Eraliev Umidjan Ergashovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «COVID-19 bilan kasallangan bolalarga tibbiy yordamni tashkil etish tizimini takomillashtirish», 14.00.10 - Yuqumli kasalliklar, 14.00.33 - Jamiyat salomatligi. Sog‘liqni saqlashda menejment.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2. DSc/Tib846.
Ilmiy maslahatchilar: Tuychiev Laziz Nadirovich, tibbiyot fanlari doktori, professor. Xudayqulova Gulnora Karimovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi, Respublika ixtisoslashtirilgan epidemiologiya, mikrobiologiya, yuqumli va parazitar kasalliklar ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.01.
Rasmiy opponentlar: Musabaev Erkin Isakovich, tibbiyot fanlari doktori, professor, akademik; Iskandarova Shaxnoza Tulkinovna, tibbiyot fanlari doktori, professor, Lioznov Dmitriy Anatol`evich, tibbiyot fanlari doktori, professor (Rossiya Federatsiyasi).
Yetakchi tashkilot: Qozon davlat tibbiyot universiteti (Rossiya Federatsiyasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: SOVID-19 bilan xastalangan bolalarga tibbiy yordamni tashkil etish tizimini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor bolalardagi COVID-19ning asosiy qiyosiy-tashxisiy va epidemiologik o‘ziga xosliklari, xususan, bolalarning epidemik jarayonga kamroq jalb etilishi, bolalar orasida qayd etilgan holatlarning aksariyati Del`ta shtamm aylanib yurishi davriga to‘g‘ri kelishi, kasallik tarqalishida fekal oral mexanizm istisno qilinmasligi isbotlangan;
ilk bor kasallik kechishida COVID-19 infeksiyali bolalarning boshqa o‘tkir respirator infeksiyalari bo‘lgan kattalardan diareya sindromi hamda bolalardan diareya, ko‘p terlash, ta’m va hid bilishning o‘zgarishi kabi o‘ziga xos farqlovchi xususiyatlari aniqlangan;
ilk bor bolalik davridagi koronavirus infeksiyasining og‘ir kechishi bilan bog‘liq omillar va ularni bartaraf etish yoki ta’sirini kamaytirish bo‘yicha tavsiyalar asosida koronavirus infeksiyali bolalarni shifoxonaga yotqizish bo‘yicha kamqonlik, surunkali bronxit, semizlik, nevrologik va allergik patologiya, OIV infeksiyasi, bronxial astma, qandli diabet hamda o‘sish va rivojlanishning kechikish, leykotsitlar, neytrofil`-limfotsitar indeks, D-dimer, prokalsitonin, C-reaktiv oqsil, interleykin-6 miqdorining patologik me’yordan chetga chiqishi kabi mezonlar ishlab chiqilgan;
ilk bor tashkillashtirilgan bolalar guruhlari va jamiyat darajasida jamoat salomatligini saqlash choralari sifatida COVID-19ni interferon α-2b dori vositasi bilan virus yuklamasini kamaytirish orqali asoratlarni oldini olishga qaratilgan medikamentoz davolash tartibining ta’sirini baholashga qaratilgan past, o‘rta va yuqori darajadagi tizimli gradatsiyasining o‘rnini isbotlangan;
ilk bor COVID-19 bilan kasallanish va salbiy asoratlari ko‘payish davrida bolalarga tibbiy-profilaktika yordamini tashkil etish sifatiga ta’sir etuvchi omillarni o‘rnini, tibbiy yordamning turli bosqichlarida amalga oshirilgan ommaviy tadbirlar samaradorligini baholash asosida koronavirus infeksiyasi bilan xastalangan bolalarga yordam ko‘rsatishning tizimli mexanizmini o‘ziga xos xususiyatlari ishlab chiqish, patsientlarni shifoxonaga joylashtirish, saqlash, chiqarish va ko‘rsatiladigan birlamchi tibbiy-sanitariya yordam muassasalari o‘rnini kuchaytirishga qaratilgan tashkiliy model ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 2024 yil 15 iyuldagi 03/48-sonli xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: O‘zbekistonda birinchi marta klinik-epidemiologik tahlillar majmuasida bolalardagi COVID-19ning asosiy qiyosiy-tashxisiy va epidemiologik o‘ziga xosliklari tahlilida kogortasida COVID-19 tarqalishining aylanib yuruvchi koronavirus shtammlariga bog‘liqligi, kasallikning boshqa o‘tkir respirator infeksiyalari bo‘lgan shaxs va bolalardagi o‘ziga xos farqlovchi xususiyatlarini isbotlash bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 yanvardagi 8-n-p/193-son bilan tasdiqlangan «O‘tkir respirator infeksiyalarning (shu jumladan COVID-19) oldini olishda interferon α-2b samaradorligi va xavfsizligini baholash» va «COVID-19 bilan xastalangan bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatishning klinik va tashkiliy jihatlarini o‘rganish» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Zangiota-1 yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 142-R-son hamda O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Olmazor tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 75-R-son buyruqlari, O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Shoyxontoxur tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 133-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi 03/48-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: bemorlar kontingentidagi bolalarda aniqlangan klinik-laborator va epidemiologik o‘ziga xosliklar, tibbiy yordam ko‘rsatishning turli bosqichlarida kasallikni erta tashxislashni yaxshilash, bashorat qilish, shuningdek, tashxislash, davolash va oldini olish chora-tadbirlarini takomillashtirish ushbu xastalikning etiologiyasi va prognozlashni tartibi tavsiya qilishga xos bo‘lgan qiyosiy tavsifi ochib berilishi orqali COVID-19 erta tashxislash hamda davolash chora-tadbirlari uchun fundamental asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: O‘zbekistonda birinchi marta klinik-epidemiologik tahlillar majmuasida bolalardagi COVID-19ning asosiy qiyosiy-tashxisiy va epidemiologik o‘ziga xosliklari tahlili qilish maqsadida shifoxonada davolashga sarflanadigan 73 milliard so‘m byudjet mablag‘larini iqtisod qilish imkonini beradi.
