Юсупов Муроджан Ахмеджановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қўл бармоқлари дерматоглифик кўрсаткичлари асосида яқин қариндошликни аниқлашнинг суд тиббий мезонлари ” , 14.00.24 – Суд тиббиёти.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/Tib2524.
Илмий раҳбар: Юлдашев Бахром Сабирджаневич, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти, PhD.04/02.07.2024.Tib.122.02.
Расмий оппонентлар: Хасанова Мухаррама Алмаредановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Назиров Сирожиддин Назирович, тиббиёт фанлари доктори., доцент. (Тожикистон)
Етакчи ташкилот: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: баҳсли оталик ва оналикни аниқлаш экспертизаларида яқин қариндошликни аниқлашни дерматоглифик суд-тиббий баҳолаш мезонларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ўзбек популяциясига мансуб оила гурухларида ва сохта триплетларда қўл бармоқларнинг дистал фалангаларидаги дерматоглифик белгиларни тавсифловчи нақш тури, унинг баландлиги, папилляр чизиқлар саноғини ва генетик алоқадорлиги қиёсий тахлили асосида исботланган;
қўл бармоқлари дистал фалангаларидаги нақш марказидаги чизиқлар оқимининг йўналиши асосида этник гурухларда ирсият билан боғлиқ тарздаги қариндошликни белгиловчи маркер асосланган;
ота-оналар ва эҳтимолий фарзанд ўртасидаги қариндошлик муносабатларини тасдиқлаш ёки рад этиш учун нақш тури, баландлиги, дельталар сони ва нақш марказидаги чизиқлар оқимининг шаклини ўз ичига олган қўл бармоқлари дистал фалангалари дерматоглифик белгилар бўйича идентификациялаш тартиби ишлаб чиқилган;
баҳсли оталик ва оналикни аниқлаш бўйича илк бор қўл бармоқларининг дистал фалангаларида дерматоглифик аломатларнинг умумий ва алоҳида белгиларини аниқлаб берувчи мукаммал математик модел ишлаб чиқилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қўл бармоқлари дерматоглифик кўрсаткичлари асосида яқин қариндошликни аниқлаш учун олинган илмий натижаларга кўра;
илмий тадқиқотлар натижалари асосида “Суд тиббиёти экспертизасида қўл бармоқлари дистал фалангалари дерматоглифик белгилари асосида яқин қариндошликни аниқлаш” номли услубий тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. Тошкент Тиббиёт академияси Урганч филиали Эксперт кенгашининг 2023 йил 17-майдаги №31-сонли хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўз.Рес.ССВ., Республика суд тиббий экспертиза илмий-амалий маркази Фарғона ва Бухоро филиалларига Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиалининг 2024-йил 25-апрелдаги №01/2648-1-сонли ва 2024 йил 27-январдаги № 01/571-1- сонли хатлари тақдим этилган).
биринчи илмий янгилик: илк бор ўзбек популяциясига мансуб оила гурухларида ва сохта триплетларда қўл бармоқларнинг дистал фалангаларидаги дерматоглифик белгиларни тавсифловчи нақш тури, унинг баландлиги, папилляр чизиқлар саноғини ва генетик алоқадорлиги қиёсий тахлили асосида исботланган. Ушбу янгилик Республика суд-тиббий экспертиза илмий амалий маркази Фарғона филиали (34-К; 29.04.2024;) Бухоро филиали (№10;02.02.2024;) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Тошкент Тиббиёт академияси Урганч филиали Эксперт кенгашининг 2023 йил 17-майдаги №31-сонли илмий-тадқиқот ишлари ва натижаларини амлиётга татбиғи бўйича хулосаси билан тасдиқланган).  Ижтимоий самарадорлиги: тавсия этилган алгоритм ва усулларни эксперт амалиётига жорий этиш натижасида қон-қариндошликни аниқлаш ва шахсни идентификация қилиш суд-тиббиёт экспертизаларини олиб бориш жараёнида қўл бармоқларининг дистал фалангаларидаги дерматоглифик аломатлар хусусиятларини аниқлаш буйича эксперт хулосалари сифатини ошириш учун хизмат қилган. Иқтисодий самарадорлиги: тавсия этилган усуллардан фойдаланиш натижасида экспертиза муддати 10-15 кундан 1-2 кунгача қисқарди, баҳсли оталик ва оналикни аниқлашда қўшимча усул сифатида қоннинг суд биологик текшируви билан таққосланганда ҳар бир текширув 86% самарадорлик эришилган, таклиф қилинаётган усулда ушбу кўрсаткич 96% самарадорликка эришилган. Хулоса: ушбу қўлланма далилларга асосланган тиббиёт тамойилларига мос дерматоглифик белгиларини солиштириб текшириш асосида суд – тиббий экспертиза хулосаларини сифатини юқори даражага кўтаришга имкон берган.    
