Xamdamova Baxora Komiljonovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi va davolashni takomillashtirish.», 14.00.13 – Nevrologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.3.PhD/Tib3036.
Ilmiy rahbar: Xakimova Soxiba Ziyadulloevna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Rasmiy opponentlar: Mirjuraev Elbek Mirshavkatovich, tibbiyot fanlari doktori, professor. Raimova Malika Muxamedjanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Privoljskiy tadqiqot tibbiet universiteti (Rossiya Federatsiyasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi:
bel umurtkalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi, uning dorsopatiyalarda patogenetikasidagi roli va davolash uslublarini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
bel umurtqalari dorsopatiyalarida keng qamrovli klinik, instrumental va laboratoriya tekshiruvi natijalari keltirilgan. Bel dorsopatiyalarining radikulyar sindromlari bo‘lgan bemorlarda oyoqlarda neyrovaskulyar buzilishlar mavjudligi vazospazm bilan umumiy periferik qon oqimining pasayishi natijalariga asoslangan;
spondilogen nevrologik sindromlarni o‘rganishga integral yondashuv o‘rganilayotgan sindromlarning patogenezidagi farqlarni ko‘rsatish va bel umurtqalari dorsopatiyalarida radikulyar sindromi shakillanishining yangi patogenitik omillari aniqlangan;
periferik qonda yallig‘lanishga qarshi omillar konsentratsiyasini o‘rganish asosida bel umurtqalari dorsopatiyalarida radikulyar sindromi bo‘lgan bemorlarda interleykin-10 va gomotsistein konsentratsiyasining oshishi, bel umurtqalari dorsopatiyalarida radikulyar hosil bo‘lish mexanizmlarida yallig‘lanish komponentining mavjudligi aniqlangan;
bel umurtqalari dorsopatiyalarida radikulyar sindromi qo‘zg‘alish davri va dorsalgiyalarni qiyosiy baxolash asosida neyrovaskulyar buzilishlarni davolash takomillashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Bel umurtqalari dosopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi va davolashni takomillashtirish bo‘yicha olib borilgan ilmiy-tadqiqot natijalari asosida:
birinchi ilmiy yangilik: BUDda keng qamrovli klinik, instrumental va laboratoriya tekshiruvi natijalari keltirilgan. Bel dorsopatiyalarining radikulyar sindromlari bo‘lgan bemorlarda oyoqlarda neyrovaskulyar buzilishlar mavjudligi vazospazm bilan umumiy periferik qon oqimining pasayishi natijalariga asoslangan Ilmiy yangilikning ahamiyati: Bel dorsopatiyalarining radikulyar sindromlari bo‘lgan bemorlarda oyoqlarda neyrovaskulyar buzilishlar mavjudligi vazospazm bilan umumiy periferik qon oqimining pasayishi shaklida aniqlandi, shuningdek gomotsistein IL10 miqdorining oshishi kuzatiladi. BUR shakllanishining yangi patogenetik omillarini aniqlash imkonini berdi. Spondilogen nevrologik sindromlarni o‘rganishga integral yondashuv o‘rganilayotgan sindromlarning patogenezidagi farqlarni ko‘rsatish va BUD radikulyar sindromida gemodinamikaning buzilishi oyoqlarda qon oqimining tezligining pasayishi venoz turg‘unlik belgilari bilan namoyon bo‘ladi, bu dorsalgiyalar bilan og‘rigan bemorlarda kuzatilmasligi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi Ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 26 iyun` 11-sonli xulosa bilan tasdiqlangan. “Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasini takomillashtirish” va “Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlarni davolashni takomillashtirish” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlarning patogenetik, klinik-nevrologik o‘zaro bog‘liqligi bo‘yicha olib borilgan tadqiqot ishidan olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Qashqadaryo viloyati Mirishkor tumani 01.07.2024 № 1202-4-63-TV\2024 sonli buyruq va Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.06.2024 № 272-U sonli buyruq asosida tibbiyot markazi bo‘limlari amaliyotiga tadbiq etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi BUD bilan kasallangan bemorlarda MSKT tekshiruvining aniqlik darajasi 93,1%, oyoq tomirlarning ultratovush doplerografiyasi 86,8% va qonda gomotsistein miqdori 86,7%, IL10 76,7%, ni tashkil etib, bunda BUD bilan kasallangan bemorlarda ulardan foydalanish zarurligini asoslaydi, shuningdek erta va aniq tashxislash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: BUD bilan kasallangan bemorlarda klinik nevrologik, neyrovizualizatsion, instrumental parametrlar va laboratoriya biomarkerlari