Пулатова Райхон Саидумаровнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик ёрдамни такомиллаштириш», 14.00.21 – Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1. DSc/Tib916.
Илмий раҳбар: Гаффоров Суннатулло Амруллоевич тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарканд давлат тиббиёт институти, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Назарова Нодира Шариповна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Комилов Хайдар Позилович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Abubekir Eltas, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Туркия Республикаси).
Етакчи ташкилот: «Тюмень Давлат Тиббиёт Университети» (Россия).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ОИВ инфицирланган беморларда стоматологик ёрдам курсатиш самарадорлигини оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик текширишлар асосида огиз бушлиги патологияларининг клиник кечишидаги узига хос диагностик ва клиник хусусиятлар аникланган, интенсивлиги ва таркалишини юкорилиги сабабли тиш протезлашни хавфсизлигини ва самарадорлигини ошириш зарурати асосланган;
илк бор, ОИВ инфицирланган беморларда клиник-функционал тадкикотлар асосида юқори ва пастки жаг тишларда гуруҳлар бўйича фаолияти давомидаги вертикал ва горизонтал босимга чидамлилик даражалари пасайиши аниқланган;
илк бор, рентгенологик ва клиник-лаборатор тадқиқотлар асосида ушбу тоифа беморларда оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватининг қаршилиги пасайишининг патогенетик механизмларининг асоси ҳисобланган, ОИВ инфекцияси билан оғиз бўшлиғи аъзолари ва тўқималаридаги гистоморфологик, антропометрик, иммунологик ўзгаришлар комплексининг ўзаро боғлиқлиги исботланган;
илк бор,ОИВ инфицирланган беморларда оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати протез ости ва чегара соҳаси юмшоқ тўқималари гистоморфологияси ва тиш протезлари ички юзасининг морфологик жиҳатлари ва тузилиши тўғрисидаги маълумотлар асосда тиш протезлари конструкциялари ҳамда қўлланиладиган материалнинг биомеханик хусусиятларини яхшилаш орқали ихтисослашган ортопедик стоматологик ёрдам самарадорлигига эришиш мумкинлиги исботланган;
илк бор, ОИВ инфицирланган беморларда патогенетик жиҳатдан асосланган ихтисослаштирилган ортопедик стоматологик ёрдам алгоритми ишлаб чиқилган, термопластик ва акрил материалдан тайёрланган тиш протезларини ички юзасига “GC- градия” қурилмасида адгезив тизимни сингдириш ёрдамида биомеханик, морфоструктура ва клиник-функционал хусусиятларини яхшиланиши стоматологик ортопедик ихтисослашган ёрдамнинг самарадорлиги билан исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича 2024 йил 26 августдаги 05/55- сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик текширишлар асосида ОБ патологияларининг клиник кечишидаги ўзига хос диагностик ва клиник хусусиятлар аниқланган, стоматологик касалликлар учраш частотаси юқорилиги ва ўзига хос оғир клиник кўринишда кечишини инобатга олиб, терапевтик ва ортопедик стоматологик ёрдам кўрсатишни тиш протезларини конструкциясини яхшилаш орқали самарадорлиги яхшиланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик текширишлар асосида ОБ патологияларининг клиник кечишидаги узига хос хусусиятлар аникланиб, учраш частотасидаги тавсифига таяниб, даволаш самараси яхшиланиши имконияти ТП материалини ва конструкциясини узгартириш оркали асоратларни олдини олиш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Тошкент вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (10.01.2024 й.; №12) ҳамда Хоразм вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (12.01.2024 й.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик текширишлар асосида ОБ патологияларининг клиник кечишидаги узига хос хусусиятлари ва учраш частотасининг юкорилиги, ушбу категориядаги беморларнинг умумий ахволи билан богликлигини инобатга олишнинг ахамияти, даво-профилактикани самарали булишига эришилган.     Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик текширишлар асосида ОБ патологияларининг клиник кечишидаги ўзига хос хусусиятлари ва учраш частотасининг юқорилигини инобатга олиб тайёрланган ТП қўлланилиши орқали ҳар бир нафар бемор учун даволаш харажатларини 500 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш: ОИВ инфицирланган беморларга ҚОҚП ва ТОҚПни тайёрлаш ва хом ашё биомеханик хусусиятларини инобатга олиб, тиш қатори нуқсонларини бартараф этишга асосланган илмий-амалий тадқиқотлар асосида: “ОИВ инфицирланган беморларга тайёрланган олиб қўйиладиган протезларнинг сифатини ва даволаш самарадорлигини баҳолаш усуллари” (Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2023 йил 12 декабрдаги 23-m/156-сонли маълумотномаси) номли услубий тавсиянома ОИВ инфицирланган беморларда тўлиқ тишсизлик ҳолатини эрта ташхислаш, ҚОҚП ва ТОҚП билан ортопедик даволаш самарадорлигини оширишга имкон беради.    Хулоса: ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик тадикикот натижалари асосида, таклиф килинган даволаш усулини амалиётига жорий этилган, асоратлар олди олиниши хисобига хар-бир бемор ҳисобига бюджет маблағлари 500000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағ 320000 сўмгача тежалган.
иккинчи илмий янгилик: ОИВ инфицирланган беморларда клиник-функционал тадкикотлар асосида ю/ж ва п/ж тишларда вертикал ва горизонтал босимга чидамлилик даражалари пасайиши, умумий ва маҳаллий иммунологик, биокимёвий ва морфофункционал кўрсаткичларнинг салбий узгаришига бевосита боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ОИВ инфицирланган беморларда клиник-функционал тадкикотлар асосида ю/ж ва п/ж тишларда вертикал ва горизонтал босимга чидамлилик даражалари пасайиши, умумий ва маҳаллий иммунологик, биокимёвий ва морфофункционал кўрсаткичларнинг салбий ўзгаришини инобатга олиб патологик кўрсаткичларнинг тарқалганлик частотаси ва ўзига хос клиникасини баҳолаш орқали ёндошиш касаллик асоратларини олдини олиш имкониятини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Тошкент вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (10.01.2024 й.; №12) ҳамда Хоразм вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (12.01.2024 й.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ОИВ инфицирланган беморларда клиник-функционал тадқиқот натижаларига таяниб стоматологик касалликларни диагностикаси, клиникаси ва даволашга эришилган самаралар амалиётдаги соғлиқни сақлаш тизимидаги шифокорларга даволаш-профилактик ёндошув тактикаси имкониятини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги ОИВ инфицирланган беморларда клиник-функционал тадқиқот ю/ж ва п/ж тишларнинг В/Б ва Г/Б чидамлилик даражаларини, пародонт тўқимасидаги патологиянинг узига хос клиникасини илмий жихатдан очиб берган, амалий соғлиқни сақлаш тизимидаги шифокорлар учун даволаш тактикасини тугри танлаши шифохонага мурожаат ва катнаши муддатини қисқартиришга, иктисодий - тўлов миқдори 200000 сўмгача камайтиришга дори-дармонни тежашга (1 кунга ўртача 85000 сўм дори воситалари сарфланади) эришилган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “ОИВ инфицирланган беморларда оғиз бўшлиғи патологияларини ташхислаш ва даволашни оптималлаштириш усуллари” мавзусидаги услубий тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2023 йил 23 декабрдаги 23-m/157-сонли маълумотномаси). Ушбу тавсияларнинг бажарилиши ОБда протез ости майдони ОБШКнинг оғриқ сезувчанлиги даражасини аниқлаш ва суякнинг ўткир бўртган қисмларини изоляция қилиш орқали ҚОҚП ва ТОҚПни тайёрлаш беморларни ортопедик даволаш сифатини яхшилаш имконини беради. Хулоса: ОИВ инфицирланган беморларда комплекс стоматологик текширишлар асосида ОБ патологияларининг клиник кечишидаги узига хос хусусиятлари ва учраш частотасининг юкорилиги, ушбу категориядаги беморларнинг умумий ахволи билан богликлигини инобатга олиш, беморларнинг яхши ва қониқарли даволаш натижаларига эришиши, қониқарсиз натижаларни камайтириш билан, асоратлар олдини олиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: ОИВ инфицирланган беморларда клиник-стоматологик, лаборатор ва функционал тадқиқотлар асосида аниқланган стоматологик патологияларни бартараф этиш учун касаллик этиопатогенетик механизмларини инобатга олишнинг аҳамияти, таклиф қилинган даво-профилактика усуллари шу механизмларни бартараф этилишига қаратилган бўлиши зарурлигини, гистоморфологик, антропометрик, иммунологик, биокимёвий ва функционал тадқиқот натижалари билан боғлиқлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ОИВ инфицирланган беморларда ЮЖС аъзо ва тўқималаридаги гистоморфологик, антропометрик, иммунологик, функционал ва клиник-лаборатор маълумотлар асосида, касалликларнинг кечишидаги этиопатогенетик механизмлари асосланганлиги, беморларни даволаш самарадорлигини ошириш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Тошкент вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (10.01.2024 й.; №12) ҳамда Хоразм вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (12.01.2024 й.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ОИВ инфицирланган беморларда клиник-стоматологик, лаборатор ва функционал тадқиқотлар асосида стоматологик касалликлари – ОБШҚ қаршилиги пасайиши этиопатогенетик механизмлари асосланганлиги, башоратланаётган касалликларнинг асоратлари олди олинган, ижобий натижалар - даволаш сифатида акс этган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ОИВ инфицирланган беморларда клиник-стоматологик, лаборатор ва функционал тадқиқотлар асосида стоматологик касалликлари – ОБШҚ қаршилиги пасайиши этиопатогенетик механизмлари асосланганлиги, башоратланаётган касалликларнинг асоратлари олди олинган, ижобий натижалар даволаш сифатини яхшилаши ҳисобидан иқтисодий самарадорликка эришилган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “ОИВ инфицирланган беморларнинг стоматологик ҳолатини оптималлаштириш усуллари” номли услубий тавсиянома (Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2023 йил 12 декабрдаги 23-m/158-сонли маълумотномаси) ОИВ инфицирланган беморлар ОБнинг ярали яллиғланиш патологияларини даволаш ва ТЖТ тиклаш орқали стоматологик ёрдам кўрсатиш даволаш самарадорлигини ошириш имконини берган. Хулоса: ОИВ инфицирланган беморларда ЮЖС аъзо ва тўқималаридаги гистоморфологик, антропометрик, иммунологик, функционал ва биокимёвий ўзгаришлар асосида ўрганилиб, айни гуруҳ беморлар учун касалликнинг этиопатогенетик механизмлари асосланганлигини амалиётда қўлланилиши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 400000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 250000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: ОИВ инфицирланган беморларда ОБШК ТП чегараси ва ости соҳаси тўқималари ва ТПнинг ички юзасининг морфологиясидаги узгаришлар асосида ТП конструкциялари ва материалларининг биомеханик, биофизик ва дизайнида ижобий узгартиришлар килиниб, ихтисослашган ортопедик стоматологик ёрдам самарадорлигига эришиш мумкинлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ОИВ инфицирланган беморларда ТП ости ва чегара соҳаси юмшоқ тўқималари гистоморфологияси ва ТП юзасининг морфологик жиҳатларини яхшилаш оркали ихтисослашган ортопедик стоматологик ёрдам кўрсатиш самарадорлигига эришиш мумкинлиги исботланган.Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Тошкент вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (10.01.2024 й.; №12) ҳамда Хоразм вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (12.01.2024 й.; №9) билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ОИВ инфицирланган беморларда тиш протезлари конструкциялари ҳамда қўлланиладиган хом-ашё маҳсулотларининг биомеханик хусусиятлари инобатга олиниши, ихтисослашган ортопедик стоматологик ёрдам курсатиш самарадорлигини ошириб, даволаш натижаларини яхшилаган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ОИВ инфицирланган беморлар ОБШК, протез ости ва чегара соҳаси юмшоқ тўқималари гистоморфологияси ва ТП юзасининг акси морфологик жиҳатлари ва тузилмалари тўғрисидаги маълумотлар шу асосда ТП конструкциялари ҳамда қўлланиладиган хом-ашё маҳсулотларининг биомеханик хусусиятлари инобатга олиниб, ихтисослашган ортопедик стоматологик ёрдам курсатиш самарадорлигига эришиш мумкинлиги исботланиб, беморларнинг даволаниш муддатини ўртача 3 кунга қисқаришига замин яратиб, даволашда кузатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш ҳисобига, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 400000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 250000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “ОИВ инфицирланган беморларнинг стоматологик ҳолатини оптималлаштириш усуллари” номли услубий тавсиянома (Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2023 йил 12 декабрдаги 23-m/158-сонли маълумотномаси) ОИВ инфицирланган беморлар ОБнинг ярали яллиғланиш патологияларини даволаш ва ТЖТ тиклаш орқали стоматологик ёрдам кўрсатиш даволаш самарадорлигини ошириш имконини берган. Хулоса: ОИВ инфицирланган беморлар ОБШК, протез ости ва чегара соҳаси юмшоқ тўқималари гистоморфологияси ва ТП юзасининг акси морфологик жиҳатлари ва тузилмалари тўғрисидаги маълумотлар шу асосда ТП конструкциялари ҳамда қўлланиладиган хом ашё маҳсулотларининг биомеханик хусусиятлари инобатга олиниши, комплекс даволаниш самарадорлигини ошириш олиш имконини бериб, даволашда кузатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш орқали, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 400000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 250000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