ikkinchi ilmiy yangilik: O‘zbekistonda birinchi marta bolalik davridagi koronavirus infeksiyasining og‘ir kechishi bilan bog‘liq omillar va ularni bartaraf etish yoki ta’sirini kamaytirish bo‘yicha tavsiyalar asosida koronavirus infeksiyali bolalarni shifoxonaga yotqizish mezonlari ishlab chiqilganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 yanvardagi 8-n-p/193-son bilan tasdiqlangan «O‘tkir respirator infeksiyalarning (shu jumladan COVID-19) oldini olishda interferon α-2b samaradorligi va xavfsizligini baholash» va «COVID-19 bilan xastalangan bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatishning klinik va tashkiliy jihatlarini o‘rganish» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Zangiota-1 yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 142-R-son hamda O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Olmazor tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi
75-R-son buyruqlari, O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Shoyxontoxur tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 133-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi 03/48-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: COVID-19 ning birlamchi va ikkilamchi profilaktikasi uchun ishlab chiqilgan takomillashtirilgan yondoshuvlar, bolalar kontingenti orasida koronavirus infeksiyasi tarqalish xavfini kamaytirish, COVID-19 kasalligini epidemiologik avj olish davrida o‘tkaziladigan profilaktik va tashkiliy chora-tadbirlar samaradorligini oshirishga imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: O‘zbekistonda birinchi marta bolalik davridagi koronavirus infeksiyasining og‘ir kechishi bilan bog‘liq omillar va ularni bartaraf etish yoki ta’sirini kamaytirish bo‘yicha tavsiyalar asosida koronavirus infeksiyali bolalarni shifoxonaga yotqizish mezonlari ishlab chiqish maqsadida shifoxonada davolashga sarflanadigan 73 milliard so‘m byudjet mablag‘larini iqtisod qilish imkonini beradi.
uchinchi ilmiy yangilik: COVID-19 bolalarda koronavirus infeksiyasining o‘rtacha va og‘ir shakllarining rivojlanish xavfini kuchaytiruvchi omillarga: kamqonlik (RR=2,399), surunkali bronxit (RR=1,360), semizlik (RR=1,387), nevrologik
(RR = 1,291) va allergik patologiya (RR = 1,381), OIV infeksiyasi (RR = 1,218), bronxial astma, qandli diabet hamda o‘sish va rivojlanishning kechikishi, leykotsitlar miqdorining patologik me’yordan chetga chiqishi, neytrofil-limfotsitar indeks,
D-dimer, prokalsitonin, C-reaktiv oqsil, interleykin-6, kam holatlarda - FQTV va TV bolalarda infeksiya o‘ta og‘ir shaklda kechishining prognostik-laborator belgilarining o‘rni isbotlash bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 yanvardagi 8-n-p/193-son bilan tasdiqlangan «O‘tkir respirator infeksiyalarning (shu jumladan COVID-19) oldini olishda interferon α-2b samaradorligi va xavfsizligini baholash» va «COVID-19 bilan xastalangan bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatishning klinik va tashkiliy jihatlarini o‘rganish» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Zangiota-1 yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 142-R-son hamda O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Olmazor tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 75-R-son buyruqlari, O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Shoyxontoxur tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha
20.06.2023 yildagi 133-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi
03/48-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: interferon α-2b dori vositasidan foydalanish bilan havo-tomchi infeksiyalarini (shu jumladan, COVID-19) medikamentoz oldini olishning taklif etilgan usuli tashkillashtirilgan bolalar guruhlari va jamiyat darajasida koronavirus infeksiyasini tarqalishi ustidan nazorat samaradorligini oshirishga imkon berishi belgilarining o‘rni isbotlash tasxishlash va davolash chora-tadbirlari uchun fundamental asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: COVID-19 bolalarda koronavirus infeksiyasining o‘rtacha va og‘ir shakllarining rivojlanish xavfini kuchaytiruvchi omillar tartibi tavsiya qilish maqsadida shifoxonada davolashga sarflanadigan 73 milliard so‘m byudjet mablag‘larini iqtisod qilish imkonini beradi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk marta O‘zbekistonda tashkillashtirilgan bolalar guruhlari va jamiyat darajasida jamoat salomatligini saqlash choralari sifatida COVID-19ni interferon α-2b dori vositasi bilan medikamentoz profilaktika