga olinishi, import maqsadida «Chet el valyutasini sotib olish va sotish bilan bog‘liq operatsiyalar auditi dasturi»ning namunaviy shakli hamda uni tuzish bo‘yicha ishlab chiqilgan taklif O‘zbekiston Auditorlar Palatasi, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi tomonidan tomonidan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Auditorlar Palatasining 2024 yil 4 iyuldagi №68-son, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasining 2024 yil 23 oktyabrdagi № 41-son, «BBU - AZAMAT» xususiy korxonasining 2024 yil 23 maydagi №03-A-son, «TRANS AUDIT-A»MChJ auditorlik korxonasining 2024 yil 24 maydagi ma’lumotnomalari). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasidaimport operatsiyalarini hamda ularni amalga oshirish maqsadida chet el valyutasini sotib olish va sotish bilan bog‘liq operatsiyalarni auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishning uslubiy ta’minoti yaxshilangan, auditorlik dalillarini to‘plash va auditorlik xulosasining sifati oshgan;
eksport tushumini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishga yo‘naltirilgan audit dasturiga “Eksport tovarlari harakati va ularning saqlanishi ustidan ichki nazoratning samaradorligini baholash” bo‘limini kiritish asosida takomillashtirish taklifi O‘zbekiston Auditorlar Palatasi, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi tomonidan tomonidan amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Auditorlar Palatasining 2024 yil 4 iyuldagi №68-son, O‘zbekiston Buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasining 2024 yil 23 oktyabrdagi № 41-son, «BBU - AZAMAT» xususiy korxonasining 2024 yil 23 maydagi №03-A-son, «TRANS AUDIT-A» MChJ auditorlik korxonasining 2024 yil 24 maydagi ma’lumotnomalari). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida auditor ish sifatining oshishida xizmat qiladigan tahliliy (analitik) amallar va ularni qo‘llash bosqichlarini tatbiq qilishshga yordam bergan.
