Худдиева Наргиза Юлдашевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Кўз олдинги сегментининг вирусли зарарланишини даволаш самарадорлигини клиник-лаборатор баҳолаш», 14.00.08 – Офтальмология, 14.00.36 – Аллергология ва иммунология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/Tib4263
Илмий раҳбарлар: Одилова Гулжамол Рустамовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент, Нарзуллаев Нуриддин Умарович, тиббиёт фанлари доктори, профессор;
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Миррахимова Мактуба Хабибуллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Кремкова Елена Витальевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; (Россия).
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт институти (Тожикистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: Иммун тизимининг умумий ва маҳаллий омилларини фаоллаштириш орқали анденовирусли кератоконъюктивитни клиник ва лаборатор баҳолаш ва даволашни оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
аденовирусли кератоконъюнктивитнинг клиник вариантлари тарқалиши ва асосий шикоятларнинг пайдо бўлиш частотасини таҳлил қилиш натижаларига асосан, купинча 29,1% холларда АКК нинг плёнкали кератоконъюктивит тури учраши асосланган;
илк бор, аденовирусли кератоконъюнктивитда узида конъюктива инфилтрати, мейбомий безининг дисфункцияси, қон томирларининг бульбар инъекцияси хамда фолликулалар узгариши каби курсаткичларни мужасам этган Johnson & Johnson Vision Care Institute Clinical Grading Scale (ўртача баллар) шкаласини куллаш оркали маҳаллий яллиғланиш жараёнининг огирлиги асосланган;
аденовирусли кератоконьюнктивитнинг клиник кечиши кўз ёши суюқлиги ва қон зардобида ИФН-α, ИФН-γ даражасининг меъёрдан ўртача 66% га ошиши, ИЛ-8 (21%) ва IgА (26%) нинг нисбий ўсиши, шунингдек IgM ва IgG нинг нисбий кўпайишига богликлиги аникланган;
илк бор, аденовирусли кератоконъюнктивитни даволашни патогенетик асосланган, гуморал иммун омилларини фаоллаштириш ҳусусиятига эга бўлган иммуномодулатор препаратларни куллаш оркали такомиллаштиришнинг самарадорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғликни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашининг 2024 йил 22 июлдаги 04/25-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Бухоро давлат тиббиёт институтининг проректори томонидан 2024 йил 3 январ № 04/982 сонли хат юборилган):
биринчи илмий янгилик: аденовирусли кератоконъюнктивитнинг клиник вариантлари тарқалиши ва асосий шикоятларнинг пайдо бўлиш частотасини таҳлил қилиш натижаларига асосан, купинча 29,1% холларда АКК нинг плёнкали кератоконъюктивит тури учраши асосланган: АКК нинг ўткир кечими жароҳатнинг барча уч шаклида сурункали ҳолатдан устун туради. Плёнкали кератоконъюктивитнинг ўткир кечимида кўзларнинг зарарланиши (29,1%), фолликуляр турида (21,5%) ва катарал турида (16,5%) кузатилган. Сурункали кечимида плёнкали кератоконъюнктивит кенг тарқалган (15,2%), кейин фолликуляр (10,1%) ва катарал (7,6%) тури кузатилган. Шундай қилиб, тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики, aденовирусли кератоконъюнктивитининг ўткир кечими текширилган беморлар орасида кўпроқ учраган ва плёнкали кератоконъюнктивит зарарланишнинг энг кенг тарқалган шакли бўлиб ҳисобланади. Илмий янгиликнинг аҳамияти: aденовирусли кератоконъюнктивитининг ўткир кечими текширилган беморлар орасида кўпроқ учраган ва плёнкали кератоконъюнктивит зарарланишнинг энг кенг тарқалган шакли