Mirzaeva Dilzodaxon Fayzullaevnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
“Grafik asimmetriyaning qiyosiy-tipologik tahlili (ingliz va o‘zbek tili materiallari asosida)”, 10.00.06 – Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma tilshunoslik va tarjimashunoslik (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.PhD/Fil5081.
Ilmiy rahbar: Raximov G‘anisher Xudoyqulovich, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti.
Ilmiy Kengash faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, Ilmiy Kengash raqami: Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Rasmiy opponentlar: Mamatov Abdug‘afur Eshonqulovich, filologiya fanlari doktori, professor; Qosimova Nafisa Farhodovna, filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent.
Yetakchi tashkilot: Qarshi davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi grafik asimmetriyaning o‘zbek va ingliz tillarida namoyon bo‘lishini qiyosiy-kognitiv nuqtayi nazardan ochib berishdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
o‘zbek tilshunosligida birinchi marta grafik asimmetriyaning tarixiy ildizlari, genezisi, turlari hamda vazifalari orqali ularning genetik asoslari aniqlanib, ular qiyosiy tilshunoslik uchun muhim omil ekanligi dalillangan;
“grafik asimmetriya” tushunchalar termini keng qamrovli polisemantik hodisa ekanligi, u faqat tovushni ifodalovchi hodisa emasligi, uni tilning boshqa sath birliklariga nisbatan qo‘llash lisoniy belgi asimmetriyasi xususiyatlari orqali asoslangan;
“grafik asimmetriya”ning sintagmatik, paradigmatik va semantik aspektlarda namoyon bo‘lish xususiyatlari ingliz va o‘zbek tili materiallarida “simmetriya/ asimmetriyasi” dixotomiyasining qiyoslanishi bilan isbotlangan;
ingliz va o‘zbek tillari unlilar tizimlariga xos asimmetrik holatlarning baholanishi natijasida o‘zbek tili unli tovushlari soni rasmiy manbalarda qayd etilganidan ko‘proq ekanligi nazariy va faktik ma’lumotlar bilan dalillangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Grafik asimmetriyaning qiyosiy-tipologik tahlili (ingliz va o‘zbek tili materiallari asosida) mavzusida olib borilgan ilmiy tadqiqot natijalari asosida:
ingliz tilidagi frazeologizmlarda grafik asimmetriyaning semantik aspektda namoyon bo‘lishi, ularning o‘ziga xos xususiyatlari “muhabbat”, “nafrat”, “go‘zallik” tushunchalari negizidagi tahlillaridan Buxoro davlat universitetida amalga oshirilayotgan O‘zbekistondagi AQSh elchixonasining 2020-2022 yillarga mo‘ljallangan S-UZ800-20-GR-0034-raqamli “ACCESS MICROSChOLARShIP PROGRAM” loyihasida foydalanilgan (Buxoro davlat universitetining 2024-yil 11-yanvardagi 06-01-0011-son ma’lumotnomasi). Natijada ingliz tilidagi frazeologizmlarda grafik asimmetriyaning semantik aspektda namoyon bo‘lishi, ularning o‘ziga xos xususiyatlarini batafsil tahlil qilish bo‘yicha olingan natijalar takomillashtirilgan;
o‘qituvchi va talabalarning tilshunoslik va tarjimashunoslik borasidagi bilimlarini oshirish hamda til tizimi bilan bog‘liq muammolarning amaliy echimiga qaratilgan, aniq maqsadga yo‘naltirilgan dasturlar, shuningdek, matnlarni tahrirlash, lingvistik tarjima uchun mo‘ljallangan uslubiy qo‘llanma hamda risolalar yaratishda grafik elementlarning struktur xususiyatlari tadqiqi bo‘yicha olingan ilmiy natijalari, amaliy taklif va tavsiyalaridan Samarqand davlat chet tillar institutida 2017-2020-yillarda amalga oshirilgan Evropa Ittifoqining Erasmus+ 585845 EPP-1-2017-ES-EPPKA2-CBHE-JP “CLASS: Development of the interdisiplinary master program on Computational Linguistics at Central Asian universities” (CLASS: “Markaziy Osiyo Universitetlarida kompyuter lingvistikasi bo‘yicha magistratura dasturini ishlab chiqish”) nomli innovatsion loyiha doirasida bevosita foydalangan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2024-yil 11-martdagi 547/02-son ma’lumotnomasi). Natijada grafik asimmetriyani o‘rganish bo‘yicha qilingan ilmiy xulosalar takomillashtirilgan;
ingliz va o‘zbek tillarida harf va tovush aro mutanosiblik (simmetriya) hamda nomutanosiblik (asimmetriya) sabablarining ilmiy jihatdan o‘rganilganligi natjalaridan Samarqand telekanali orqali 2023-yil mart-aprel oylari davomida efirga uzatilgan “Ingliz tili saboqlari” ko‘rsatuvi ssenariylarini shakllantirishda foydalanilgan (Samarqand viloyat teleradiyo kompaniyasining 2024-yil 15-fevraldagi 01-07/44-son ma’lumotnomasi). Natijada teletomoshabinlar ingliz va o‘zbek tillarida harf va tovushlar, ularning o‘zaro munosabati, mutanosib va nomutanosib holatlari haqida qiziqarli ma’lumotlarga ega bo‘lgan.
