Кайпназаров Жандос Жумамбетовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Суғориладиган тупроқларнинг агрокимёвий хоссалари ва кузги буғдой ҳосилдорлигига чиқинди, қолдиқларни таъсири (Навоий вилояти суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи ва ўтлоқи тупроқлар мисолида)”, 06.01.10-Ер тузиш, кадастр ва ер мониторинги (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/Qx1248
Илмий раҳбар: Атоев Бахтиёр Қўлдошевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/07.06.2024.Qx.13.03.
Расмий оппонентлар: Мирзаев Лутфулло Арибжанович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; Муҳаммадиев Самад Қиличевич, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университетини.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Чиқинди, қолдиқлар ва минерал огитларнинг суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи ва суғориладиган ўтлоқи тупроқларнинг агрокимёвий хоссаларига, кузги буғдой ўсимлигининг ҳосилдорлиги ва маҳсулот сифатига таъсирини аниқлаш ҳамда кузги буғдой учун мақбул озиқлантириш меъёри, муддатларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи ва суғориладиган ўтлоқи тупроқлар шароитида кузги буғдой учун минерал ўғитлар 30 фоизи тежалган, чиқинди, қолдиқлар 10 т/га ва Н154П112К35 кг/га мақбул ўғит қўллаш тизими ишлаб чиқилган;
чиқинди, қолдиқлар 10 т/га ва Н154П112К35 кг/га мақбул ўғит меъёрини қўллашда, суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи тупроқларда фермер ҳосилдорлигига нисбатан қўшимча дон ҳосил 6,2 с/га ва оқсил миқдори 1,05 % га ва суғориладиган ўтлоқи тупроқларда қўшимча дон ҳосили 7,1 с/га ва оқсил 2,5 % миқдорда ошганлиги илмий исботланган;
суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи тупроқлар ва суғориладиган ўтлоқи тупроқлар шароити учун чиқинди, қолдиқлар, минерал ўғитлардан фойдаланиб, тупроқнинг 0-30 см қатламини ноанъанавий ўғитга бойитиш агротехнологияси яратилган;
ўрганилган тупроқларда бир хил қонуният бўйича ҳаракатчан азот, фосфор ва калий миқдорлари вегетация бошида камроқ, вегетация охирида кўпроқ камайиб борган. Айниқса, суғориладиган ўтлоқи тупроқларда озуқа (НПК) элементлар миқдори вегетация охирида кўпроқ сақланиб қолганлиги илмий исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи ва суғориладиган ўтлоқи тупроқлар шароитида чиқинди ва қолдиқлар қўллаш усулининг тупроқ унумдорлиги, кузги буғдой ҳосили ва дон сифатини оширишга таъсирини аниқлаш борасида олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида;
суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи тупроқлар ва суғориладиган ўтлоқи тупроқлари шароитида мақбул ўғит меъёрлари ва муддатларини қўллаш юзасидан “Суғориладиган тупроқларда қўлланилган чиқинди ва қолдиқларни кузги буғдойга таъсири” бўйича тавсиянома ишлаб чиқилиб, фермер ва кластер хўжаликларига амалиётга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 8-сентябр 04/21-21-08/400-сон маълумотномаси). Натижада, ғаллачиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари тупроқларининг агрокимёвий ҳолати асосида чиқинди ва қолдиқларни қўллаш ва кузги буғдой ҳосилдорлигини ошириш бўйича тадбирларни белгилашда қўлланма сифатида хизмат қилган;
чиқинди ва қолдиқлар 10 т/га соф ҳолда ва Н154П112К35 кг/га меъёрлари, кузги буғдой дони (унидан ёпилган нон) нинг сифатига ижобий таъсир кўрсатган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 8-сентябр 04/21-21-08/400-сон маълумотномаси). Натижада, мақбул меъёрларда доннинг кимёвий таркиби, айниқса оқсил миқдори ва доннинг шакли, ранги, ялтироқлиги ҳамда унидан ёпилган ноннинг сифати (органолептик, физик-кимёвий) кўрсаткичлари яхшиланган. Кузги буғдой дон таркибидаги оқсил миқдори суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи тупроқларда 1,05 фоизга га ва суғориладиган ўтлоқи тупроқларда 2,5 фоизга ошган;
кузги буғдойдан юқори ва сифатли ҳосил оширишга асосланган, тавсия этилган ўғит тизими, Навоий вилояти Қизилтепа тумани Тошработ массивидаги фермер хўжаликларининг суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи тупроқларида 108,2 гектар майдонга, суғориладиган ўтлоқи тупроқларда 139,5 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 8-сентябр 04/21-21-08/400-сон маълумотномаси). Натижада, фермер хўжаликларда, кузги буғдойдан суғориладиган сур тусли қўнғир-ўтлоқи тупроқларида қўшимча 6,2 с/га, суғориладиган ўтлоқи тупроқларда қўшимча 7,1 с/га дон ҳосили олишга эришилган.