Шодиева Хуршида Тухтасиновнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, иҳтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Кўп ҳомилали ҳомиладорлик билан ҳомиладорларни олиб боришнинг патогенетик асосланган дастурини ишлаб чиқиш» 14.00.01 – Акушерлик ва гинекология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2021.1.DSc/Tib506.
Илмий маслаҳатчи: Пахомова Жанна Евгеньевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Курбанов Жахонгир Жамалович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Костюков Кирилл Витальевич, тиббиёт фанлари доктори (Россия); Мусаходжаева Дилором Абдуллаевна, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Новосибирск давлат тиббиёт университети (Россия)
Диссертация йўналиши: Назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тақикотнинг мақсади: кўпҳомилали ҳомиладор аёлларни бошқариш дастурини аниқлаш учун асоратлар ривожланишининг клиник ва патогенетик хусусиятларини ўрганиш ва башорат қилиш мезонларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кўпҳомилали хомиладорликда акушерлик ва перинатал асоратлар хориаллик турига боғлиқлиги ва 70% аёлларда ҳомиладорлик, туғруқ жараёни, акушерлик ва перинатал асоратлар билан кечиши аниқланган, монохориал хомиладорлик турда йўлдош майдонининг номувофиқлиги, плацента томирлари анастамозининг шаклланиши, фето-фетал синдроми каби асоратларнинг, дихориал эгизакли хомиладорлик турига нисбатан 4 баробар кўп учраши исботланган;
кўпхомилали ҳомиладорликда ҳомилалар ўсишининг дискордантлиги, хориаллик тури ва хомиладорлик паритетига (монохориал эгизакларда 62,7%, дихориалда 18,8%) боғлиқлиги аниқланган, хомила ўсиши дискордантлиги мониторинги асосида ишончли мониторинг ўтказиш муддати(26-28 ҳафталик) аниқлаб берилган ва акушерлик, перинатал асоратларнинг айнан шу даврда ривожланиши учинчи қон айланиш доирасининг тулиқ шакилланиши, юрак-қон томирлар ва нафас тизимларида функционал юкланманинг ошиши билан исботланган;
кўпҳомилали ҳомиладорларда динамик фетометрияни 26-28 ҳафталик муддатдан бошлаб (монохориал эгизакларда хар 2 хафтада, дихориалларда хар 4 хафтада) ўтказилиши ва допплерометрик бачадон-хомила-плацента қон оқими кўрсаткичларини баҳолаш (бачадон IR-0,59±0,68, киндик IR-0,76±0,70, ҳомила мия ўрта артериясида IR-0,66±0,020) асосида, хомилада илк даврда патологик ўзгаришларнинг ривожланишини аниқлаш ва индивидуал хар бир хомиладорда туғруқни олиб бориш усулини белгилаш имкониятининг яратилганлиги исботланган;
кўпҳомилали ҳомиладорларда (морфометрик, морфологик, электрон-микроскопик) йўлдош майдонининг номувофиқлиги, ворсиналар стромасининг ҳажми ва майдонининг кичрайиши, васкуляризациянинг пасайиши, она-ҳомила фибриноидларининг ҳажмини (31,4%) ортишининг аниқланиши, киндик тизимчасининг бирикиши (парацентрал-42%, маргинал-37,4%, қобиқли-20,6%) патологиясини ривожланиши натижасида гестацион давр ва хомила ривожланишининг бузилиши исботланган;
кўпҳомилали ҳомиладорликда эндотелиал дисфункция ва тизимли яллиғланишнинг ривожланиши, хориаллик турига боғлиқлиги (монохориал эгизакларда PIGF миқдорининг 1,5 баравар пасайиши ва sFlt-1, sFlt-1/PlGF нисбатининг 2 баробар ошиши) ва кўпхомилали хомиладорларда урогенитал тизимининг ифицирланиш даражасининг ортиши цитокинлар дисбаланси ИЛ-8 нинг 5 баравар ошиши билан исботланган;
эндотелиал дисфункция, қондаги цитокинлар дисбаланси ва акушерлик ва перинатал асоратлар орасидаги корреляцион боғлиқлик, преэклампсиянинг (PIGF таркибининг 175 пг/мл га пасайиши, sFlt-1 - 2983 пг/мл ва sFlt-1/PlGF нисбатининг 19,4 га ошиши) ривожланиши ва бактериал эндотоксиналр таъсирида яллиғланиш медиатори ИЛ-8нинг 53,8 пг/мл ортиши, муддатидан олдинги туғруқнинг эрта аниқлаш маркерлари бўлиб хизмат қилиши исботланган;
