Хамдамова Бахора Комилжоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси ва даволашни такомиллаштириш.», 14.00.13 – Неврология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.3.PhD/Tib3036.
Илмий раҳбар: Хакимова Сохиба Зиядуллоевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Миржураев Элбек Миршавкатович, тиббиёт фанлари доктори, профессор. Раимова Малика Мухамеджановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Приволжский тадқиқот тиббиет университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
бел умурткалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси, унинг дорсопатияларда патогенетикасидаги роли ва даволаш услубларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бел умуртқалари дорсопатияларида кенг қамровли клиник, инструментал ва лаборатория текшируви натижалари келтирилган. Бел дорсопатияларининг радикуляр синдромлари бўлган беморларда оёқларда нейроваскуляр бузилишлар мавжудлиги вазоспазм билан умумий периферик қон оқимининг пасайиши натижаларига асосланган;
спондилоген неврологик синдромларни ўрганишга интеграл ёндашув ўрганилаётган синдромларнинг патогенезидаги фарқларни кўрсатиш ва бел умуртқалари дорсопатияларида радикуляр синдроми шакилланишининг янги патогенитик омиллари аниқланган;
периферик қонда яллиғланишга қарши омиллар концентрациясини ўрганиш асосида бел умуртқалари дорсопатияларида радикуляр синдроми бўлган беморларда интерлейкин-10 ва гомоцистеин концентрациясининг ошиши, бел умуртқалари дорсопатияларида радикуляр ҳосил бўлиш механизмларида яллиғланиш компонентининг мавжудлиги аниқланган;
бел умуртқалари дорсопатияларида радикуляр синдроми қўзғалиш даври ва дорсалгияларни қиёсий бахолаш асосида нейроваскуляр бузилишларни даволаш такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бел умуртқалари досопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси ва даволашни такомиллаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида:
 биринчи илмий янгилик: БУДда кенг қамровли клиник, инструментал ва лаборатория текшируви натижалари келтирилган. Бел дорсопатияларининг радикуляр синдромлари бўлган беморларда оёқларда нейроваскуляр бузилишлар мавжудлиги вазоспазм билан умумий периферик қон оқимининг пасайиши натижаларига асосланган Илмий янгиликнинг аҳамияти: Бел дорсопатияларининг радикуляр синдромлари бўлган беморларда оёқларда нейроваскуляр бузилишлар мавжудлиги вазоспазм билан умумий периферик қон оқимининг пасайиши шаклида аниқланди, шунингдек гомоцистеин ИЛ10 миқдорининг ошиши кузатилади. БУР шаклланишининг янги патогенетик омилларини аниқлаш имконини берди. Спондилоген неврологик синдромларни ўрганишга интеграл ёндашув ўрганилаётган синдромларнинг патогенезидаги фарқларни кўрсатиш ва БУД радикуляр синдромида гемодинамиканинг бузилиши оёқларда қон оқимининг тезлигининг пасайиши веноз турғунлик белгилари билан намоён бўлади, бу дорсалгиялар билан оғриган беморларда кузатилмаслиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 26 июнь 11-сонли хулоса билан тасдиқланган. “Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикасини такомиллаштириш” ва “Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишларни даволашни такомиллаштириш” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишларнинг патогенетик, клиник-неврологик ўзаро боғлиқлиги бўйича олиб борилган тадқиқот ишидан олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Қашқадарё вилояти Миришкор тумани 01.07.2024 № 1202-4-63-ТВ\2024 сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 16.06.2024 № 272-U сонли буйруқ асосида тиббиёт маркази бўлимлари амалиётига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги БУД билан касалланган беморларда МСКТ текширувининг аниқлик даражаси 93,1%, оёқ томирларнинг ултратовуш доплерографияси 86,8% ва қонда гомоцистеин миқдори 86,7%, ИЛ10 76,7%, ни ташкил этиб, бунда БУД билан касалланган беморларда улардан фойдаланиш зарурлигини асослайди, шунингдек эрта ва аниқ ташхислаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: БУД билан касалланган беморларда клиник неврологик, нейровизуализацион, инструментал параметрлар