бўлиб ҳисобланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Қоровулбозор туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (31.01.2024 й.; №93) Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (7.02.2024 й.; №01/64), РИКМИАТМ Хоразм филиали бўйича буйруқ (29.06.2024 й.; №68) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Кўз олдинги сегментининг аденовирусли яллиғланиш касалликларини самарали даволаш умумий амалиёт шифокори, иммунолог, аллерголог ва офтальмолог каби мутахассисларга биргаликда профилактика ишларини олиб боришга ёрдам беради. Тиббий текширувлар самарадорлигини оширади. Кўз олдинги сегментининг аденовирусли яллиғланиш касалликларини эрта ташхислаш ва ушбу даволаш усулларини эрта босқичда қўллаш ва асоратларни олдини олиш: Шундай қилиб, гуморал иммунитетнинг замонавий тадқиқотларини ўз вақтида амалга ошириш аденовирусли конъюнктивитни беморни касалхонага ётқизмасдан, амбулатор шароитида ташхислаш имконини беради ва даволашнинг иқтисодий самарадорлиги беморнинг касалхонада бўлган кунлар сонини камайтиришга имкон беради, ҳар бир беморга сарфланган маблағнинг 1 558 194 сўмгача тежалишини кўрсатди. Бу эса маблағи тежалиши, мукаммаллаштирилган ташхислаш жараёнини таъминлади. Вақтни эса 3 кунга қисқартирдик. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Аденовирусли кўз инфекцияси пайтида биз кузатган цитокин реакцияси баъзи ҳарактерли ҳусусиятларга эга эканлиги аниқланди. ИФН-альфа, ИФН-гамма ва ИЛ-8 вирусга қарши иммунитетда иштирок етадиган асосий цитокинлардир, шунинг учун касалликнинг дастлабки босқичида ушбу цитокинларнинг генларини ифодалаш частотасининг ошиши аденовирус инфекциясига жавобан тўқималарнинг адекват реакциясини акс эттиради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Кўзнинг олдинги сегменти вирусли зарарланишини даволаш самарадорлигини клиник-лаборатор баҳолаш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар проректори томонидан 2024 йил 23 январдаги 04/984-сон хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: илк бор, аденовирусли кератоконъюнктивитда узида конъюктива инфилтрати, мейбомий безининг дисфункцияси, қон томирларининг бульбар инъекцияси хамда фолликулалар узгариши каби курсаткичларни мужасам этган Johnson & Johnson Vision Care Institute Clinical Grading Scale (ўртача баллар) шкаласини куллаш оркали маҳаллий яллиғланиш жараёнининг огирлиги асосланган;. Илмий янгиликнинг аҳамияти: тадқиқот гуруҳлари назарида аденовирусли кератоконъюнктивитда яллиғланиш жараёнининг оғирлик даражаси динамикасини баҳолаш учун Johnson & Johnson Vision Care Institute клиник баҳолаш шкаласи қўлланди, бу даводан олдин ва кейин турли аломатлар учун ўртача баллни тақдим этади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Қоровулбозор туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (31.01.2024 й.; №93) Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (7.02.2024 й.; №01/64), РИКМИАТМ Хоразм филиали бўйича буйруқ (29.06.2024 й.; №68) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Кўз олдинги сегментининг аденовирусли яллиғланиш касалликларини самарали даволаш умумий амалиёт шифокори, иммунолог, аллерголог ва офтальмолог каби мутахассисларга биргаликда профилактика ишларини олиб боришга ёрдам беради. Тиббий текширувлар самарадорлигини оширади. Кўз олдинги сегментининг аденовирусли яллиғланиш касалликларини эрта ташхислаш ва ушбу даволаш усулларини эрта босқичда қўллаш ва асоратларни олдини олиш: Шундай қилиб, гуморал иммунитетнинг замонавий тадқиқотларини ўз вақтида амалга ошириш аденовирусли конъюнктивитни беморни касалхонага ётқизмасдан, амбулатор шароитида ташхислаш имконини беради ва даволашнинг иқтисодий самарадорлиги беморнинг касалхонада бўлган кунлар сонини камайтиришга имкон беради, ҳар бир беморга сарфланган маблағнинг 1 558 194 сўмгача тежалишини кўрсатди. Бу эса маблағи тежалиши, мукаммаллаштирилган ташхислаш жараёнини таъминлади. Вақтни эса 3 кунга қисқартирдик. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Аденовирусли кўз инфекцияси пайтида биз кузатган цитокин реакцияси баъзи ҳарактерли ҳусусиятларга эга эканлиги аниқланди. ИФН-альфа, ИФН-гамма ва ИЛ-8 вирусга қарши иммунитетда иштирок етадиган асосий цитокинлардир, шунинг учун касалликнинг дастлабки босқичида ушбу цитокинларнинг генларини ифодалаш частотасининг ошиши аденовирус инфекциясига жавобан тўқималарнинг адекват реакциясини акс эттиради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Кўзнинг олдинги сегменти вирусли зарарланишини даволаш самарадорлигини клиник-лаборатор баҳолаш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар проректори томонидан 2024 йил 28 июндаги 03/04/5660-сон хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: аденовирусли кератоконьюнктивитнинг клиник кечиши кўз ёши суюқлиги ва қон зардобида ИФН-α, ИФН-γ даражасининг меъёрдан ўртача 66% га ошиши, ИЛ-8 (21%) ва IgА (26%) нинг нисбий ўсиши, шунингдек IgM ва IgG нинг нисбий кўпайишига богликлиги аникланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: аденовирусли кератоконъюнктивитни даволаш асосий гуруҳдаги беморларда гуморал иммунитет даражасининг ўзгаришига олиб келди, бу даволаш бошланишидан кейин 10 кун ичида сезиларли даражада кўтарилиши ва кейинчалик пасайиши билан тавсифланади, бу эса қондаги интерферон даражасини ошириб, иммуномодулятор таъсирида даволашнинг 5 чи кунига келиб ўзининг энг юқори чўққисига етадиган иммуномодулятор препаратини қабул қилиш билан изоҳланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Жондор туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (15.04.2024 й.; №1444-2-35-TB/2024), Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (17.04.2024 й.; № 76), РИКМИАТМ Хоразм филиали бўйича буйруқ (02.07.2024 й.; №69) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Кўз олдинги сегментининг аденовирусли яллиғланиши туфайли қуруқ кўз синдроми белгиларини самарали даволаш умумий амалиёт шифокорлари ва офталмологларнинг биргаликдаги профилактик ишларига ёрдам беради, тиббий кўриклар самарадорлигини оширади. Aденовирусли кўз касалликларида иккиламчи қуруқ кўз синдромини (ҚКС) эрта ташхислаш ва касалликнинг дастлабки босқичида тегишли даволаш усулларини қўллаш имконияти ва идеал ҳолда, асоратларни ривожланишининг олдини олиш муҳимдир, ҳар бир беморга сарфланган маблағнинг 1 558 194 сўмгача тежалишини кўрсатди. Бу эса маблағи тежалиши, мукаммаллаштирилган ташхислаш жараёнини таъминлади. Вақтни эса 5 кунга қисқартирдик. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Aденовирусли конъюнктивит қуруқ кўз синдромининг ривожланиши учун қўзғатувчи омил сифатида ҳаракат қилиши мумкин. Шундай қилиб, аденовирусли конъюнктивит билан оғриган беморларда кўз ёши ишлаб чиқаришнинг бузилиши ҳавфи мавжуд. Касалликдан кейинги қуруқ кўз синдроми (ҚКС) ташхисини қўйиш учун биз тавсия этаётган диагностика алгоритмидан фойдаланишингиз мумкин: Ширмер тести, кўз ёши плёнкасининг парчаланиш вақтини баҳолаш. Беморларни кузатиш шуни кўрсатдики, аденовирусли конъюнктивитдан кейин иккиламчи қуруқ кўз синдроми ривожланиши билан комбинацияланган терапия, шу жумладан кўз ёш зрнини босувчи препаратни қўллаш ушбу ҳолатнинг намоён бўлишини сезиларли даражада камайтиради, бу офтальмолог ҳамкасбларининг фикрига мос келади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Кўзнинг олдинги сегменти вирусли зарарланишини даволаш самарадорлигини клиник-лаборатор баҳолаш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар проректори томонидан 2024 йил 28 июндаги 03/04/5659-сон хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор, аденовирусли кератоконъюнктивитни даволашни патогенетик асосланган, гуморал иммун омилларини фаоллаштириш ҳусусиятига эга бўлган иммуномодулатор препаратларни куллаш оркали такомиллаштиришнинг самарадорлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: қуруқ кўз синдроми кўрсаткичларини қиёсий баҳолаш натижалари таққослаш гуруҳдаги аденовирусли кератоконъюнктивит билан оғриган беморларда асосий гуруҳга нисбатан унинг янада аниқ намоён бўлишини кўрсатади, бу яллиғланиш жараёнининг зарарли таъсири интенсивлигининг пасайиши билан изоҳланади, бу иммуномодулятор препаратни қўллашда кўз ёши суюқлигидаги гуморал иммунитет омилларининг юқори фаоллиги билан боғлиқ эди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Жондор туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (15.04.2024 й.; №1444-2-35-TB/2024), Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (17.04.2024 й.; № 76), РИКМИАТМ Хоразм филиали бўйича буйруқ (02.07.2024 й.; №69) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Кўз олдинги сегментининг аденовирусли яллиғланиши туфайли қуруқ кўз синдроми белгиларини самарали даволаш умумий амалиёт шифокорлари ва офталмологларнинг биргаликдаги профилактик ишларига ёрдам беради, тиббий кўриклар самарадорлигини оширади. Aденовирусли кўз касалликларида иккиламчи қуруқ кўз синдромини (ҚКС) эрта ташхислаш ва касалликнинг дастлабки босқичида тегишли даволаш усулларини қўллаш имконияти ва идеал ҳолда, асоратларни ривожланишининг олдини олиш муҳимдир, ҳар бир беморга сарфланган маблағнинг 1 558 194 сўмгача тежалишини кўрсатди. Бу эса маблағи тежалиши, мукаммаллаштирилган ташхислаш жараёнини таъминлади. Вақтни эса 5 кунга қисқартирдик. Хулоса: Тадқиқот натижасида олинган маълумотларга асосланиб, биз қуйидаги хулосага келишимиз мумкин. Aденовирусли конъюнктивит қуруқ кўз синдромининг ривожланиши учун қўзғатувчи омил сифатида ҳаракат қилиши мумкин. Шундай қилиб, аденовирусли конъюнктивит билан оғриган беморларда кўз ёши ишлаб чиқаришнинг бузилиши ҳавфи мавжуд. Касалликдан кейинги қуруқ кўз синдроми (ҚКС) ташхисини қўйиш учун биз тавсия этаётган диагностика алгоритмидан фойдаланишингиз мумкин: Ширмер тести, кўз ёши плёнкасининг парчаланиш вақтини баҳолаш. Беморларни кузатиш шуни кўрсатдики, аденовирусли конъюнктивитдан кейин иккиламчи қуруқ кўз синдроми ривожланиши билан комбинацияланган терапия, шу жумладан кўз ёш зрнини босувчи препаратни қўллаш ушбу ҳолатнинг намоён бўлишини сезиларли даражада камайтиради, бу офтальмолог ҳамкасбларининг фикрига мос келади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Кўзнинг олдинги сегменти вирусли зарарланишини даволаш самарадорлигини клиник-лаборатор баҳолаш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар проректори томонидан 2024 йил 3 апрелдаги 04/3354-сон хат юборилган.