бешинчи илмий янгилик: патогенетик жиҳатдан асосланган ихтисослаштирилган ортопедик стоматологик ёрдам алгоритми ишлаб чиқилган, термопластик ва акрил материалдан тайёрланган тиш протезларини ички юзасига “GC- градия” қурилмасида адгезив тизимни сингдириш ёрдамида биомеханик, морфоструктура ва клиник-функционал хусусиятларини яхшиланиши стоматологик ортопедик ихтисослашган ёрдамнинг самарадорлиги билан исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: патогенетик жиҳатдан асосланган ихтисослаштирилган ортопедик стоматологик ёрдам алгоритми ишлаб чиқилган, термопластик ва акрил материалдан тайёрланган тиш протезларини ички юзасига “GC- градия” қурилмасида адгезив тизимни сингдириш ёрдамида биомеханик, морфоструктура ва клиник-функционал хусусиятларини яхшиланиши стоматологик ортопедик ихтисослашган ёрдам курсатиш самарадорлигига эришиш мумкинлиги исботланган.Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Тошкент вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (10.01.2024 й.; №12) ҳамда Хоразм вилояти ОИТС га қарши курашиш маркази бўйича буйруқ (12.01.2024 й.; №9) билан амалиётига жорий этилган.Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ихтисослаштирилган ортопедик стоматологик ёрдам алгоритми ишлаб чиқилган, термопластик ва акрил материалдан тайёрланган тиш протезларини ички юзасига “GC- градия” қурилмасида адгезив тизимни сингдириш ёрдамида биомеханик, морфоструктура ва клиник-функционал хусусиятларини меъёрлаштириб, стоматологик ортопедик ихтисослашган ёрдамнинг самарадорлигини ошириб, даволаш натижалари яхшиланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Термопластик ва акрил материалдан тайёрланган тиш протезларини ички юзасига “GC- градия” қурилмасида адгезив тизимни сингдириш ёрдамида биомеханик, морфоструктура ва клиник-функционал хусусиятларини яхшиланиши мумкинлиги исботланиб, беморлар катнови қисқаришига даволашда кузатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш ҳисобига, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 500000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 250000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: ОИВ инфицирланган беморларга ҚОҚП ва ТОҚПни тайёрлаш ва хом ашё биомеханик хусусиятларини инобатга олиб, тиш қатори нуқсонларини бартараф этишга асосланган илмий-амалий тадқиқотлар асосида: “ОИВ инфицирланган беморларга тайёрланган олиб қўйиладиган протезларнинг сифатини ва даволаш самарадорлигини баҳолаш усуллари” (Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2023 йил 12 декабрдаги 23-m/156-сонли маълумотномаси) номли услубий тавсиянома ОИВ инфицирланган беморларда тўлиқ тишсизлик ҳолатини эрта ташхислаш, КОКТП ва ТОКТП билан ортопедик даволаш самарадорлигини оширишга имкон беради.
Хулоса: Термопластик ва акрил материалдан тайёрланган тиш протезларини “GC” градия қурилмасида “Gluma Comfort Bond” адгезивини протез юзасига сингдириш ёрдамида биомеханик, морфоструктуравий ва клиник-функционал хусусиятларини яхшиланиши мумкинлиги исботланиб, комплекс даволаниш самарадорлигини ошириш имконини бериши, даволашда кузатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш орқали, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 500000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 250000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди.