Шарипова Инобат Сапабаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Оролбўйи ҳудудидаги болаларда нафас тизими касалликларининг клиник-функционал хусусиятлари”, 14.00.09 – Педиатрия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2022.2.PhD/Tib2734.
Илмий раҳбар: Алиева Нигора Рустамовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти,_DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Шамансурова Эльмира Амануллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Бобомуратов Турдиқул Акрамович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши. назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Оролбўйи минтақасида яшовчи эрта ёшли болаларда баъзи нафас аъзолари патологияларида клиник-функционал ва иммунологик хусусиятларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Оролбўйи минтақасида яшовчи эрта ёшли болаларнинг 40 (23,8%) нафарида енгил ва ўрта оғир даражадаги озиқланишнинг оқсил энергия етишмовчилиги, 15 (9,0%) нафарида ортиқча вазн ва 6 (3,6%) нафарида семизлик бўлган жисмоний ривожланишнинг ўзгаришлари фонида бронх-ўпка касалликларининг оғир кечиши исботланган;
Оролбўйи минтақасида яшовчи бронх-ўпка касалликлари билан касалланган болаларда IgE миқдори (77,18±14,39 МЕ/л), ИЛ-4 (20,25±5,43 пг/мл), ИЛ-8 (71,63±43,06 пг/мл) ошганлиги, секретор иммуноглобулин А (sIgA) эса (55,31±9,79мг/л) камайганлиги, 3 ёшли 17 (43,6%) нафар болаларда қайталанувчи обструктив бронхит учраганлиги ҳисобига, иммун тизими дисфункцияси ривожланганлиги исботланган;
Оролбўйи ҳудудида бронх-ўпка касалликлари билан касалланган болаларда секретор иммуноглобулин А билан ИЛ-4 (r=0,31) ва С-реактив оқсил (r=0,41) орасида ўртача, иммуноглобулин Е билан пульсоксиметрия (r=0,62) орасида кучли ижобий боғлиқлик, ИЛ-4 билан пульсоксиметрия (r=0,68) ва ИЛ-8 (r=0,61) орасида кучли ижобий боғлиқлик бўлганлиги сабабли, касалликларнинг оғир ва асоратли кечиши исботланган;
Оролбўйи ҳудудида бронх-ўпка касалликлари билан касалланган болаларда PIS шкаласи билан пульсоксиметрия (r=-0,5) ва СШО (r=-0,8)  орасида кучли манфий боғлиқлик, RDAI шкаласи билан PIS (r=-0,3) ва СШО (r=-0,7) орасида манфий боғлиқлик, PIS шкаласи билан СШО (r=0,5) орасида кучли ижобий боғлиқлик аниқланганлиги ҳисобига, клиник шкалаларнинг (PIS, RDAI, СШО) диагностик аҳамияти исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Оролбўйи ҳудудидаги эрта ёшли болаларда нафас тизими касалликларининг клиник, функционал ва иммунологик хусусиятларини аниқлаш ва баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: Оролбўйи минтақасида яшовчи эрта ёшли болаларнинг 40 (23,8%) нафарида енгил ва ўрта оғир даражадаги озиқланишнинг оқсил энергия етишмовчилиги, 15 (9,0%) нафарида ортиқча вазн ва 6 (3,6%) нафарида семизлик бўлган жисмоний ривожланишнинг ўзгаришлари фонида бронх-ўпка касалликларининг оғир кечиши исботланган. Ушбу натижалар “Оролбўйи ҳудудидаги болаларда нафас тизими касалликларининг клиник-иммунологик, функционал хусусиятлари” номли услубий тавсияномаси Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали эксперт кенгашининг 2023 йил 30 октябрдаги 106-сон қарори билан тасдиқланган. Хоразм вилояти БКТТМаркази 11.11.2023 йилдаги 151-I-сонли буйруғи ҳамда ТТА Урганч филиали клиникаси бўйича 11.11.2023 йилдаги 22-I-сонли буйруғи билан амалиётга тадбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 15.07.2024 йилдаги 03/46-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: болаларда озиқланишни оқсил энергетик етишмовчилиги омилларини аниқлаш ушбу гуруҳдаги болаларда нафас тизими касалликларини оғир кечишини олдини олиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: болаларда озиқланишни оқсил энергетик етишмовчилиги ривожланиш хавфини эрта аниқлаш ва уларни ўз вақтида даволаш касалликни оғир кечиши ва асоратланишини камайтиришга ёрдам беради. 