Хасанова Насиба Толлибой қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида еълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси: “Aудиторлик текширувларида муҳимлик даражасини аниқлаш жараёнини такомиллаштириш”.
Ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): 08.00.08 – Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит (иқтисодиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Iqt2613.
Илмий раҳбар: Хажимуратов Низомжон Шукуруллаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/10.12.2019.I.16.01.
Расмий оппонентлар: иқтисод фанлари доктори, профессор Ибрагимов Aбдугапур Каримович, иқтисод фанлари бўйича фалсафа доктори, Мардонов Мамед Шавкатович.
Етакчи ташкилот: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалиги механизациялаш мухандислари институти” – миллий тадқиқот университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади аудиторлик текширувларида муҳимлик даражасини аниқлаш жараёнини такомиллаштириш бўйича илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
услубий ёндашувга кўра “аудиторлик текширувларида муҳимлик даражаси” тушунчасининг иқтисодий мазмуни мижозларнинг қарор қабул қилишида аҳамиятли таъсир кўрсатмайдиган муҳим, текширув объектида мавжуд бўлган умумий ёки алоҳида операциялар, хатоликлар ёки уларнинг миқдорий йиғиндисини “муҳим” ҳамда “миқдорига кўра муҳим” каби шаклларга ажратиш орқали такомиллаштирилган;
молиявий ҳисоботлар аудитида муҳимлик даражасини тўғри баҳолаш мақсадида умумий муҳимлик (УМ = 0,25 – 1,0), муҳимлик чегараси (0 ≤ МЧ ≤ 1) ни аниқлаш тартиб-таомилларини киритиш орқали оқилона аудиторлик фикрини шакллантирилиши ва мижозларнинг ўтказилган аудит натижаси бўйича ишончининг ошишини таъминлаш асосланган;
молиявий ҳисоботлар аудитида муҳимлик даражасини аниқлашни мижоз корхона фаолияти билан дастлабки танишув жараёни (ДТ) натижасида ва тўпланган ички ва ташқи далиллар асосида аниқлаш кетма-кетлиги орқали якуний босқичда (ЯБ) муҳимлик даражасини самарали баҳолаш (СБ МД = ДТ + ЯБ = ДТ + (ИД + ТД))ни таъминлаш асосланган;
молиявий ҳисоботларда кутилаётган бузиб кўрсатишларни профессионал мулоҳазага таянган ҳолда “хатоликлар” ва “фирибгарлик” турларига таснифлаш асосида фирибгарлик билан боғлиқ бўлган бузиб кўрсатишлар тўғрисида ўз вақтида хабар қилиш ва менежмент тизимидан уларни мақбул даражага туширишни талаб етиш орқали мижозларга ишончли маълумотлар тақдим етиш ҳамда улар томонидан самарали бошқарув қарорларини қабул қилинишига эришиш асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Aудиторлик текширувларида муҳимлик даражасини аниқлаш жараёнини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар асосида:
услубий ёндашувга кўра “аудиторлик текширувларида муҳимлик даражаси” тушунчасининг иқтисодий мазмунини мижозларнинг қарор қабул қилишида аҳамиятли таъсир кўрсатмайдиган муҳим, текширув объектида мавжуд бўлган умумий ёки алоҳида операциялар, хатоликлар ёки уларнинг миқдорий йиғиндисини “муҳим” ҳамда “миқдорига кўра муҳим” каби шаклларга ажратиш орқали такомиллаштириш таклифи Ўзбекистон Aудиторлар палатаси томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Aудиторлар палатасининг 2024-йил 26-мартдаги 26/01/24-сонли маълумотномаси). Мазкур таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида умумий ёки алоҳида операциялар, хатоликлар ёки уларнинг миқдорий йиғиндисини “муҳим” ҳамда “миқдорига кўра муҳим” каби шаклларга ажратиш орқали такомиллаштирилган аудиторлик текширувларида муҳимлик даражаси тушунчаси бўйича назарий билимларни кенгайтириш имкони яратилган;
молиявий ҳисоботлар аудитида муҳимлик даражасини тўғри баҳолаш мақсадида умумий муҳимлик (УМ = 0,25 – 1,0), муҳимлик чегараси (0 ≤ МЧ ≤ 1) ни аниқлаш тартиб-таомилларини киритиш орқали оқилона аудиторлик фикрини шакллантирилиши ва мижозларнинг ўтказилган аудит натижаси бўйича ишончининг ошишини таъминлаш таклифи Ўзбекистон Aудиторлар палатаси томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Aудиторлар палатасининг 2024-йил 26-мартдаги 26/01/24-сонли маълумотномаси). Мазкур таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида оқилона аудиторлик фикрини шакллантирилиши ва ўтказилган аудит натижаси бўйича мижозлар ишончининг ошиши таъминланган;
молиявий ҳисоботлар аудитида муҳимлик даражасини аниқлашни мижоз корхона фаолияти билан дастлабки танишув жараёни (ДТ) натижасида ва тўпланган ички ва ташқи далиллар асосида аниқлаш кетма-кетлиги орқали якуний босқичда (ЯБ) муҳимлик даражасини самарали баҳолаш (СБМД = ДТ + ЯБ = ДТ + (ИД + ТД))ни таъминлаш таклифи Ўзбекистон Aудиторлар палатаси томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Aудиторлар палатасининг 2024-йил 26-мартдаги 26/01/24-сонли маълумотномаси). Мазкур таклифни амалиётга жорий этилиши натижасида аудиторларга молиявий ҳисоботлар кўрсаткичларни муҳимлик даражасини самарали баҳолаш имконини берган;
молиявий ҳисоботларда кутилаётган бузиб кўрсатишларни профессионал мулоҳазага таянган ҳолда “хатоликлар” ва “фирибгарлик” турларига таснифлаш асосида фирибгарлик билан боғлиқ бўлган бузиб кўрсатишлар тўғрисида ўз вақтида хабар қилиш ва менежмент тизимидан уларни мақбул даражага туширишни талаб етиш орқали мижозларга ишончли маълумотлар тақдим этиш ҳамда улар томонидан самарали бошқарув қарорларини қабул қилинишига эришиш юзасидан таклифи Ўзбекистон Aудиторлар палатаси томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Aудиторлар палатасининг 2024-йил 26-мартдаги 26/01/24-сонли маълумотномаси). Мазкур таклифни амалиётга жорий этилиши мижозларга ишончли маълумотларни тақдим этиш ҳамда улар томонидан самарали бошқарув қарорларини қабул қилинишига хизмат қилган.