ва лаборатория биомаркерлари ўрганилиши ва бунинг натижасида касалликни эрта ташхислаш орқали даволаш самарадорлигини оширишга эришилган ва ётоқ кунини уртача 3 кунга қисқартиришга эришилди. Хулоса:БУД билан касалланган беморларда айтиб ўтилган диагностика жараёнида касаллик ва унинг асоратларини эрта ташхислаш самарадорлиги оширилиши натижасида беморларнинг шифохонада даволаниш вақтини камайтириш имкониятини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси ва даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 17-октябрь № 11377- сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик:: спондилоген неврологик синдромларни ўрганишга интеграл ёндашув ўрганилаётган синдромларнинг патогенезидаги фарқларни кўрсатиш ва БУД радикуляр синдроми шакилланишининг янги патогенитик омилларини аниқлаш имкони  бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 26 июнь 11-сонли хулоса билан тасдиқланган. “Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикасини такомиллаштириш” ва “Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишларни даволашни такомиллаштириш” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган.  Илмий янгиликнинг аҳамияти: БУД билан оғриган беморларда клиник неврологик, МСКТ, ИЛ10 гомоцистеин текширувларидан фойдаланиш нейроваскуляр бузилишларни эрта ташхислаш касаллик қайталаниши ногиронликни олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: БУД радикуляр синдроми нейроваскуляр бузилишларнинг клиник-неврологик ва патогенетик ўзаро боғлиқлиги бўйича олиб борилган тадқиқот ишидан олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан Қашқадарё вилояти Миришкор тумани 01.07.2024 № 1202-4-63-ТВ\2024 сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 16.06.2024 № 272-U сонли буйруқ асосида тиббиёт маркази бўлимлари амалиётига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги таклиф этилган текширув усуллари БУД билан оғриган беморларда нейроваскуляр бузилишларни эрта ташхислаш ва шу сабабли касаллик қайталанишини ногиронлик кўрсаткичини пасайтириш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги таклиф этилган текширув усуллари БУД билан касалланган беморларда нейроваскуляр бузилишларни эрта ташхислаш ва шу сабабли касаллик асоратларини профилактика қилиш натижасида касаллик қайталаниши олдини олишга эришилган. Хулоса: БУД билан касалланган беморларда нейроваскуляр бузилишларни эрта ташхислаш ва касаллик асоратларини хусусан профилактика қилиш ва шу сабабли келиб чиқадиган ногиронлик миқдорини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси ва даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 17-октябрь № 11377- сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: периферик қонда яллиғланишга қарши омиллар концентрациясини ўрганиш асосида БУД радикуляр синдроми бўлган беморларда интерлейкин-10 ва гомоцистеин концентрациясининг ошиши, БУД радикуляр синдроми ҳосил бўлиш механизмларида яллиғланиш компонентининг мавжудлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти:.Допплер усулларидан фойдаланган ҳолда, зараланган оёқ томирлар тизимида минтақавий қон оқимининг тезлигини пасайиши, бел умуртқалари дорсопатиялари радикуляр синдромида кузатилди, дорсалгияларда бу холат аниқланмади. Радикуляр синдром ўткир даврида зарарланган оёқда беморларда артериал-веноз бузилишларнинг пайдо бўлиши ушбу омилга боғлиқ: Диск чуррасининг илдизларга ва унга ҳамроҳ бўлган томирларга бир вақтда таъсири. Ушбу таъсирнинг асоси - механик сиқилиш, веноз шиш, илдизлар ва қон томирларининг эндотелейси зарарланши асосланиши бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 26 июнь 11-сонли хулоса билан тасдиқланган. “Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикасини такомиллаштириш” ва “Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишларни даволашни такомиллаштириш” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бел умуртқалари дорсопатиялари нейроваскуляр бузилишларининг клиник-неврологик ва патогенетик ўзаро боғлиқлиги УЗДГ текширувлари, ЭНМГ ва периферик қон тахллиларида ИЛ10 бўйича олиб борилган тадқиқот ишидан олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Қашқадарё вилояти Миришкор тумани 01.07.2024 № 1202-4-63-ТВ\2024 сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 16.06.2024 № 272-U сонли буйруқ асосида тиббиёт маркази бўлимлари амалиётига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги БУД билан касалланган беморларда периферик томир тизими эндотелиясининг функционал ҳолати баҳоланди. БУД радикуляр синдроми билан оғриган беморларда бир қатор эндотелиал дисфункция белгилари аниқланди, дорсалгияда бу белгилар кузатилмади. БУР қўзғалиш даврида венотоник ва цитопротекторларни қўллаш касаллик асоратларини камайиши, қайталанишини олдини олишга олиб келди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: касалликнинг асоратларини камайтириш ҳисобига 1 нафар беморга 1 кунда касалхонадан ташқари реабилитацияси учун 210000 сўмни иқтисод қилиш самарадорлигини берди. Тадқиқотнинг иқтисодий самарадорлиги биргина асоратларни камайтириш ҳисобига 1 нафар бемор учун умумий иқтисодий самарадорлик 2100000 сўмни ташкил қилди. Хулоса: БУД билан касалланган беморларда нейроваскуляр бузилишларни патогенетик даволашни оптималлаштириш туфайли касаллик асаратларини камайтириш ва реабилитицияга сарфланувчи ортиқча харажатларни камайтириш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси ва даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 17-октябрь 11377- сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: БУД радикуляр синдроми қўзғалиш даври ва дорсалгияларни қиёсий бахолаш асосида нейроваскуляр бузилишларни даволаш такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Терапияда тавсия этилган қўшимча даволаш усуллари билан оптималлаштириш, ўз вақтида ва етарли даражада венотоник (Диосмин) ва цетопротектор (Ребамипид) препаратлари қўшилиши, герудотерапия билан анъанавий муолажаларни қўллаш неврологик асоратларни олдини олиш, касаллик қайталанишини, ногиронликни камайишига, ёрдам беради, шунингдек Ребагит препаратининг периферик қон томирларини эндотелейсини қайта протексияловчи таъсири хисобига дорсопатиялар радикуляр синдроми даволашни оптималлаштиришга ёрдам беради беморларни стационар даволаш вақтини 3,3 кунга қисқартиришни таъминлади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси ва даволашни такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқот ишидан олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Қашқадарё вилояти Миришкор тумани 01.07.2024 № 1202-4-63-ТВ\2024 сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 16.06.2024 № 272-U сонли буйруқ асосида тиббиёт маркази бўлимлари амалиётига тадбиқ этилган.. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги БУД билан касалланган беморларда ананавий даво терапиясига ўз вақтида ва етарли Диосмин ва Ребамипид препарати қўшилиши неврологик асоратларни олдини олишга, оёқларда нейроваскуляр касалликларнинг ривожланишини секинлаштиришга ёрдам беради, ИЛ10 ва гомоцистеин ошиши периферик қон томирлар эндотелейси зарарланишини кўрсатди, бу БУД радикуляр синдроми қўзғалиш даврида тўғри танланган патогенитик даволашни юзага келтирди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1 нафар беморнинг шифохонадаги даври учун иқтисодий кўрсаткичлар: беморнинг шифохонада қолиш муддатини 9-10 кундан 6 кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдорини 1 нафар бемор ҳисобида 802500 сўмга камайтирди (прейскурантга кўра шифохонада 1 кун қолиш 127500 сўмни ташкил қилади); 1 кунга ўртача 140 000 сўм дори воситаларини иқтисод қилишга эришилди.. Хулоса: тадқиқот натижалари асосида асосий хулосалар ва тавсиялар турли даражадаги тиббиёт муассасаларида БУД нейроваскуляр бузилишлар билан беморларни диагностика қилиш ва даволашда қўлланилиши учун тавсия этилган дастур ва алгоритмдан иборат тактикалар натижаларини яхшилаш ҳамда даводан кейинги реабилитация даврини ва узоқ муддатда касалликнинг қайталаниш хавфини камайтиришга имкон беради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бел умуртқалари дорсопатияларида нейроваскуляр бузилишлар диагностикаси ва даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 17-октябрь № 11377 хат юборилган.