Бадридинова Нилуфар Садридиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” асаридаги тасаввуфий тушунчаларнинг фалсафий таҳлили”, 09.00.03 – Фалсафа тарихи (фалсафа фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2. PhD /Fal1283
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро муҳандислик-технология институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.02.2020.F.72.08.
Илмий раҳбар: Рахматова Холидахон Холиқовна, фалсафа фанлари доктори, доцент
Расмий оппонентлар: Хошимхонов Мўмин, фалсафа фанлари доктори, профессор; Хусейнова Абира Амановна, фалсафа фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Навоий давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” асаридаги тасаввуфий тушунчаларнинг фалсафий аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Бобораҳим Машраб яшаган давр маданий муҳити ва мафкурасининг ўзига хос жиҳатлари ҳамда асарларининг тарихий-фалсафий таҳлил асосида лирик шеърлар (ғазал, мустазод, мухаммас)да, “Мабдаи нур” (Жалолиддин Румийнинг “Маънавий Маснавий”дан тазмин қилинган байтларнинг туркий-ўзбек тилидаги шарҳлари), “Кимё” (ҳикоят, “дунё мўминнинг зиндонидир” ҳадисининг шарҳи), “Қиссайи Вайсул-Қараний” (Шайх Увайси Қараний фазилат, хислат ва кароматлари), “Қиссайн Меърожномайи Расули Акрам” (Пайғамбар (с.а.в.)нинг меърожлари) каби асарларининг таснифига таяниб ислом қоидаларини тўғри англаш, пок ахлоқий қадриятларни қарор топтириш ғоялари ҳамда маърифатга эришиш йўллари, нафсни тиймоқ, ўз-ўзини англаш, ҳалол меҳнат каби ахлоқий гўзал сифатларнинг фалсафий аҳамияти очиб берилган;
Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” ва “Кимё” асарларидаги тасаввуфий тушунчалар (нур, маърифат, тавба, сабр, шукр) генезиси Будда таълимотидаги “Нирвана” мақомига эришишда саодат кимёсига (ҳаёт, соғлиқ, сарват) ҳамоҳанг эканлиги ҳамда ахлоқий консепсиясининг мушоҳада, риёзиёт ва ибодат асосида дунёга ҳирс қўйиш, молпарастликни қоралаб, жамоатдан ажралмаслик, халқ билан бирга бўлиш, бир-бирини қўллаб-қувватлаш каби тамойиллари мантиқий далилланган;
“Мабдаи нур” асаридаги илоҳий ишқ ва ҳурлик (машаққатли, оғир йўллардан чидам, бардош билан ўтиш, нафсни жиловлаш, дунё ҳирсу-ҳавасларидан воз кечиш, вужудни, қалбни ва руҳни иллатлардан поклаш йўли билан камолотга етиш) хусусидаги қарашлари шахсда дилозорлик, бировга азият бериш, кўнгилни оғритиш, ранжитиш каби иллатларни бартараф этишда ҳамда поклик, ҳалоллик, ростгўйлик, тақводорлик, бировнинг ҳаққига хиёнат қилмаслик, етим-есир, камбағал-мискинларга шафқатли, хайр-саховатли бўлиш каби олийжаноб хислатларни шакллантиришдаги ахлоқий аҳамияти очиб берилган;
Ўзбекистонда маърифатли жамият қуриш жараёнида Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” асаридаги инсон қадри-қиммати, руҳий оламининг баркамоллиги, халқпарварлик ғоялари ва ҳурлик хусусидаги қарашлардан узлюксиз маънавий тарбия консепсиясининг маънавий-руҳий покланиш, тинчлик ва адолатни таъминлаш, ўз-ўзини англаш ва ўзгариш, ижтимоий фаоллик ва жамиятда маънавий интеграцияни таъминлаш каби устувор йўналишларини такомиллаштиришда фойдаланиш зарурати асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бобораҳим Машраб рисолаларининг фалсафа тарихидаги аҳамиятини очиб бериш ҳамда ёш авлодни баркамол этиб тарбиялашдаги ўрнини асослаб бериш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Бобораҳим Машраб яшаган давр маданий муҳити ва мафкурасининг ўзига хос жиҳатлари ҳамда асарларининг тарихий-фалсафий таҳлил асосида лирик шеърлар (ғазал, мустазод, мухаммас)да, “Мабдаи нур” (Жалолиддин Румийнинг “Маънавий Маснавий”дан тазмин қилинган байтларнинг туркий-ўзбек тилидаги шарҳлари), “Кимё” (ҳикоят, “дунё мўминнинг зиндонидир” ҳадисининг шарҳи), “Қиссайи Вайсул-Қараний” (Шайх Увайси Қараний фазилат, хислат ва кароматлари), “Қиссайн Меърожномайи Расули Акрам” (Пайғамбар (с.а.в.)нинг меърожлари) каби асарларининг таснифига таяниб ислом қоидаларини тўғри англаш, пок ахлоқий қадриятларни қарор топтириш ғоялари ҳамда маърифатга эришиш йўллари, нафсни тиймоқ, ўз-ўзини англаш, ҳалол меҳнат каби ахлоқий гўзал сифатларнинг фалсафий аҳамиятига оид илмий янгиликлар ҳамда таклиф ва тавсияларидан Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган ОТ-Ф1-106 сон “Ўрта асрлар Шарқ алломалари ва мутафаккирларининг табиий-илмий ва ижтимоий-фалсафий меросининг Ғарб олимлари томонидан тадқиқ этилиши” фундаментал илмий-тадқиқот лойиҳаси доирасида нашр этилган ишларни тайёрлашда фойдаланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг 2024-йил 6-августдаги 04/11-6069-сон маълумотномаси). Натижада, жамият ижтимоий ҳаётида Бобораҳим Машраб маънавий мероси “Мабдаи Нур” асаридаги фалсафий тушунчалар таҳлили асосида огоҳлик мақомини инсонпарварлик мезонлари ва принциплари асосида амалга ошириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишга хизмат қилган;
Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” ва “Кимё” асарларидаги тасаввуфий тушунчалар (нур, маърифат, тавба, сабр, шукр) генезиси Будда таълимотидаги “Нирвана” мақомига эришишда саодат кимёсига (ҳаёт, соғлиқ, сарват) ҳамоҳанг эканлиги ҳамда ахлоқий консепсиясининг мушоҳада, риёзиёт ва ибодат асосида дунёга ҳирс қўйиш, молпарастликни қоралаб, жамоатдан ажралмаслик, халқ билан бирга бўлиш, бир-бирини қўллаб-қувватлаш каби тамойилларига доир лмий-амалий таклиф ва тавсиялардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2022-2023-йиллардаги фаолиятида, жумладан, Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил учун чора- тадбирлар дастурининг ИИИ йўналишида белгиланган “Ғоя ва мафкура масаласи ҳамда илм-фан ва маърифат тарғиботи” 16-банди “Буюк аллома ва мутафаккирларимиз ҳаёти ва фаолиятини чуқур ўрганиш, бой маънавий ва маданий меросларини асраб авайлаш, илмий-ижодий асарларини кенг тарғиб қилиш”да тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2024-йил 7-августдаги 10/44-сон маълумотномаси). Натижада, Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” асаридаги тасаввуфий тушунчаларнинг фалсафий асосларини илмий-назарий жиҳатдан асослаб беришга хизмат қилган;
“Мабдаи Нур” асаридаги илоҳий ишқ ва ҳурлик (машаққатли, оғир йўллардан чидам, бардош билан ўтиш, нафсни жиловлаш, дунё ҳирсу-ҳавасларидан воз кечиш, вужудни, қалбни ва руҳни иллатлардан поклаш йўли билан камолотга етиш) хусусидаги қарашлари шахсда дилозорлик, бировга азият бериш, кўнгилни оғритиш, ранжитиш каби иллатларни бартараф этишда ҳамда поклик, ҳалоллик, ростгўйлик, тақводорлик, бировнинг ҳаққига хиёнат қилмаслик, етим-есир, камбағал-мискинларга шафқатли, хайр-саховатли бўлиш каби олийжаноб хислатларни шакллантиришдаги ахлоқий аҳамиятига оид илмий янгиликлардан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг илмий маданий жамоатчиликни кенг хабардор этиш ҳамда уламинг касбий маҳоратини ошириш бўйича методик ўқишларида, каталоглар, албомлар, илмий-амалий материаллар базасини яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2024-йил 31-июлдаги 02/310-сон маълумотномаси). Натижада, Бобораҳим Машраб “Мабдаи нур” асаридаги илоҳий ишқ ва ҳурлик хусусидаги г'ояларидан, инсон қадри-қиммати, руҳий оламининг баркамоллигини бойитиш, ўз-ўзини англаш, суҳбат, нафсни тарбиялаш, кибрни йўқотиш, шукроналик ва сабр ғоялари ҳозирги Янги Ўзбекистон шароитида сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маънавий-маърифий жараёнларнинг барқарор бўлишидаги, мафкуравий иммунитетни тарбиялашдаги аҳамияти, илмга интилувчан, жамият ривожига ўз ҳиссасини қўша оладиган, ростгўй ва ҳалол инсон бўлиб етишиш имкониятларини янада кенгайтириш масалалари бўйича маълумотларни олиш имконини бериб, фалсафий, ахлоқий қарашларини янгича назарий-услубий ёндашувлардан келиб чиққан ҳолда таҳлил этишга хизмат қилган;
Ўзбекистонда маърифатли жамият қуриш жараёнида Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” асаридаги инсон қадри-қиммати, руҳий оламининг баркамоллиги, халқпарварлик ғоялари ва ҳурлик хусусидаги қарашлардан узлюксиз маънавий тарбия консепсиясининг маънавий-руҳий покланиш, тинчлик ва адолатни таъминлаш, ўз-ўзини англаш ва ўзгариш, ижтимоий фаоллик ва жамиятда маънавий интеграцияни таъминлаш каби устувор йўналишларини такомиллаштиришда фойдаланишга оид илмий натижалар ҳамда амалий таклиф-тавсияларидан Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг “Ассалом Бухоро”, “Ёшлар вақти”, “Нажот билимда”, “Замондош” кўрсатувларини тайёрлашда ва бевосита суҳбат жараёнини суратга олишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг 2024-йил 31-июлдаги 01-09-114-сон маълумотномаси). Натижада, телетомошабинлар Бобораҳим Машрабнинг “Мабдаи нур” асаридаги фалсафий тушунчалар таҳлилига янгича назарий-услубий ёндашувлардан келиб чиққан ҳолда ёшларни баркамол, илмга интилувчан, жамият ривожига ўз ҳиссасини қўша оладиган, ростгўй ва ҳалол инсон бўлиб етишиш имкониятларини янада кенгайтириш масалалари бўйича маълумотларни олиш имконини бериб, телекўрсатувларнинг илмийлиги ва оммабоплигини оширишга хизмат қилган.