usuli taklif etilganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 yanvardagi 8-n-p/193-son bilan tasdiqlangan «O‘tkir respirator infeksiyalarning (shu jumladan COVID-19) oldini olishda interferon α-2b samaradorligi va xavfsizligini baholash» va «COVID-19 bilan xastalangan bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatishning klinik va tashkiliy jihatlarini o‘rganish» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Zangiota-1 yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 142-R-son hamda O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Olmazor tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 75-R-son buyruqlari, O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Shoyxontoxur tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 133-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi
03/48-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: ilk marta O‘zbekistonda tashkillashtirilgan bolalar guruhlari va jamiyat darajasida jamoat salomatligini saqlash choralari sifatida COVID-19ni interferon α 2b dori vositasi bilan medikamentoz profilaktika usuli taklif etish tartibi tavsiya qilishga xos bo‘lgan qiyosiy tavsifi ochib berilishi orqali oshqozondagi funksional tuzilmalar buzilishini erta tashxislash hamda yara rivojlanishga sabab bo‘luvchi tasxishlash va davolash chora-tadbirlari uchun fundamental asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: ilk marta O‘zbekistonda tashkillashtirilgan bolalar guruhlari va jamiyat darajasida jamoat salomatligini saqlash choralari sifatida COVID-19ni interferon α-2b dori vositasi bilan medikamentoz profilaktika usuli taklif etish tartibi tavsiya qilish maqsadida shifoxonada davolashga sarflanadigan 73 milliard so‘m byudjet mablag‘larini iqtisod qilish imkonini beradi.
beshinchi ilmiy yangilik: O‘zbekistonda birinchi marta COVID-19 bilan kasallanishning ortib borayotgan davrida bolalarga tibbiy-profilaktika yordamini tashkil etish sifatiga ta’sir etuvchi omillarni o‘rni tibbiy yordamning turli darajalarida tibbiy-profilaktika chora-tadbirlarini tahlil qilish va taklif etilayotgan chora-tadbirlarning iqtisodiy samaradorligini hisoblash asosida koronavirus infeksiyasi bilan xastlangan bolalarga yordam ko‘rsatishning tashkiliy modeli ishlab chiqilganligi bo‘yicha takliflar Sog‘liqni saqlash vazirligining Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 31 yanvardagi 8-n-p/193-son bilan tasdiqlangan «O‘tkir respirator infeksiyalarning (shu jumladan COVID-19) oldini olishda interferon α-2b samaradorligi va xavfsizligini baholash» va «COVID-19 bilan xastalangan bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatishning klinik va tashkiliy jihatlarini o‘rganish» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Zangiota-1 yuqumli kasalliklar shifoxonasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 142-R-son hamda O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Olmazor tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 75-R-son buyruqlari, O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent shahar Shoyxontoxur tumani tibbiyot boshqarmasi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinkiasi bo‘yicha 20.06.2023 yildagi 133-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi 03/48-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: O‘zbekistonda birinchi marta COVID-19 bilan kasallanishning ortib borayotgan davrida bolalarga tibbiy-profilaktika yordamini tashkil etish sifatiga ta’sir etuvchi omillarni o‘rni tibbiy yordamning turli darajalarida tibbiy-profilaktika chora-tadbirlarini tahlil qilish va taklif etilayotgan chora-tadbirlarning iqtisodiy samaradorligini hisoblash asosida koronavirus infeksiyasi bilan xastlangan bolalarga yordam ko‘rsatishning tashkiliy modeli ishlab chiqilgan chora-tadbirlari uchun fundamental asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: O‘zbekistonda birinchi marta COVID-19 bilan kasallanishning ortib borayotgan davrida bolalarga tibbiy-profilaktika yordamini tashkil etish sifatiga ta’sir etuvchi omillarni o‘rni tibbiy yordamning turli darajalarida tibbiy-profilaktika chora-tadbirlarini tahlil qilish va taklif etilayotgan chora-tadbirlarning iqtisodiy samaradorligini hisoblash asosida koronavirus infeksiyasi bilan xastlangan bolalarga yordam ko‘rsatishning tashkiliy modeli ishlab chiqish maqsadida COVID-19 bilan kasallangan bolalarga yordam ko‘rsatishning tashkiliy modelini joriy etish 2022-2024-yillarda 73 milliard so‘m mablag‘ni tejash imkonini bergan.