1 нафар болани 1 кунлик даволаш 80000 сўм, 1 ойлик ногиронлик тўлови 500000 сўмни, шунингдек, бола парвариши бўйича нафақа ойига 250000 сўмни ташкил этади. Шундай қилиб, бир кунда нафас тизими касалликларига чалинган 168 нафар озиқланишни оқсил энергетик етишмовчилиги бўлган болани даволаш учун сарфланадиган бюджет маблағлари ўртача 13440000 сўмни ташкил этган. Хулоса: озиқланишни оқсил энергетик етишмовчилиги ривожланиш хавфини эрта аниқлаш, ушбу болаларда касалликни оғир кечишини олдини олиш ҳисобига 1 та беморни 10 кунлик даволаниши учун кетган бюджет маблағларини 800000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: Оролбўйи минтақасида яшовчи бронх-ўпка касалликлари билан касалланган болаларда IgE миқдори (77,18±14,39 МЕ/л), ИЛ-4 (20,25±5,43 пг/мл), ИЛ-8 (71,63±43,06 пг/мл) ошганлиги, секретор иммуноглобулин А (sIgA) эса (55,31±9,79мг/л) камайганлиги, 3 ёшли 17 (43,6%) нафар болаларда қайталанувчи обструктив бронхит учраганлиги ҳисобига, иммун тизими дисфункцияси ривожланганлиги исботланган. Ушбу натижалар “Оролбўйи ҳудудидаги болаларда нафас тизими касалликларининг клиник-иммунологик, функционал хусусиятлари” номли услубий тавсияномаси Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали эксперт кенгашининг 2023 йил 30 октябрдаги 106-сон қарори билан тасдиқланган. Хоразм вилояти БКТТМаркази 11.11.2023 йилдаги 151-I-сонли буйруғи ҳамда ТТА Урганч филиали клиникаси бўйича 11.11.2023 йилдаги 22-I-сонли буйруғи билан амалиётга тадбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 15.07.2024 йилдаги 03/46-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: эрта ёшли болаларда қайталанувчи обструктив бронхитни учраш частотасини ва иммуноглобулин Е ни аниқлаш, болаларда бронхиал астма ривожланиш ҳавфини эрта аниқлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: обструктив бронхит ва пневмонияси бор эрта ёшли болаларда иммуноглобулин Е ни аниқлаш кейинчалик касалликни сурункали шаклга ўтишини камайтиришга ёрдам беради. Иммуноглобулин Е ни аниқлаш бир болага 79700 сўмни, 168 болага эса 13389000 сўм, 1 кунлик стационарда даволаниш ўрин куни 80000 сўм, 168 болага 13440000 сўмни, шунингдек, бола парвариши бўйича нафақа 8333000 сўмни ташкил қилади. Шундай қилиб, нафас тизими касалликларига чалинган болани даволаш учун бюджет маблағлари ўртача 35162000 сўмни ташкил этган. Хулоса: нафас тизими касалликлари бор бир нафар болага хавф ва клиник-функционал белгиларни эрта аниқлаш 159700 сўмни иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: Оролбўйи ҳудудида бронх-ўпка касалликлари билан касалланган болаларда секретор иммуноглобулин А билан ИЛ-4 (r=0,31) ва С-реактив оқсил (r=0,41) орасида ўртача, иммуноглобулин Е билан пульсоксиметрия (r=0,62) кучли ижобий боғлиқлик, ИЛ-4 билан пульсоксиметрия (r=0,68) ва ИЛ-8 (r=0,61) кучли ижобий боғлиқлик аниқланганлиги ҳисобига, касалликларнинг оғир ва асоратли кечиши исботланган. Ушбу натижалар “Оролбўйи ҳудудидаги болаларда нафас тизими касалликларининг клиник-иммунологик, функционал хусусиятлари” номли услубий тавсияномаси Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали эксперт кенгашининг 2023 йил 30 октябрдаги 106-сон қарори билан тасдиқланган. Хоразм вилояти БКТТМаркази 11.11.2023 йилдаги 151-I-сонли буйруғи ҳамда ТТА Урганч филиали клиникаси бўйича 11.11.2023 йилдаги 22-I-сонли буйруғи билан амалиётга тадбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 15.07.2024 йилдаги 03/46-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: секретор иммуноглобулин А ва иммуноглобулин Е нинг аҳамияти ва уларнинг яллиғланиш предикторлари (С-реактив оқсил) (r=0,41) ва пульсоксиметрия (r=0,62) билан юқори даражада боғлиқлиги, интерлейкинлар (ИЛ-4, ИЛ-8) ва пульсоксиметрия ўртасида юқори ижобий боғлиқлиги, касалликни оғир кечиши, иммун тизимида зўриқиш борлигини аниқлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: секретор иммуноглобулин А ва иммуноглобулин Е нинг аҳамияти ва уларнинг яллиғланиш предикторлари (С-реактив оқсил) (r=0,41) ва пульсоксиметрия (r=0,62) билан юқори даражада боғлиқлиги, интерлейкинлар (ИЛ-4, ИЛ-8) ва пульсоксиметрия ўртасида юқори ижобий боғлиқлигини хисобга олиб, касалликнинг қанчалик оғир кечиши ва кейинчалик касалликни сурункали шаклга ўтишини камайтиришга ёрдам беради. Пульсоксиметрия кўрсаткичларига қараб, иммунологик текширувлар учун (интерлейкинлар 4 ва 8) сарфланган маблағни тежашга ёрдам беради: 1 болага интерлейкин текшириш ўртача 140000 сўмни, 168 болага эса 23520000 сўмни, секретор иммуноглобулин А ни текшириш 85000 сўм, 168 болага эса 14280000 сўмга тўғри келади. Шундай қилиб, нафас тизими касалликларига чалинган болаларни даволаш учун бюджет маблағлари ўртача 37800000 сўмни ташкил этган. Хулоса: пульсоксиметрия текширувини эрта ўтказиш ва секретор иммуноглобулин А кўрсаткичини аниқлаш, 1 нафар болани 10 кунлик шифохонада даволаниш вақти учун 1025000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: Оролбўйи ҳудудида бронх-ўпка касалликлари билан касалланган болаларда PIS шкаласининг пульсоксиметрия (r=-0,5) ва СШО (r=-0,8)  билан кучли манфий боғлиқлиги, RDAI шкаласи PIS (r=-0,3) ва СШО (r=-0,7) билан манфий боғлиқлик, PIS шкаласи эса СШО (r=0,5) билан кучли ижобий боғлиқлик аниқланганлиги ҳисобига, клиник шкалаларнинг (PIS, RDAI, СШО) диагностик аҳамияти исботланган. Ушбу натижалар “Оролбўйи ҳудудидаги болаларда нафас тизими касалликларининг клиник-иммунологик, функционал хусусиятлари” номли услубий тавсияномаси Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали эксперт кенгашининг 2023 йил 30 октябрдаги 106-сон қарори билан тасдиқланган. Хоразм вилояти БКТТМаркази 11.11.2023 йилдаги 151-I-сонли буйруғи ҳамда ТТА Урганч филиали клиникаси бўйича 11.11.2023 йилдаги 22-I-сонли буйруғи билан амалиётга тадбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 15.07.2024 йилдаги 03/46-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: клиник шкалаларни (PIS, RDAI, СШО) қўллаш эрта ёшли болаларда нафас тизими касалликларига функционал баҳо бериш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: клиник шкалалар (PIS, RDAI, СШО) кўрсаткичларига қараб, касалликда қўлланиладиган инструментал текширишларга сарфланган маблағни тежашга ёрдам беради: 1 та болада спирометр ёрдамида текшириш ўртача 100000 сўмни, 168 болага 16800000 сўмни, 1 кунлик даволаш 80000 сўмни, 168 нафар болага 13440000 сўмни ташкил этади. Шундай қилиб, нафас тизими касалликларига чалинган болаларда клиник шкалалардан (PIS, RDAI, СШО) фойдаланиш 30440000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини берган. Хулоса: нафас тизими касалликлари бор бир нафар болага клиник шкалалардан (PIS, RDAI, СШО) фойдаланиш 180000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish