Талабова Дилрабо Толибовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Бошланғич синф ўқувчиларида инсонпарварлик ҳис-туйғуларини шакллантиришнинг педагогик шарт-шароитлари”, 13.00.01 – Педагогика назарияси. Педагогик таълимотлар тарихи (педагогика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.3.PhD/Ped1770.
Илмий раҳбар: Эркабоева Нигора Шерматовна, педагогика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қўқон давлат педагогика институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Нукус давлат педагогика институти, DSc.03/30.12.2019.Ped.34.01.
Расмий оппонентлар: Адизов Бахтиёр Рахмонович, педагогика фанлари доктори, профессор; Тажбенова Сауле Сарсенгалиевна, педагогика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Қори Ниёзий номидаги Тарбия педагогикаси миллий институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади бошланғич синф ўқувчиларида инсонпарварлик ҳис-туйғусини шакллантиришнинг педагогик жиҳатларини аниқлаштиришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
“Тарбия” дарсларини ташкил қилиш чоғида оригинал ечимлар, ностандарт фикрлашни талаб қиладиган “Табиат, кел, дўстлашамиз!”, “Одамийлик формуласи”, “Хайр, “ёмон” одатларим”, “Оқибат индикатори” технологиялари воситасида бошланғич синф ўқувчиларининг инсонпарварлик ҳис-туйғусини ўзлаштириш имкониятлари мавжуд тарбиявий таъсир омилларини корреляцион ўзаро интеграциялашуви асосида такомиллаштирилган;
бошланғич синф ўқувчиларининг ўзида гуманизм ғояларини ифодалаган ҳаётий шахслараро муносабатлар жараёнидаги бевосита иштирокини таъминлаш орқали уларда аттракция (инсонни ҳурмат қилишни ифодаловчи ижтимоий ёндашув, инсонга қадрият сифатида муносабатда бўлиш); эмпатия (ҳамдардлик, бошқаларнинг қайғусига шерик бўлиш, ўзгаларнинг қайғусини ўз зиммасига олиш); рефлекция (ўз хатти-ҳаракати, юриш-туриши, бошқалар билан муносабатини мустақил равишда таҳлил қилиш); креатив (ижтимоий муносабатларга ижодий ёндашиш) қобилиятларини ривожлантириш имконияти фасилитацияга устуворлик бериш асосида такомиллаштирилган;
бошланғич синф ўқувчиларида инсонпарварлик ҳис-туйғусини шакллантириш модели “Рангли қутилар” беллашуви, “Сеҳрли сўзлар саёҳати”, “Сўзлар хулқ ифодаси: + ва –” (интеллектуал), “Инсон руҳияти” сужетли, “Инсонпарварлик харитаси”, “Жамоат транспорти”, “Акам (укам, опам, синглим) учун ҳадялар” ўйинлари каби таълимнинг замонавий шаклларини халқаро ПИСА (Тҳе Программе фор Интернатионал Студент Ассессмент) стандартлари талаблари (ностандарт фикрлаш, креативлик, таҳлил, ўз-ўзини бошқариш, ташаббускорлик, тиришқоқлик, ахборотдан фойдалана олиш, тизимли фикрлаш, киришимлилик, рефлекция)га мувофиқ оптималлаштириш асосида такомиллаштирилган;
бошланғич синф ўқувчиларининг “Суратдаги миллийлик” фото коллаж, “Миллий қаҳрамонлар” каталогини шакллантириш малакаларини баҳолаш орқали улар томонидан инсонпарварликка оид назарий ҳамда билимларни эркин, қисман эркин, мажбурий ифодалаш тарзида белгиланган балл кўрсаткичларига ва қўйилган баллар бўйича босқичма-босқич даражалаш асосида аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бошланғич синф ўқувчиларида инсонпарварлик ҳис-туйғусини шакллантиришнинг етакчи ғоялари, устувор тамойилларига таянган ҳолда ишлаб чиқилган илмий-назарий ҳамда амалий-методик тавсиялар асосида:
