Умурзақова Марҳабо Эгамбердиевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Бадиий матнда лисоний шахс воқеланишининг социопрагматик ва лингвомаданий аспекти”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/Fil625.
Илмий маслаҳатчи: Маҳмудов Низомиддин Мамадалиевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Расмий оппонентлар: Муҳамедова Саодат Худойбердиевна, филология фанлари доктори, профессор; Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори, профессор; Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади бадиий матнларда лисоний шахс воқеланишининг социопрагматик хусусиятларини ёритиш, семантик-стилистик, прагматик белгиларини аниқлаш, лингвомаданий бирликларнинг лисоний шахс воқеланишида муҳим кўрсаткич эканлигини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
адресантнинг тил эгаси ҳамда тилдан фойдаланувчи сифатида коммуникатив мулоқотга мос стратегия ва тактикани танлаши, прагматик интенсияга мос лисоний воситалардан фойдаланиши лисоний компетентлик билан белгиланиши асосланган;
ўзбек тилидаги бадиий матнларда муаллиф лисоний шахси, унинг бадиий матнда  турли ижтимоий мақом, роллар билан боғлиқ ҳолда ҳамда муайян нутқ вазияти, мулоқот шароити билан уйғунликда намоён бўлишидаги ўзига хосликлар аниқланган;
ўзбек лингвомаданиятига хос белгиларнинг лисоний шахс нутқида акс этиши масаласи ёритилган, олқишлар, қарғишлар, ўхшатишлар, прецедент бирликларнинг лисоний шахс миллий-маданий мансублигини, ментал хусусиятларини кўрсатишда асосий восита эканлиги исботланган;
муаллиф ҳамда персонаж лисоний шахсининг муҳим белгилари ажратилган, морфологик шаклларнинг, синтактик бирликларнинг муаллиф лисоний шахсининг воқеланишидаги аҳамияти очиб берилган;
бадиий матнда лисоний шахс воқеланишида ижтимоий омиллар – оила, ёш, гендер, диалектал, миллий мансублик, ижтимоий мақомнинг таъсири масаласи далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тилида лисоний шахснинг социопрагматик, лингвомаданий тадқиқи натижалари асосида:
ўзбек адабиёти вакилларининг тилнинг ифода имкониятларидан фойдаланиши, бадиий асар тилининг ўзига хослигини таъминловчи воситалар, бадиий тасвир воситалари, ижодкорнинг тилдан фойдаланиш маҳорати ҳақидаги қарашлардан, жадид адабиёти вакилларининг лисоний шахс сифатидаги ўзига хослиги, даврдаги ижтимоий ўзгаришларнинг бадиий асар тилида акс этиши масалаларига доир хулосаларидан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2017-2020-йилларда бажарилган ОТ-Ф1-030 “Ўзбек адабиёти тарихи” кўп жилдлик монографияни (7-жилд) чоп этиш” фундаментал лойиҳада фойдаланилган (ТошДЎТАУнинг 2024-йил 4-сентябрдаги 4/1/-2248-сон маълумотномаси). Натижада монография Абдулла Қодирий асарлари тилининг ўзига хослиги, лисоний шахс воқеланишида ижтимоий омилларнинг ўрнига оид назарий қарашлар ҳамда бадиий асарнинг тил хусусиятларига доир таҳлиллар билан бойитилган;
лисоний шахснинг ўзига хос лингвомаданий хусусиятларини очишда рамзий отлар, аллюзив номлар, прецедент бирликлар муҳим кўрсаткич бўлиб, бундай бирликлар обектларни номлашда қўл келади, шу номларни қўллайдиган миллат вакилларига таниш бирликлар диққатни жалб қилишда, ассоциация уйғотишда рол ўйнашига оид илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги Давлат тилида иш юритиш асосларини ўқитиш ва малака ошириш марказининг 2022-2023-йилда бажарилган ИИ-4721101717-рақамли “Хизмат кўрсатиш обектлари миллий номлари интерактив электрон платформасини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Давлат тилида иш юритиш асосларини ўқитиш ва малака ошириш марказининг 2024-йил 26-августдаги 1269-сон маълумотномаси). Натижада оʻзбек тилидаги номлар базаси мазмунан бойитилиб, хизмат коʻрсатиш обектларига ном қоʻйишда бадиий асар қаҳрамонлари номларидан фойдаланиш жараёнини енгиллаштиришга, тил эгаларининг шу ном ташийдиган ахборотни англашига имкон берган;
бадиий матнда лисоний шахс воқеланишига таъсир этувчи ижтимоий омиллар, хусусан, ёш омили, гендер омил, диалектал омилларнинг ўрнини кўрсатувчи лингводидактик материаллар: шевага оид сўзлар, гендер хосланган сўз ва иборалар, олқишлар, қарғишларнинг бадиий матнда қўлланилиши билан боғлиқ таҳлиллар,  электрон платформада муаллиф ҳамда персонаж лисоний шахсининг ўзига хосликлари, бадиий матнда турли типдаги лисоний шахсларнинг воқеланишида туркий тиллар, хусусан, татар, қозоқ, қирғиз тилларига мансуб бирликларнинг ўрни ва аҳамияти масаласига эътибор қаратилган, ўзбек адабиёти материаллари асосида лисоний шахс типлари ажратилган, ўзга миллат лисоний шахсидан фарқли жиҳатлар ҳақидаги қарашларга доир илмий хулосалардан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2019-2022-йилларда бажарилган ПЗ-2020042022 рақамли “Туркий тилларнинг лингводидактик электрон платформасини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (ТошДЎТАУнинг 2024-йил 24-августдаги маълумотномаси). Натижада ўз фикрини эркин, аниқ, мантиқли етказа оладиган лисоний шахсни тарбиялашда эътибор қаратилиши лозим бўлган жиҳатлар оммалаштирилган;
бадиий матнда муаллиф лисоний шахсининг воқеланиши, лисоний шахс ва ёзувчи услуби масаласи, замондош кишиларнинг лисоний шахс сифатида бадиий асарда воқеланиши, ўзига хосликлари, индивидуаллиги масаласи, ёндашувлар ҳақидаги илмий маълумотлардан “Оъзбекистон тарихи” телеканалининг “Ҳамма учун” коърсатуви дастурини тайёрлашда фойдаланилган (Оъзбекистон Миллий телерадиокомпанийаси “Оъзбекистон” телерадиоканалининг 2024-йил 7-октябрдаги 06-28-943 рақамли маълумотномаси). Натижада коърсатувлар илмий-назарий маълумотлар билан бойитилган.