Teshabekova Moxira Qudratovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “ Qandli diabet 2 tur bilan bog‘liq surunkali buyrak kasalligi bilan og‘rigan bemorlarni gemodializgacha bo‘lgan davrda  boshqarishni muqobillashtirish”, 14.00.03 – Endokrinologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.3.PhD/Tib3014.
Ilmiy rahbar: Xaydarova Feruza Alimovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Akademik Yo.X.Turaqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Akademik Yo.X.Turaqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/01.04.2023.Tib.161.01.
Rasmiy opponentlar: Raximova Gul`nara Nishanovna tibbiyot fanlari doktori, professor; Sodikova Nigora Gayratovna tibbiyot fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
II. Tadqiqotning maqsadi Qandli diabet 2 tur  bilan kechuvchi SBK I-IV bosqichdagi 2 tipdagi natriy-glyukoza kotransportyorining ingibitori (SGLT-2) metformin, glyukagonsimon peptid-1 (GLP-1), VZZ-4 ingibitori insulinni birgalikda qo‘llaganda nefroprotektiv samaradorligini o‘rganish, shuningdek, gemodializ oldidan kasallik natijalarini bashorat qilishda peshobdagi NGAL biomarkerining rolini baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
QD2 bemorlarda SBK bosqichi oshgani sayin peshobda  NGAL miqdorining 2-bosqichidan boshlab ishonchli kamayishi aniqlangan bo‘lib, bunda peshobdagi NGAL miqdorining yosh, sistolik va diastolik arterial qon bosimi, qondagi mochevina, kreatinin miqdori bilan manfiy va koptokchalar fil`tratsiya tezligi bilan musbat korrelyasion bog‘liqlik aniqlangan;
1-4 bosqichdagi surunkali buyrak kasalligi bilan kechuvchi qandli diabet 2-turi bilan og‘rigan bemorlarda 2-tipdagi natriy-glyukoza kotransportyori ingibitorining (SGLT-2), metformin, glyukagonsimon peptid-1 (GLP-1), VZZ-4 ingibitori, insulinni birgalikda qo‘llanilganda nefroprotektiv samaradorligi asoslangan;
buyrak tomirlarining dopplerografiya ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi bog‘liqlik gemodializdan oldin davolash fonida turli xavf omillari bilan kuzatilgan qandli diabet 2-turi bilan birgalikda kechuvchi surunkali buyrak kasalligining 1-4 bosqichlari bo‘lgan bemorlarda buyrak gemodinamikasida o‘zgarishlar intrarenal qon tomir qarshiligining ortishi bilan birga  segmentar va bo‘laklararo arteriyalarda gemodinamik ko‘rsatkichlar (sistolik cho‘qqi, tezlanish vaqti, qon oqimi tezligi) SBKning 3-4 darajasida ishonchli pasayishi bilan namoyon bo‘lishi isbotlangan;
SGLT-2ingibitorlarini biguanidlar, GPP-1 agonistlari, DPP4 ingibitorlari va insulin bilan kombinatsiyadagi davolash rejalarida 6 oylik terapiyadan so‘ng barcha guruhlarda glikemiya, NvA1s va buyrak gemodinamikasi ko‘rsatkichlari ijobiy tomonga axamiyatli o‘zgarishi va samaradorligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Akademik Ë.X.To‘raqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Ekspert kengashining 2022 yil 22-iyul` 4-son xulosasiga ko‘ra (ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Akademik Ë.X.To‘raqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining 2022 yil 8-dekabr` № 08/1424 bilan tasdiqlangan):
Qandli diabet 2 tur bilan boglik   surunkali buyrak kasalligi bilan ogrigan bemorlarni gemodializgacha bulgan davrda  boshqarishni muqobillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: QD2 bemorlarda SBK bosqichi oshgani sayin peshobda  NGAL miqdorining 2-bosqichidan boshlab ishonchli kamayishi aniqlangan bo‘lib, bunda peshobdagi NGAL miqdorining yosh, sistolik va diastolik arterial qon bosimi, qondagi mochevina, kreatinin miqdori bilan manfiy va koptokchalar fil`tratsiya tezligi bilan musbat korrelyasion bog‘liqlik aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan 2022 yil 2 dekabrda 8/1424-son bilan tasdiqlangan «QD 2-tur SBK 1-4 bosqichi bilan og‘rigan bemorlarni 2-tipdagi natriy-glyukoza kotransportyori  ingibitori (SGLT-2) bilan samarali davolash sxemalarini joriy etish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif akademik Yo.X. To‘raqulov Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy markazi  Farg‘ona filiali bo‘yicha 05.01.2023 yildagi 7-son,   hamda Samarqand viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 04.01.2023 yildagi 15-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22-iyuldagi  04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: olib borilgan tadqiqotlar  KD 2 tur  bilan og‘rigan bemorlarda surunkali buyrak kasalligining oldingi albuminuriya bosqichida rivojlanishining oldini olish uchun o‘tkazilishi zarurligini ko‘rsatgan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davlash uchun sarflanadigan 5,5 million so‘m byudjet mablag‘lari KKHning gemodializ bilan terminal bosqichiga o‘tishining oldini olishda asoratlar rivojlanishi bilan gemodializga sarf harajatlar 5,2–6,7 barobar qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: QD 2-tur SBK 1-4 bosqichi bilan og‘rigan bemorlarda 2-tipdagi natriy-glyukoza kotransportyori ingibitorining (SGLT-2), metformin, glyukagonsimon peptid-1 (GLP-1), DPP-4 ingibitori, insulinni birgalikda qo‘llanilganda nefroprotektiv samaradorligi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan 2022 yil 2 dekabrda 8/1424-son bilan tasdiqlangan «QD 2-tur SBK 1-4 bosqichi bilan og‘rigan bemorlarni 2-tipdagi natriy-glyukoza kotransportyori  ingibitori (SGLT-2) bilan samarali davolash sxemalarini joriy etish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif akademik Yo.X. To‘raqulov Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy markazi  Farg‘ona filiali bo‘yicha 05.01.2023 yildagi 7-son,   hamda Samarqand viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 04.01.2023 yildagi 15-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22-iyuldagi  04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: olib borilgan tadqiqotlar  KD 2 tur  bilan og‘rigan bemorlarda surunkali buyrak kasalligining oldingi albuminuriya bosqichida rivojlanishining oldini olish uchun o‘tkazilishi zarurligini ko‘rsatgan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davlash uchun sarflanadigan 5,5 million so‘m byudjet mablag‘lari KKHning gemodializ bilan terminal bosqichiga o‘tishining oldini olishda asoratlar rivojlanishi bilan gemodializga sarf harajatlar 5,2–6,7 barobar qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: buyrak tomirlarining dopplerografiya ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi bog‘liqlik gemodializdan oldin davolash fonida turli xavf omillari bilan kuzatilgan qandli diabet 2-turi bilan birgalikda kechuvchi surunkali buyrak kasalligining 1-4 bosqichlari bo‘lgan bemorlarda buyrak gemodinamikasida o‘zgarishlar intrarenal qon tomir qarshiligining ortishi bilan birga  segmentar va bo‘laklararo arteriyalarda gemodinamik ko‘rsatkichlar (sistolik cho‘qqi, tezlanish vaqti, qon oqimi tezligi) SBKning 3-4 darajasida ishonchli pasayishi bilan namoyon bo‘lishi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan 2022 yil 2 dekabrda 8/1424-son bilan tasdiqlangan «QD 2-tur SBK 1-4 bosqichi bilan og‘rigan bemorlarni 2-tipdagi natriy-glyukoza kotransportyori  ingibitori (SGLT-2) bilan samarali davolash sxemalarini joriy etish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif akademik Yo.X. To‘raqulov Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy markazi  Farg‘ona filiali bo‘yicha 05.01.2023 yildagi 7-son,   hamda Samarqand viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 04.01.2023 yildagi 15-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22-iyuldagi  04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: olib borilgan tadqiqotlar  KD 2 tur  bilan og‘rigan bemorlarda surunkali buyrak kasalligining oldingi albuminuriya bosqichida rivojlanishining oldini olish uchun o‘tkazilishi zarurligini ko‘rsatgan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davlash uchun sarflanadigan 5,5 million so‘m byudjet mablag‘lari KKHning gemodializ bilan terminal bosqichiga o‘tishining oldini olishda asoratlar rivojlanishi bilan gemodializga sarf harajatlar 5,2–6,7 barobar qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: SGLT-2ingibitorlarini biguanidlar, GPP-1 agonistlari, DPP4 ingibitorlari va insulin bilan kombinatsiyadagi davolash rejalarida 6 oylik terapiyadan so‘ng barcha guruhlarda glikemiya, NvA1s va buyrak gemodinamikasi ko‘rsatkichlari ijobiy tomonga axamiyatli o‘zgarishi va samaradorligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan 2022 yil 2 dekabrda 8/1424-son bilan tasdiqlangan «QD 2-tur SBK 1-4 bosqichi bilan og‘rigan bemorlarni 2-tipdagi natriy-glyukoza kotransportyori  ingibitori (SGLT-2) bilan samarali davolash sxemalarini joriy etish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif akademik Yo.X. To‘raqulov Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy markazi  Farg‘ona filiali bo‘yicha 05.01.2023 yildagi 7-son,   hamda Samarqand viloyat endokrinologiya dispanseri bo‘yicha 04.01.2023 yildagi 15-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22-iyuldagi  04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: olib borilgan tadqiqotlar  KD 2 tur  bilan og‘rigan bemorlarda surunkali buyrak kasalligining oldingi albuminuriya bosqichida rivojlanishining oldini olish uchun o‘tkazilishi zarurligini ko‘rsatgan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davlash uchun sarflanadigan 5,5 million so‘m byudjet mablag‘lari KKHning gemodializ bilan terminal bosqichiga o‘tishining oldini olishda asoratlar rivojlanishi bilan gemodializga sarf harajatlar 5,2–6,7 barobar qisqartirish natijasida iqtisod qilinadi.