Ёзиева Умида Лутфуллаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертация иши ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): Педагогик профилактика асосида ахборот маданиятини шакллантириш назарияси ва методикаси. 13.00.02- Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (педагогика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.3.DSc/Ped628.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Қарши давлат университети, PhD.03/04.06.2020.Ped.70.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Илмий раҳбар: Шодиев Ризамат Давронович, педагогика фанлари доктори, профессор.
Расмий оппонентлар: Жўраев Ҳусниддин Олтинбоевич, педагогика фанлари доктори (DSc), профессор; Утебаев Тажибай Тилеумуратович, педагогика фанлари доктори, профессор; Жўраев Баҳром, психология фанлари доктори (DSc), профессор.
Етакчи ташкилот: Термиз давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади таълим-тарбия жараёнида педагогик профилактика асосида ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантиришнинг назарий ва методик асосларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантиришнинг психологик-педагогик аспектлари педагогик профилактиканинг мотивацион, муҳитга мослашиш, рефлексивлик, онг-идрок-ҳиссиётнинг рационаллик билан уйғунлигини таъминлаш, яқин катталар (ота-она, ака-ука, опа-сингил, ўқитувчи) ва социум (муҳит, ўртоқлар, қизиқиш, эҳтиёж) билан мулоқот омиллари орқали аниқлаштирилган;
педагогик профилактикани амалга ошириш орқали ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантириш консепсияси мазмуни виртуал аддиксиядан профилактика қилиш шаклларини медиатаълим (ахборот воситалари ва Интернет тармоғи билан ишлаш) ва виртуал назорат (ўқувчининг ахборот воситалари билан ишлаш жараёнини назорат қилиш, бола хулқ-атворини тузатиш) механизмлари билан интеграциялашнинг мунтазамлилик, изчиллик ва узлюксизлик тамойилларига устуворлик бериш орқали очиб берилган;
ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантириш жараёни моделининг профилактик компоненти зарарли ахборотларга қарши мафкуравий иммунитетни таркиб топтириш орқали, натижавийлик компоненти миллий онгни шакллантиришда интерфаол технологиялар («Бир таҳдидга беш зарба», «Ахборотни сўзсиз узатиш»)ни адаптивлик, вариативлик, мобиллик тамойилларига кўра интеграциялаш асосида такомиллаштирилган;
ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантириш методикаси ўқув материаллари билан ишлаш (чақирув, англаш, фикрлаш) ва амалий фаолият (тушуниш, англаш, таҳлил, баҳолаш) тажрибаларини амалий векторга устуворлик бериш орқали горизонтал интеграциялаш асосида такомиллаштирилган;
педагогик профилактика асосида бошланғич синф ўқувчиларида ахборот маданиятини шакллантириш методикасининг самарадорлиги ахборот технологияларидан фойдалана билиш, ахборотларни тўғри талқин қилиш ва обектив муносабат билдириш, коммуникативлик каби мезонларига мувофиқ диагностик методикалар асосида аниқлаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Педагогик профилактика асосида бошланғич синф ўқувчиларида ахборот маданиятини шакллантириш методикасини такомиллаштириш бўйича олинган натижалар асосида:
ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантиришнинг психологик-педагогик аспектлари педагогик профилактиканинг мотивацион, муҳитга мослашиш, рефлексивлик, онг-идрок-ҳиссиётнинг рационаллик билан уйғунлигини таъминлаш, яқин катталар (ота-она, ака-ука, опа-сингил, ўқитувчи) ва социум (муҳит, ўртоқлар, қизиқиш, эҳтиёж) билан мулоқот омиллари орқали аниқлаштирилган маълумотлардан “Она тили ўқитиш методикаси” номли дарсликни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2023 йил 25 августдаги 391-сон буйруғи билан тасдиқланган. 391201-сонли нашр гувоҳномаси). Натижада, она тили ўқитиш жараёни ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантиришга доир назарий маълумотлар билан бойитилишига эришилган;
педагогик профилактикани амалга ошириш орқали ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантириш консепсияси мазмуни виртуал аддиксиядан профилактика қилиш шаклларини медиатаълим (ахборот воситалари ва Интернет тармоғи билан ишлаш) ва виртуал назорат (ўқувчининг ахборот воситалари билан ишлаш жараёнини назорат қилиш, бола хулқ-атворини тузатиш) механизмлари билан интеграциялашнинг мунтазамлилик, изчиллик ва узлюксизлик тамойилларига устуворлик бериш орқали очиб берилганлигига доир амалий таклиф ва тавсиялардан АИФ-2/17 “Ўзбекистон олий таълим муассасалари ўқув жараёнини ташкил этишда янги технологиялар” мавзусидаги лойиҳани амалга оширишда фойдаланилган (Қарши давлат университетининг 2023 йил 5-декабрдаги 03/4656-рақамли маълумотномаси). Натижада, бўлажак бошланғич синф ўқитувчилари методик тайёргарлиги жараёни ахборот таъминоти такомиллаштирилишига хизмат қилган;
ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантириш жараёни моделининг профилактик компоненти зарарли ахборотларга қарши мафкуравий иммунитетни таркиб топтириш орқали, натижавийлик компоненти миллий онгни шакллантиришда интерфаол технологиялар («Бир таҳдидга беш зарба», «Ахборотни сўзсиз узатиш»)ни адаптивлик, вариативлик, мобиллик тамойилларига кўра интеграциялаш асосида такомиллаштирилганлигига ҳамда ўқувчиларда ахборот маданиятини шакллантириш методикаси ўқув материаллари билан ишлаш (чақирув, англаш, фикрлаш) ва амалий фаолият (тушуниш, англаш, таҳлил, баҳолаш) тажрибаларини амалий векторга устуворлик бериш орқали горизонтал интеграциялаш асосида такомиллаштирилганлигига доир амалий таклиф ва тавсиялардан “Табиатшунослик ва уни ўқитиш методикаси” дарслигини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021-йил 25-декабрдаги 538-сонли буйруғи билан тасдиқланган 538-124-сонли нашр гувоҳномаси). Натижада, бошланғич синфларда табиий фанларни ўқитиш жараёнида ўқувчиларни ахборотлар билан ишлаш кўникмасини шакллантириш орқали таълим самарадорлиги оширилишига хизмат қилган.