ишлаб чиқилган ва амалиётга тадбиқ этилган кўпҳомилали ҳомиладор аёлларни плацентация турига боғлиқ ҳолда олиб бориш алгоритмини қўллаш асосида кўпҳомилали аёлларда акушерлик (эрта туғруқ, преэкламспия, акушерликда қон кетиш) асоратлари частотасининг 4 баробар, перинатал асоратларнинг (дискордантлик, хомила антенатал ўлими) ва болалар ногиронлигининг 2 баробар камайиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Кўпҳомилали (КҲ) ҳомиладор аёлларни бошқариш дастурини аниқлаш учун асоратлар ривожланишининг клиник ва патогенетик хусусиятларини ўрганиш, уларни башорат қилиш мезонларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: кўпҳомилали хомиладорликда акушерлик ва перинатал асоратлар хориаллик турига боғлиқлиги ва 70% аёлларда ҳомиладорлик, туғруқ жараёни, акушерлик ва перинатал асоратлар билан кечиши аниқланган, монохориал хомиладорлик турда йўлдош майдонининг номувофиқлиги, плацента томирлари анастамозининг шаклланиши, фето-фетал синдроми каби асоратларнинг, дихориал эгизакли хомиладорлик турига нисбатан 4 баробар кўп учраши исботланган. Ушбу натижалар "Туғруқдан кейинги қон кетишининг олдини олишга ёндашувларни такомиллаштириш" ва "Кўпҳомилали ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг диссоциацияланган ўсишидаги перинатал натижалар" номли услубий тавсияларига киритилган ва 7.02.2024 йилда 09-13487-сонли ТТА Мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгаши томонидан тасдиқланган. Илмий инновация Тошкент шаҳар 6-туғруқ мажмуасининг 28.02.2024 йилдаги 1-сон буйруғи, Тошкент шаҳар 5-туғруқ мажмуасининг 02.12.2024 йилдаги 63-сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 07.08.2024 йилдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: КҲли ҳомиладорликда асоратларни ўз вақтида ташхислаш ва олдини олиш шифокорга хавф омилларини аниқлаш ва керакли текширувни ўтказиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: хавф омилларни аниқлаш, ўз вақтида ташхис кўйиш ва асоратларнинг олдини олиш: 30 та КҲ ҳомиладор аёлларни шифохонада даволаниш 55200000 сумни ташкил қилган (1 кунга 230000 сўм, 8 кун 1840000 сум), бу эса 55200000 сўмгача маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: асоратлар хавфи бўлган КҲ ҳомиладор аёлларда даволаш ва профилактика тадбирларининг иқтисодий самарадорлиги асоратлар хавфини камайтирди ва ҳар бир ҳомиладор аёлга 1840000 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: кўпхомилали ҳомиладорликда ҳомилалар ўсишининг дискордантлиги, хориаллик тури ва хомиладорлик паритетига (монохориал эгизакларда 62,7%, дихориалда 18,8%) боғлиқлиги аниқланган, хомила ўсиши дискордантлиги мониторинги асосида ишончли мониторинг ўтказиш муддати(26-28 ҳафталик) аниқлаб берилган ва акушерлик, перинатал асоратларнинг айнан шу даврда ривожланиши учинчи қон айланиш доирасининг тулиқ шакилланиши, юрак-қон томирлар ва нафас тизимларида функционал юкланманинг ошиши билан исботланган. Ушбу натижалар "Туғруқдан кейинги қон кетишининг олдини олишга ёндашувларни такомиллаштириш" ва "Кўпҳомилали ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг диссоциацияланган ўсишидаги перинатал натижалар" номли услубий тавсияларига киритилган ва 7.02.2024 йилда 09-13487-сонли ТТА Мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгаши томонидан тасдиқланган. Илмий инновация Тошкент шаҳар 6-туғруқ мажмуасининг 28.02.2024 йилдаги 1-сон буйруғи, Тошкент шаҳар 5-туғруқ мажмуасининг 02.12.2024 йилдаги 63-сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 07.08.2024 йилдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижалари эрта босқичда ҳомила ўсишининг дискордантлигини аниқлашга, салбий сабабларни бартараф этишга қаратилган чора-тадбирларни аниқлашга, шу билан ҳомила ривожланишининг кечикишининг олдини олишга ва перинатал асоратларни камайтиришга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: ташхис қўйиш учун 20 ҳафтадан сўнг ҳомиланинг ўсиши динамик мониторинги: монохорионик (МХ) эгизаклар учун УТТ ҳар 2 ҳафтада, дихорионик (ДХ) эгизаклар учун ҳар 4 ҳафтада тавсия қилинган: КҲ 30 та МХ эгизаклари бўлган ҳомиладор аёллар учун УТТ мониторинги 13650000 сумни (1 беморга 65000 сўм 7 марта 455000 сум), ДХ эгизаклар учун 9750000 сумни (1 беморга 65000 сўм 5 марта 325000 сумни) ташкил қилган, бу эса 3900000 ва 5850000 сўм маблағларни тежаш имконини берган. Хулоса: ҳомиланинг дискордант ўсишини ўз вақтида ташхислаш бўйича олинган натижаларни амалиётга жорий этиш 1 беморга МХ эгизакларда 130000 сўм, ДХ эгизакларда 168000 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: кўпҳомилали ҳомиладорларда динамик фетометрияни 26-28 ҳафталик муддатдан бошлаб (монохориал эгизакларда хар 2 хафтада, дихориалларда хар 4 хафтада) ўтказилиши ва допплерометрик бачадон-хомила-плацента қон оқими кўрсаткичларини баҳолаш (бачадон IR-0,59±0,68, киндик IR-0,76±0,70, ҳомила мия ўрта артериясида IR-0,66±0,020) асосида, хомилада илк даврда патологик ўзгаришларнинг ривожланишини аниқлаш ва индивидуал хар бир хомиладорда туғруқни олиб бориш усулини белгилаш имкониятининг яратилганлиги исботланган. Ушбу натижалар 7.02.2024 йилда 09-13487-сонли ТТА Мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгаши томонидан тасдиқланган "Туғруқдан кейинги қон кетишининг олдини олишга ёндашувларни такомиллаштириш" ва "Кўпҳомилали ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг диссоциацияланган ўсишидаги перинатал натижалар" услубий тавсияларига киритилган. Илмий инновация 28.02.2024 йилдаги Тошкент шаҳридаги 5-сонли ва 6-сонли туғруқ мажмуаларининг 12.02.2024 йилдаги 63-сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 07.08.2024 йилдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: допплерометрик тадқиқотлар ёрдамида плацентация турига қараб КҲли ҳомиладорларга хос бўлган асоратларни ташхислашда комплекс ёндашувни жорий этиш перинатал асоратларни камайтиришни таъминлайди. Иқтисодий самарадорлиги: ташхис қўйиш учун 22-24 ҳафтадан сўнг ҳомиланинг допплерометрик мониторинги МХ эгизаклар учун ҳар 2 ҳафтада, ДХ эгизаклар учун 32 ҳафтадан сўнг ҳар 4 ҳафтада тавсия қилинган: КҲ 30 та МХ эгизаклари бўлган ҳомиладор аёллар учун 13650000 сумни (1 беморга 65000 сўм 7 марта 455000 сум), ДХ эгизаклар учун 5850000 сумни (1 беморга 65000 сўм 3 марта 260000 сумни) ташкил қилган, бу эса 3900000 ва 7800000 сўм маблағларни тежаш имконини берган. Хулоса: бачадон-хомила-плацента қон оқимини ўз вақтида баҳолаш ва ҳомилада асоратлар ривожланишини эрта ташхислаш бўйича олинган натижаларни амалиётга жорий этиш 1 беморга МХ эгизакларда 130000 сўм, ДХ эгизакларда 260000 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: кўпҳомилали ҳомиладорларда (морфометрик, морфологик, электрон-микроскопик) йўлдош майдонининг номувофиқлиги, ворсиналар стромасининг ҳажми ва майдонининг кичрайиши, васкуляризациянинг пасайиши, она-ҳомила фибриноидларининг ҳажмини (31,4%) ортишининг аниқланиши, киндик тизимчасининг бирикиши (парацентрал-42%, маргинал-37,4%, қобиқли-20,6%) патологиясини ривожланиши натижасида гестацион давр ва хомила ривожланишининг бузилиши исботланган. Ушбу натижалар 7.02.2024 йилда 09-13487-сонли ТТА Мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгаши томонидан тасдиқланган "Туғруқдан кейинги қон кетишининг олдини олишга ёндашувларни такомиллаштириш" ва "Кўпҳомилали ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг диссоциацияланган ўсишидаги перинатал натижалар" услубий тавсияларига киритилган. Тошкент шаҳар 28.02.2024 йилдаги 6-туғруқ мажмуасининг 1-сон буйруғи, Тошкент шаҳар 5-туғруқ мажмуасининг 02.12.2024 йилдаги 63-сон буйруғи билан амалиётга жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 07.08.2024 йилдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: хавф омиллари ва асоратларни ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида олдини олиш ва патогенетик даволаш ҳомиладорлик ва туғиш асоратлари, шу жумладан преэклампсия, муддатдан олдинги туғруқ ва перинатал ассоратларни ривожланишининг олдини олишга имкон берди. Иқтисодий самарадорлиги: ишлаб чиқилган медикаментоз профилактика (фолат кислотаси, калций, аспирин, прогестерон, темир препаратлари) ва асоратларни эрта аниқлаш: 30 та КҲ ҳомиладор аёллар учун шифохонада даволаниш 55200000 сумни ташкил қилган (1 кунга 230000 сўм, 8 кунли харажати 1840000 сум), бу эса 55200000 маблагларни тежаш имконини берган. Хулоса: 1 нафар бемор ҳисобидан ҳомиладорлик давридаги асоратлар ривожланишининг асосий хавф омилларини эрта аниқлаш 1840000 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган;
бешинчи илмий янгилик: кўпҳомилали ҳомиладорликда эндотелиал дисфункция ва тизимли яллиғланишнинг ривожланиши, хориаллик турига боғлиқлиги (монохориал эгизакларда PIGF миқдорининг 1,5 баравар пасайиши ва sFlt-1, sFlt-1/PlGF нисбатининг 2 баробар ошиши) ва кўпхомилали хомиладорларда урогенитал тизимининг ифицирланиш даражасининг ортиши цитокинлар дисбаланси ИЛ-8 нинг 5 баравар ошиши билан исботланган. Натижалар "Туғруқдан кейинги қон кетишининг олдини олишга ёндашувларни такомиллаштириш" ва "Кўпҳомилали ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг диссоциацияланган ўсишидаги перинатал натижалар" номли услубий тавсияларига киритилган ва 7.02.2024 йилда 09-13487-сонли ТТА Мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгаши томонидан тасдиқланган. Илмий инновациялар Тошкент шаҳар 6-туғруқ мажмуасининг 28.02.2024 йилдаги 1-сон буйруғи ва Тошкент шаҳар 5-туғруқ мажмуасининг 02.12.2024 йилдаги 63-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 07.08.2024 йилдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: эндотелиал дисфункция ва тизимли яллиғланиш реакцияси белгиларини аниқлаш орқали хавф омилларини ўз вақтида ташхислаш акушерлик ва перинатал асоратларни камайтириш учун КҲли ҳомиладорларни бошқариш тактикасини патогенетик жиҳатдан асослаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: sFlt-1, PlGF, ИЛ-8 маркерларини аниқлаш қиймати 360000 сўм (1 та маркер 120000 сўм), КҲ ҳомиладорликни асоратларини шифохонада даволаш учун 30 та беморга 55200000 сўм ташкил қилган (1 кунга 230000 сўм 8 кун 1840000 сўм), бу эса 44400000 сўм маблағларни тежаш имконини берган. Хулоса: КҲ ҳомиладорликда эндотелиал маркерлар ва цитокинларни аниқлаш, ўз вақтида асоратларни прогнозлаш, шифохонага ётқизиш сонини камайтиради ва 1 нафар беморга 1480000 сўм бюджет маблағларни иқтисод қилиш имконини берган;
олтинчи илмий янгилик: эндотелиал дисфункция, қондаги цитокинлар дисбаланси ва акушерлик ва перинатал асоратлар орасидаги корреляцион боғлиқлик, преэклампсиянинг (PIGF таркибининг 175 пг/мл га пасайиши, sFlt-1 - 2983 пг/мл ва sFlt-1/PlGF нисбатининг 19,4 га ошиши) ривожланиши ва бактериал эндотоксиналр таъсирида яллиғланиш медиатори ИЛ-8нинг 53,8 пг/мл ортиши, муддатидан олдинги туғруқнинг эрта аниқлаш маркерлари бўлиб хизмат қилиши исботланган. Натижалар "Туғруқдан кейинги қон кетишининг олдини олишга ёндашувларни такомиллаштириш" ва "Кўпҳомилали ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг диссоциацияланган ўсишидаги перинатал натижалар" номли услубий тавсияларига киритилган ва 7.02.2024 йилда 09-13487-сонли ТТА Мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгаши томонидан тасдиқланган. Янгилик Тошкент шаҳридаги 5-сон ва 6-сонли туғруқ мажмуаларининг 12.02.2024 йилдаги 63-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 07.08.2024 йилдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: яллиғланиш цитокинлари ва эндотелиал дисфункциянинг маркерларини аниқлаш орқали ҳомила ўсишини орқада қолиши, оғир преэклампсия, муддатдан олдинги туғруқ ва бошқа асоратларининг ривожланиши прогнозлаш оналар ва перинатал ўлимни камайтиришга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: sFlt-1, PlGF, ИЛ-8 маркерларини аниқлаш қиймати тахминан 360000 сўм (1 та маркер 120000 сўм), КҲ ҳомиладорликни асоратларини даволаш учун касалхонага ётқизиш зарур бўлади ва харажатлар 30 та беморга 55200000 сўм ташкил қилади (1 кунга 230000 сўм 8 кун 1840000 сўм), бу эса 44400000 сўм маблағларни тежаш имконини берган. Хулоса: КҲ ҳомиладорликда эндотелиал маркерлар ва цитокинларни аниқлаш ўз вақтида асоратларни прогнозлаш, эрта ташхис кўйиш ва даволаш 1 нафар беморга 1480000 сўм бюджет маблағларни иқтисод қилиш имконини берган;
еттинчи илмий янгилик: ишлаб чиқилган ва амалиётга тадбиқ этилган кўпҳомилали ҳомиладор аёлларни плацентация турига боғлиқ ҳолда олиб бориш алгоритмини қўллаш асосида кўпҳомилали аёлларда акушерлик (эрта туғруқ, преэкламспия, акушерликда қон кетиш) асоратлари частотасининг 4 баробар, перинатал асоратларнинг (дискордантлик, хомила антенатал ўлими) ва болалар ногиронлигининг 2 баробар камайиши исботланган. Ушбу натижалар 7.02.2024йилда 09-13487-сонли ТТА Мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгаши томонидан тасдиқланган "Туғруқдан кейинги қон кетишининг олдини олишга ёндашувларни такомиллаштириш" ва "Кўпҳомилали ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг диссоциацияланган ўсишидаги перинатал натижалар" услубий тавсияларига киритилган. Илмий инновациялар Тошкент шаҳар 6-туғруқ мажмуасининг 28.02.2024 йилдаги 1-сон буйруғи билан, Тошкент шаҳар 5-туғруқ мажмуасининг 02.12.2024 йилдаги 63-сонли буйруғи билан амалиётга жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 07.08.2024 йилдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: КҲ ҳомиладор аёлларни олиб бориш дастури индивидуаллаштирилган бўлиб, плацентаци турига, акушерлик, перинатал асоратларнинг мавжудлигига боғлиқ. КҲли ҳомиладор аёлларни бошқариш бўйича ишлаб чиқилган ва жорий этилган алгоритм акушерлик асоратларини 4 баробарга, перинатал асоратларни ва болалик ногиронлигини эса 2 баробарга камайтиришни таъминлайди. Иқтисодий самарадорлиги: КҲ ҳомиладорларни бошқариш учун индивидуаллаштирилган дастур ўз вақтида ташхис қўйиш ва асоратларни олдини олишга қаратилган бўлиб, бу касалхонага ётқизиш ва кейинги даволаниш харажатларини камайтирди: 30 та КҲли ҳомиладор аёлларни шифохонада даволаниш 55200000 сумни ташкил қилган (1 кунга 230000 сўм, 8 кун 1840000 сум), бу эса 55200000 сўмгача маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: асоратлар ривожланишининг хавф омиллари бўлган кўпхомилали ҳомиладор аёлларда даволаш ва профилактика тадбирларининг иқтисодий самарадорлиги асоратлар хавфини камайтирди ва ҳар бир ҳомиладор аёлга 1840000 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.