Алиева Раъно Бурхановнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Дислипидемияларни фенотипик ва генотипик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда юрак ишемик касаллигини ташҳиси, хавф-стратификацияси ва даволашини оптималлаштириш” 14.00.06 – Кардиология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.DSc/Tib650.
Илмий раҳбар: Шек Александр Борисович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт марказида бажарилган, DSc.04/30.12.2019.Tib 64.01.
Расмий оппонентлар: Ежов Марат Владиславович тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Нуриллаева Наргиза Мухтаровна тиббиёт фанлари доктори, профессор; Аляви Бахром Анисханович тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади юрак ишемик касаллиги бўлган беморларда юрак-қон томир асоратлари қолдиқ (резидуал) билан хавфи боғлиқ бўлган дислипидемия фенотипларини ҳисобга олган ҳолда хавф-стратификацияси ва даволашнинг янги технологияларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистон аҳолисида дислипидемиянинг 4 та фенотипи аниқланиб, уларнинг ЮИК билан оғриган беморларда юрак-қон томир асоратларини келтириб чиқаришдаги роли аниқланган;
илк бор аторвастатин ва маҳаллий липид-модификацияловчи курцетин препаратини биргаликда қўллаш орқали Cовид – 19 дан кейин ЮИК билан оғриган беморларда қолдиқ яллиғланишни бартараф этиш ҳамда стенокардияни барқарорлаштириш самарадорлиги аниқланган;
илк бор инсулинрезистентлик ва проконвертин-субтилизин кексин конвертазанинг 9-тури ўртасида ўзаро манфий муносабат аниқланиб, ушбу боғлиқликка розувастатин ва метформиннинг ижобий таъсири исботланган;
илк бор KIV–2  генида KIV–2 такрорланишининг камлиги билан боғлиқ 2-∆∆Сt индикаторини qPCR ёрдамида аниқлаш ЮИК бўлган аёлларда юрак-қон томир касалликлари хавфини баҳолашда афзалликлари кўрсатилиб, юрак-қон томир касалликлари нисбий хавфи апоAнинг юқори квартилида пастки қисмига нисбатан пастроқ эканлиги исботланган;
юрак ишемик касаллиги бўлган аёлларда юрак-қон томир ҳодисалари хавфини баҳолашда LPA генидаги KIV–2 такрорланишининг қуйи миқдори билан ассоциирланган 2-∆∆Сt кўрсаткичларини qPCR услуби ёрдамида аниқлашнинг афзаллиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Фенотипик ва генотипик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ЮИК бўлган беморларда дислипидемияларни ташхислаш, хавф-стратификациялари ва даволашни оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор Ўзбекистон аҳолисида дислипидемиянинг 4 та фенотипи аниқланиб, уларнинг ЮИК билан оғриган беморларда юрак-қон томир асоратларини келтириб чиқаришдаги роли баҳоланган. Юқоридаги тоифа беморларни хатар гуруҳи бўйича табақалаштириш статинотерапиянинг индивидуал ёндашув турини танлаш имконини берувчи илмий янгиликни амалиётга татбиқ этиш бўйича таклифлар Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий амалий тиббиёт маркази (РИКИАТМ) мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 апрелда 4-сон баённома билан тасдиқланган «Кардиометаболик бузилишли ЮИКни диагностика қилиш, хавф стратификацияси ва даволашни яхшилаш мақсадида эпикардиал ёғ қалинлигини баҳолаш услуби» мавзусидаги услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган.  Мазкур таклифлар  РИКИАТМ Қарши филиалида 2024 йил 25 июндаги 39-Т-сон ҳамда РИКАТМ Жиззах филиалида 2024 йил 25 июндаги 54§1-сон буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: дислипидемия билан оғриган беморларни эрта аниқлаш турғун стенокардия функционал синфини пасайтиради, бу беморнинг иш қобилиятини узайтириш ва кардиометаболик асоратларни кечиктиришга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлик: дислипидемия билан оғриган бир гуруҳ беморларга эрта ташхис қўйиш  ва турғун стенокардия функционал синфини камайтиши касалхонага ётқизиш муддатини 6 кунга қисқартиришга, шунингдек, касалланишнинг камайишига олиб келади. Госпитализациянинг