иккинчи илмий янгилик: қўл бармоқлари дистал фалангаларидаги нақш марказидаги чизиқлар оқимининг йўналиши асосида этник гурухларда ирсият билан боғлиқ тарздаги қариндошликни белгиловчи маркер асосланган. Ушбу алгоритм дастурий таъминот оркали  баҳсли оталик ва оналик муаммолари билан боғлиқ ўтказиладиган мураккаб экспертизаларда суд-тиббий экспертиза сифатини оширишга ёрдам берган ва Республика суд-тиббий экспертиза илмий-амалий маркази Фарғона филиали (34-К;29.04.2024; ) Бухоро филиали (№10;02.02.2024;) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Тошкент Тиббиёт академияси Урганч филиали Эксперт кенгашининг 2023 йил 17-майдаги №31-сонли илмий-тадқиқот ишлари ва натижаларини амлиётга татбиғи бўйича хулосаси билан тасдиқланган). Хулоса: ушбу дастур таъминоти баҳсли оталик ва оналик муаммолари билан боғлиқ ўтказиладиган экспертизаларда суд-тиббий экспертиза сифатини оширишга ёрдам берган.
учинчи илмий янгилик: ота-оналар ва эҳтимолий фарзанд ўртасидаги қариндошлик муносабатларини тасдиқлаш ёки рад этиш учун нақш тури, баландлиги, дельталар сони ва нақш марказидаги чизиқлар оқимининг шаклини ўз ичига олган қўл бармоқлари дистал фалангалари дерматоглифик белгилар бўйича идентификацялаш тартиби шлаб чиқилган. Баҳсли оталик ва оналик экспертизаларида уларнинг тахмин қилинаётган фарзанди ўртасида қон-қариндошлик бор ёки йўқлиги илмий жиҳатдан исботланган. Республика суд-тиббий экспертиза илмий-амалий маркази Фарғона филиали (34-К;29.04.2024; ) Бухоро филиали (№10;02.02.2024;) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган усусллар бу ўз навбатида, эксперт хулосаларининг сифатини, ишончлилигини ва асослилигини таьминлаган, бу орқали қўшимча ва такрорий экспертиза ўтказиш заруриятини бартараф этди, натижада экспертизаларни якунлаш вақти қисқарган. (Тошкент Тиббиёт академияси Урганч филиали Эксперт кенгашининг 2023 йил 17-майдаги №31-сонли илмий-тадқиқот ишлари ва натижаларини амлиётга татбиғи бўйича хулосаси билан тасдиқланган). Иқтисодий самарадорлиги: Баҳси оталик ва оналикни ҳамда шахс идентификациясида бармоқ андозаларни дерматоглифик текшириш усулларига таянган ҳолда текширувларни ўтказиш ўзининг тезкорлиги, аниқлиги ва натижаларнинг холислиги билан бошқа қўшимча усуллардан устунлиги билан изоҳланади. Хулоса: олинган натижалар баҳсли оталик экспертизаларида ҳамда шахс идентификацияси билан боғлиқ бўлган мураккаб экспертизаларда суд – тиббий экспертлар учун экспертиза холислиги, аниқлиги, ишончлиги ва сифатини оширишга имкон берган.
тўртинчи илмий янгилик: баҳсли оталик ва оналикни аниқлаш бўйича илк бор қўл бармоқларининг дистал фалангаларида дерматоглифик аломатларнинг умумий ва алоҳида белгиларини аниқлаб берувчи мукаммал математик модел ишлаб чиқилган. Бу усуллар кўп сонли таниб олинмаган мурдалар орасидан қидирилаётган шахслар ва уларнинг қариндошларини тезкорлик билан топиш учун хизмат қилган ва Республика суд-тиббий экспертиза илмий-амалий маркази Фарғона филиали (34-К; 29.04.2024; ) Бухоро филиали (№10;02.02.2024;) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Тошкент Тиббиёт академияси Урганч филиали Эксперт кенгашининг 2023 йил 17-майдаги №31-сонли илмий-тадқиқот ишлари ва натижаларини амлиётга татбиғи бўйича хулосаси билан тасдиқланган). Ижтимоий самарадорлиги: тавсия этилган алгоритм ва усулларни эксперт амалиётига жорий этиш натижасида қон-қариндошликни аниқлаш ва шахсни идентификация қилиш каби суд-тиббиёт экспертизаларини олиб бориш жараёнида қўл бармоқларининг дистал фалангаларидаги дерматоглифик аломатлари хусусиятларини аниқлаш бўйича эксперт хулосалари сифати, асослилиги, ишончлилиги оширилган. Иқтисодий самарадорлиги: тавсия этилган усуллардан фойдаланиш натижасида экспертиза муддати 10-15 кундан 1-2 кунгача қисқарди, баҳсли оталик ва оналикни ёки шахс идентификациясида қўшимча усул сифатида қоннинг суд биологик текшируви билан таққосласак ҳар бир текширув 86% самарадорлик эришилган, таклиф қилинаётган усулда ушбу кўрсаткич 96% самарадорликка эришилган. Хулоса: олинган натижаларга кўра баҳсли оталик ва оналикни ҳамда шахс идентификациясида бармоқ андозаларини дерматоглифик текшириш усулларига таянган ҳолда экспертиза ижро муддатини қисқариши, текширувларни ўтказиш ўзининг тезкорлиги, камхаржлиги, аниқлилиги ва натижаларининг холислиги ўрганилган. Илмий янгиликдан кенг фойдаланиш. “Қўл бармоқлари дерматоглифик кўрсаткичлари асосида яқин қариндошликни аниқлашнинг суд тиббий мезонлари” мавзусида олинган илмий натижалар Республика суд тиббий экспертиза илмий-амалий маркази Фарғона ва Бухоро филиаллари амалиётига жорий этилган.