o‘rganilishi va buning natijasida kasallikni erta tashxislash orqali davolash samaradorligini oshirishga erishilgan va yotoq kunini urtacha 3 kunga qisqartirishga erishildi. Xulosa:BUD bilan kasallangan bemorlarda aytib o‘tilgan diagnostika jarayonida kasallik va uning asoratlarini erta tashxislash samaradorligi oshirilishi natijasida bemorlarning shifoxonada davolanish vaqtini kamaytirish imkoniyatini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi va davolashni takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU rektori tomonidan 2024 yil 17-oktyabr` № 11377- sonli xat yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik:: spondilogen nevrologik sindromlarni o‘rganishga integral yondashuv o‘rganilayotgan sindromlarning patogenezidagi farqlarni ko‘rsatish va BUD radikulyar sindromi shakillanishining yangi patogenitik omillarini aniqlash imkoni bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi Ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 26 iyun` 11-sonli xulosa bilan tasdiqlangan. “Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasini takomillashtirish” va “Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlarni davolashni takomillashtirish” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: BUD bilan og‘rigan bemorlarda klinik nevrologik, MSKT, IL10 gomotsistein tekshiruvlaridan foydalanish neyrovaskulyar buzilishlarni erta tashxislash kasallik qaytalanishi nogironlikni oldini olish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: BUD radikulyar sindromi neyrovaskulyar buzilishlarning klinik-nevrologik va patogenetik o‘zaro bog‘liqligi bo‘yicha olib borilgan tadqiqot ishidan olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan Qashqadaryo viloyati Mirishkor tumani 01.07.2024 № 1202-4-63-TV\2024 sonli buyruq va Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.06.2024 № 272-U sonli buyruq asosida tibbiyot markazi bo‘limlari amaliyotiga tadbiq etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi taklif etilgan tekshiruv usullari BUD bilan og‘rigan bemorlarda neyrovaskulyar buzilishlarni erta tashxislash va shu sababli kasallik qaytalanishini nogironlik ko‘rsatkichini pasaytirish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi taklif etilgan tekshiruv usullari BUD bilan kasallangan bemorlarda neyrovaskulyar buzilishlarni erta tashxislash va shu sababli kasallik asoratlarini profilaktika qilish natijasida kasallik qaytalanishi oldini olishga erishilgan. Xulosa: BUD bilan kasallangan bemorlarda neyrovaskulyar buzilishlarni erta tashxislash va kasallik asoratlarini xususan profilaktika qilish va shu sababli kelib chiqadigan nogironlik miqdorini kamaytirish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi va davolashni takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2024 yil 17-oktyabr` № 11377- sonli xat yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: periferik qonda yallig‘lanishga qarshi omillar konsentratsiyasini o‘rganish asosida BUD radikulyar sindromi bo‘lgan bemorlarda interleykin-10 va gomotsistein konsentratsiyasining oshishi, BUD radikulyar sindromi hosil bo‘lish mexanizmlarida yallig‘lanish komponentining mavjudligi aniqlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati:.Doppler usullaridan foydalangan holda, zaralangan oyoq tomirlar tizimida mintaqaviy qon oqimining tezligini pasayishi, bel umurtqalari dorsopatiyalari radikulyar sindromida kuzatildi, dorsalgiyalarda bu xolat aniqlanmadi. Radikulyar sindrom o‘tkir davrida zararlangan oyoqda bemorlarda arterial-venoz buzilishlarning paydo bo‘lishi ushbu omilga bog‘liq: Disk churrasining ildizlarga va unga hamroh bo‘lgan tomirlarga bir vaqtda ta’siri. Ushbu ta’sirning asosi - mexanik siqilish, venoz shish, ildizlar va qon tomirlarining endoteleysi zararlanshi asoslanishi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi Ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 26 iyun` 11-sonli xulosa bilan tasdiqlangan. “Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasini takomillashtirish” va “Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlarni davolashni takomillashtirish” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Bel umurtqalari dorsopatiyalari neyrovaskulyar buzilishlarining klinik-nevrologik va patogenetik o‘zaro bog‘liqligi UZDG tekshiruvlari, ENMG va periferik qon taxllilarida IL10 bo‘yicha olib borilgan tadqiqot ishidan olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Qashqadaryo viloyati Mirishkor tumani 01.07.2024 № 1202-4-63-TV\2024 sonli buyruq va Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.06.2024 № 272-U sonli buyruq asosida tibbiyot markazi bo‘limlari amaliyotiga tadbiq etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi BUD bilan kasallangan bemorlarda periferik tomir tizimi endoteliyasining funksional holati baholandi. BUD radikulyar sindromi bilan og‘rigan bemorlarda bir qator endotelial disfunksiya belgilari aniqlandi, dorsalgiyada bu belgilar kuzatilmadi. BUR qo‘zg‘alish davrida venotonik va sitoprotektorlarni qo‘llash kasallik asoratlarini kamayishi, qaytalanishini oldini olishga olib keldi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: kasallikning asoratlarini kamaytirish hisobiga 1 nafar bemorga 1 kunda kasalxonadan tashqari reabilitatsiyasi uchun 210000 so‘mni iqtisod qilish samaradorligini berdi. Tadqiqotning iqtisodiy samaradorligi birgina asoratlarni kamaytirish hisobiga 1 nafar bemor uchun umumiy iqtisodiy samaradorlik 2100000 so‘mni tashkil qildi. Xulosa: BUD bilan kasallangan bemorlarda neyrovaskulyar buzilishlarni patogenetik davolashni optimallashtirish tufayli kasallik asaratlarini kamaytirish va reabilitisiyaga sarflanuvchi ortiqcha xarajatlarni kamaytirish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi va davolashni takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU rektori tomonidan 2024 yil 17-oktyabr` 11377- sonli xat yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: BUD radikulyar sindromi qo‘zg‘alish davri va dorsalgiyalarni qiyosiy baxolash asosida neyrovaskulyar buzilishlarni davolash takomillashtirilgan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Terapiyada tavsiya etilgan qo‘shimcha davolash usullari bilan optimallashtirish, o‘z vaqtida va etarli darajada venotonik (Diosmin) va setoprotektor (Rebamipid) preparatlari qo‘shilishi, gerudoterapiya bilan an’anaviy muolajalarni qo‘llash nevrologik asoratlarni oldini olish, kasallik qaytalanishini, nogironlikni kamayishiga, yordam beradi, shuningdek Rebagit preparatining periferik qon tomirlarini endoteleysini qayta proteksiyalovchi ta’siri xisobiga dorsopatiyalar radikulyar sindromi davolashni optimallashtirishga yordam beradi bemorlarni statsionar davolash vaqtini 3,3 kunga qisqartirishni ta’minladi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi va davolashni takomillashtirish bo‘yicha olib borilgan tadqiqot ishidan olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Qashqadaryo viloyati Mirishkor tumani 01.07.2024 № 1202-4-63-TV\2024 sonli buyruq va Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.06.2024 № 272-U sonli buyruq asosida tibbiyot markazi bo‘limlari amaliyotiga tadbiq etilgan.. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi BUD bilan kasallangan bemorlarda ananaviy davo terapiyasiga o‘z vaqtida va etarli Diosmin va Rebamipid preparati qo‘shilishi nevrologik asoratlarni oldini olishga, oyoqlarda neyrovaskulyar kasalliklarning rivojlanishini sekinlashtirishga yordam beradi, IL10 va gomotsistein oshishi periferik qon tomirlar endoteleysi zararlanishini ko‘rsatdi, bu BUD radikulyar sindromi qo‘zg‘alish davrida to‘g‘ri tanlangan patogenitik davolashni yuzaga keltirdi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: 1 nafar bemorning shifoxonadagi davri uchun iqtisodiy ko‘rsatkichlar: bemorning shifoxonada qolish muddatini 9-10 kundan 6 kunga qisqartirib, shifoxonada qolish to‘lov miqdorini 1 nafar bemor hisobida 802500 so‘mga kamaytirdi (preyskurantga ko‘ra shifoxonada 1 kun qolish 127500 so‘mni tashkil qiladi); 1 kunga o‘rtacha 140 000 so‘m dori vositalarini iqtisod qilishga erishildi.. Xulosa: tadqiqot natijalari asosida asosiy xulosalar va tavsiyalar turli darajadagi tibbiyot muassasalarida BUD neyrovaskulyar buzilishlar bilan bemorlarni diagnostika qilish va davolashda qo‘llanilishi uchun tavsiya etilgan dastur va algoritmdan iborat taktikalar natijalarini yaxshilash hamda davodan keyingi reabilitatsiya davrini va uzoq muddatda kasallikning qaytalanish xavfini kamaytirishga imkon beradi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bel umurtqalari dorsopatiyalarida neyrovaskulyar buzilishlar diagnostikasi va davolashni takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU rektori tomonidan 2024 yil 17-oktyabr` № 11377 xat yuborilgan.