камайиши асосида қуйидаги иқтисодий самарадорлик аниқланди: Эвр=(Д1–Д2)х(Г+Е)хН–0,15хК=(19,5-10,1)х(181,857+148,900)х30–0,15х 60,000=93,264,474 сўм. Бунда: Д1  – даволаш усули татбиқ этилгунга қадаp бемоpнинг бир йилда терапевтик клиникада жорий стационар даволаниш ўрин/кунлаpи ўpтача миқдори; Д2 – даволаш усули татбиқ этилгандан кейин бемоpнинг бир йилда терапевтик клиникада жорий стационар даволаниш ўрин/кунлаpи ўpтача сони; Г – биp кунлик терапевтик стационар бўлимидаги ётиш нархи, сўм/кун; Н – тадбиқ этилаётган янгилик масштаби (ушбу даволаш усулини йилига татбиқ этилиши кутилаётган бўлимдаги беморлар сони); 0,15 – самаpадоpликнинг меъёpий коэффициенти. Бу эса ҳар йили юрак-қон томир касалликларига қарши дори воситаларига сарфланадиган ўрта ҳисобда 93264474 сўмни тежаш имконини берди;
иккинчи илмий янгилик: илк бор аторвастатин ва маҳаллий липид-модификацияловчи курцетин препаратини биргаликда қўллаш орқали Cовид – 19 дан кейин ЮИК билан оғриган беморларда қолдиқ яллиғланишни бартараф этиш ҳамда стенокардияни барқарорлаштириш самарадорлиги асосланган. Юқоридаги тоифа беморларни хатар гуруҳи бўйича табақалаштириш статинотерапиянинг индивидуал ёндашув турини танлаш имконини берувчи илмий янгиликни амалиётга татбиқ этиш бўйича таклифлар Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий амалий тиббиёт маркази (РИКИАТМ) мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 апрелда 4-сон баённома билан тасдиқланган «Кардиометаболик бузилишли ЮИКни диагностика қилиш, хавф стратификацияси ва даволашни яхшилаш мақсадида эпикардиал ёғ қалинлигини баҳолаш услуби» мавзусидаги услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган.  Мазкур таклифлар  РИКИАТМ Қарши филиалида 2024 йил 25 июндаги 39-Т-сон ҳамда РИКАТМ Жиззах филиалида 2024 йил 25 июндаги 54§1-сон буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: эпикардиал ёг қатламининг қалинлигини баҳолаш усули кардиометаболик касалликлар билан ЮИКни ташхислаш, хавф-хатарларни статификациялаш ва даволашни яхшилашга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлик: аторвастатин ва курцетин билан комбинацияланган терапия липидемияни самарали камайтиради, эпикардиал ёғ қалинлигини баҳолаш усулини амалиётда қўллашда иқтисодий самарадорликни таҳлил қилади, шунингдек, касалхонага ётқизишлар сонини камайтиради, даволаш муддатларини қисқартиради, касалхонада қолиш  кунини 5 кунга қисқартиради, натижада ҳар бир бемор учун харажатларни 2320000 сўмга камайтириш имконини беради;
учинчи илмий янгилик: илк бор инсулинрезистентлик ва проконвертин-субтилизин кексин конвертазанинг 9-тури ўртасида ўзаро манфий муносабат аниқланиб, ушбу боғлиқликка розувастатин ва метформиннинг ижобий таъсири исботланган. Юқоридаги тоифа беморларни хатар гуруҳи бўйича табақалаштириш статинотерапиянинг индивидуал ёндашув турини танлаш имконини берувчи илмий янгиликни амалиётга татбиқ этиш бўйича таклифлар Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий амалий тиббиёт маркази (РИКИАТМ) мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 апрелда 4-сон баённома билан тасдиқланган «Кардиометаболик бузилишли ЮИКни диагностика қилиш, хавф стратификацияси ва даволашни яхшилаш мақсадида эпикардиал ёғ қалинлигини баҳолаш услуби» мавзусидаги услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган.  Мазкур таклифлар  РИКИАТМ Қарши филиалида 2024 йил 25 июндаги 39-Т-сон ҳамда РИКАТМ Жиззах филиалида 2024 йил 25 июндаги 54§1-сон буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлик: розувастатин ва метформин билан комбинацияланган терапияни қўллаш нафақат холестеринни камайтиришга, балки кардиометаболик касалликлар билан ЮИКни ташхислаш, хавф-хатарларни стратификациялаш ва даволашни яхшилашга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлик: розувастатин ва метформин билан комбинацияланган терапия липидемия, PCSK9, тана массаси индекси ва инсулинни самарали камайтиради, иқтисодий самарадорлик таҳлили амалиётда қўлланилганда касалхонага ётқизиш сонини камайтиради ва касалхонада қолиш муддатини 5 кунга қисқартиради. Натижада ҳар бир беморнинг ҳаржи 2320000 сўмга камайтириш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор KIV–2  генида KIV–2 такрорланишининг камлиги билан боғлиқ 2-∆∆Сt индикаторини qPCR ёрдамида аниқлаш ЮИК бўлган аёлларда юрак-қон томир касалликлари хавфини баҳолашда афзалликлари кўрсатилиб, юрак-қон томир касалликлари нисбий хавфи апоAнинг юқори квартилида пастки қисмига нисбатан пастроқ эканлиги исботланган. Юқоридаги тоифа беморларни хатар гуруҳи бўйича табақалаштириш статинотерапиянинг индивидуал ёндашув турини танлаш имконини берувчи илмий янгиликни амалиётга татбиқ этиш бўйича таклифлар Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий амалий тиббиёт маркази (РИКИАТМ) мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 майда 6-сон баённома билан тасдиқланган «Атеросклероз маркерларини ҳисобга олган ҳолда сурункали юрак ишемик касаллиги асоратлари хавфини башоратлаш» калькуляторини қўллаш» мавзусидаги услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган.  Мазкур таклифлар  РИКИАТМ Тошкент вилояти филиалида 2024 йил 25 июндаги 45-сон ҳамда РИКИАТМ Жиззах филиалида 2024 йил 25 июндаги 54§2-сон буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлик: 2-∆∆Ст кўрсаткичини миқдорий аниқлаш юрак-қон томир касалликлари хавфини кўпроқ башоратлаш имконини беради. ЮИК мавжуд беморларда инcлисиран билан биргаликда даволаш, эрта ташхислаш ва асоратларни олдини олиш учун бошқа хавф компонентларига нисбатан ижобий таъсирини таъминлайди. Иқтисодий самарадорлик: 2-∆∆Cт индикаторини миқдорий аниқлаш, шунингдек, инcлисиран билан бирга ЦУ терапияси ва қолган хавфнинг бошқа компонентларига таъсир кўрсатиб, эпикардиал ёғ қатлами, PCSK9, липопротеин, яллиғланиш биофоспазаси А2 ва СРОни самарали камайтиради, амалиётда беморларнинг касалхонада қолиш муддатини 7 кунга қисқартиради. Бунинг натижасида ҳар бир бемор учун 2870000 сўмдан харажатларни камайтириш имкони беради;
бешинчи илмий янгилик: юрак ишемик касаллиги бўлган аёлларда юрак-қон томир ҳодисалари хавфини баҳолашда LPA генидаги KIV–2 такрорланишининг қуйи миқдори билан ассоциирланган 2-∆∆Сt кўрсаткичларини qPCR услуби ёрдамида аниқлашнинг афзаллиги кўрсатилган. Юқоридаги тоифа беморларни хатар гуруҳи бўйича табақалаштириш статинотерапиянинг индивидуал ёндашув турини танлаш имконини берувчи илмий янгиликни амалиётга татбиқ этиш бўйича таклифлар Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий амалий тиббиёт маркази (РИКИАТМ) мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 майда 6-сон баённома билан тасдиқланган «Атеросклероз маркерларини ҳисобга олган ҳолда сурункали юрак ишемик касаллиги асоратлари хавфини башоратлаш» калькуляторини қўллаш» мавзусидаги услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган.  Мазкур таклифлар  РИКИАТМ Тошкент вилояти филиалида 2024 йил 25 июндаги 45-сон ҳамда РИКИАТМ Жиззах филиалида 2024 йил 25 июндаги 54§2-сон буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлик: 2-∆∆Ст кўрсаткичини миқдорий аниқлаш юрак-қон томир касалликлари хавфини кўпроқ башоратлаш имконини беради. ЮИК мавжуд беморларда инcлисиран билан биргаликда даволаш, эрта ташхислаш ва асоратларни олдини олиш учун бошқа хавф компонентларига нисбатан ижобий таъсирини таъминлайди. Иқтисодий самарадорлик: 2-∆∆Cт индикаторини миқдорий аниқлаш, шунингдек, инcлисиран билан бирга ЦУ терапияси ва қолган хавфнинг бошқа компонентларига таъсир кўрсатиб, эпикардиал ёғ қатлами, PCSK9, липопротеин, яллиғланиш биофоспазаси А2 ва СРОни самарали камайтиради, амалиётда беморларнинг касалхонада қолиш муддатини 7 кунга қисқартиради. Бунинг натижасида ҳар бир бемор учун 2870000 сўмдан харажатларни камайтириш имкони беради.