“Тарбия” дарсларини ташкил қилиш чоғида оригинал ечимлар, ностандарт фикрлашни талаб қиладиган “Табиат, кел, дўстлашамиз!”, “Одамийлик формуласи”, “Хайр, “ёмон” одатларим”, “Оқибат индикатори” технологиялари воситасида бошланғич синф ўқувчиларининг инсонпарварлик ҳис-туйғусини ўзлаштириш имкониятлари мавжуд тарбиявий таъсир омилларини корреляцион ўзаро интеграциялашуви асосида такомиллаштиришга доир методик тавсияларидан ФЗ-2016-0909111822 “Дарслик ва ўқув адабиётлари мазмунига Шарқ педагогик тафаккури дурдоналарини сингдириш орқали ўқувчиларда “оммавий маданият”га қарши курашчанлик кўникмаларини шакллантириш механизмлари (2017-2020) номли фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Тошкент давлат педагогика университетининг 2024-йил 6-сентябрдаги 11.05-4630/04-сон далолатномаси). Натижада ўқувчилар томонидан миллий ҳамда умуминсоний қадриятларга асосланган ижтимоий-маданий муносабатлар моҳиятининг англанишини таъминловчи билимлар мустаҳкамланган;
бошланғич синф ўқувчиларининг ўзида гуманизм ғояларини ифодалаган ҳаётий шахслараро муносабатлар жараёнидаги бевосита иштирокини таъминлаш орқали уларда аттракция (инсонни ҳурмат қилишни ифодаловчи ижтимоий ёндашув, инсонга қадрият сифатида муносабатда бўлиш); эмпатия (ҳамдардлик, бошқаларнинг қайғусига шерик бўлиш, ўзгаларнинг қайғусини ўз зиммасига олиш); рефлекция (ўз хатти-ҳаракати, юриш-туриши, бошқалар билан муносабатини мустақил равишда таҳлил қилиш); креатив (ижтимоий муносабатларга ижодий ёндашиш) қобилиятларини ривожлантириш имконияти фасилитацияга устуворлик бериш асосида такомиллаштиришга доир методик тавсиялари Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган А-ОТ-2021-11-рақамли “Ўзбек халқи диний ва миллий қадирятлари комплексининг электрон-трансдисиплинар платформасини яратиш” 2021-2022-йилда мавзусидаги амалий лойиҳа белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган ва юқоридаги тавсиялар ушбу лойиҳа доирасида нашр этилган ишларда ўз аксини топган (Тошкент давлат педагогика университетининг 2024-йил 6-сентябрдаги 11.05-4630/04-сон далолатномаси). Натижада ўқувчиларда шахслар ўртасидаги ижтимоий муносабатларни инсонпарварлик ғояларига таянган ҳолда ташкил қилишга доир билим, малака ва компетенциялари ривожланган;
бошланғич синф ўқувчиларининг “Суратдаги миллийлик” фото коллаж, “Миллий қаҳрамонлар” каталогини шакллантириш малакаларини баҳолаш орқали улар томонидан инсонпарварликка оид назарий ҳамда билимларни эркин, қисман эркин, мажбурий ифодалаш тарзида белгиланган балл кўрсаткичларига ва қўйилган баллар бўйича босқичма-босқич даражалашга доир амалий таклиф ва тавсиялардан О'збекистон Олий та'лим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2024-йил 29-майдаги 194-сонли буйруғи асосида берилган 194-503 рақамли нашр рухсатномаси билан нашрга тавсия этилган "Оила педагогикаси" номли ўқув қўлланма мазмунига сингдирилган (Республика таълим марказининг 2024-йил 6-сентябрдаги 01/11-1-633-сон маълумотномаси). Натижада бошланғич синф ўқувчиларининг мантиқий тафаккурини ривожлантиришга доир билимлар илмий-назарий маълумотлар билан бойитилган.