Xoljigitov Sobir Mamaraupovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Magnit maydonida aylanma paraboloid shaklidagi qobiqning magnitoelastik deformatsiyalanishi” (Magnitouprugoe deformirovanie paraboloida vrashheniya v magnitnom pole) 01.02.04–Deformatsiyalanuvchan qattiq jism mexanikasi (fizika matematika fanlari). Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: № B2023.4.PhD/FM963.
Ilmiy rahbar: Indiaminov Ravshan Shukurovich fizika-matematika fanlari doktori, professor
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Jizzax davlat pedagogika universiteti
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro muhandislik - texnologiya instituti huzuridagi ilmiy daraja beruvchi PhD.03/27.02.2021.FM.101.02 raqamli ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Xodjabekov Muradjon Usarovich fizika-matematika fanlari doktori (DSc), professor;
Sagdiev Xamidulla texnika fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot nomi: “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti” Milliy tadqiqot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: vaqtga bo‘g‘liq o‘zgaruvchan mexanik va magnit maydonlarning ta’sirida tok o‘tkazuvchi aylanma paraboloid shaklidagi yupqa qobiqning magnitelastik deformatsiyalanish jarayonini matematik modellashtirish, kuchlanganlik va deformatsiyalanish holati nazariyasini takomillashtirish va rivojlantirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
vaqtga bo‘g‘liq o‘zgaradigan elektr, magnit va mexanik maydonlari ta’sirida bo‘lgan aylanma paraboloid shaklidagi yupqa qobiqning magnitelastik deformatsiyalanishi matematik modeli ishlab chiqilgan;
magnit maydon ostida joylashgan paraboloid shaklidagi tok eltuvchi aylanish sirtli qobiqning deformatsiyalanish va elektromagnit maydon bilan o‘zaro ta’sirini birgalikda tahlil qilish inkonini beruvchi magnitelastiklikning geometrik nochiziqli ikki o‘lchamli model ishlab chiqilgan;
ilk bora aylanma paraboloid shaklidagi tok eltuvchi yupqa qobiqning magnitelastikka bog‘liqlik masalalarini sonli echish uslubiyoti va algoritmlari ishlab chiqilgan;
tok eltuvchi yupqa qobiqda tashqi begona tokning va magnit maydonining o‘zgarishiga bog‘liq ravishda kuchlanganlik-deformatsiya holatida tashqi begona elektr toki qiymatining oshishi natijasida qobiqning kuchlanishi va ko‘chishi, Lorens kuchining normal tashkil etuvchisi, magnit induksiyasi, elektr maydoni kuchlanganligi qiymatlari oshishiga olib kelishi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Tadqiqotdagi o‘zgaruvchan elektromagnitomexanik kuchlarning ta’siri jarayonida tok eltuvchi aylanish sirtli yupqa qobiq shaklidagi mikroelementlarning magnitoelastik kuchlanganlik-deformatsiyalanganlik holatlarini tadqiq qilish uchun ishlab chiqilgan matematik modellar, sonli algoritmlar va dasturiy vositalar asosida:
elektrodinamik va elektromagnit moslashuvchanlikni inobatga olgan holda, tok eltuvchi kesik aylanma paraboloid shaklidagi yupqa qobiq konstruktiv mikroelementlariga o‘zgaruvchan elektromagnitomexanik kuchlarining ta’siri jarayonlarini aniqlash maqsadida Samarqand viloyati «Elektromagnit moslashuv xizmati» tasarrufidagi elektromagnit to‘lqinlarni o‘lchaydigan qurilmalarida ishlatiladigan konstruktiv mikroelementlariga joriy qilingan (Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 13.06.2024 yil №3/17-4/4-10003-son ma’lumotnomasi). Natijada o‘zgaruvchan elektrodinamik kuchlar ta’siri jarayonida bo‘lgan tok eltuvchi kesik aylanma paraboloid shaklidagi yupqa qobiqning elektromagnitomexanik parametrlari uchun ishlab chiqilgan tavsiyalar asosida yupqa qobiqning mustahkamligi holati 6-11% ga orttirilishiga erishilgan, yaratilgan matematik va dasturiy ta’minot muhandislik hisoblarini o‘tkazishga ketadigan vaqt va mehnat sarfini 6-8% ga qisqartirish imkonini bergan;
tok eltuvchi aylanish sirtli kesik paraboloid shaklidagi mikroelementlarning tebranishlari va ularning elektromagnit maydoni bilan murakkab o‘zaro ta’sir jarayonlarini aniqlash hamda qobiqlarda paydo bo‘ladigan elektromagnitomexanik effektlarni tahlil etish maqsadida «AlNet» Shuba Korxonasi soha ish jarayonlarida ishlatiladigan elektron qurilmalardagi diod va tranzistorlari tarkibidagi konstruktiv mikroelementlariga joriy qilingan (Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 13.06.2024 yil №3/17-4/4-10003-son ma’lumotnomasi). Natijada ishlab chiqilgan tavsiyalar asosida qurilmalarda ishlatiladigan tok eltuvchi yupqa mikroqobiqlarning mustahkamligi 8-10% ga orttirilishiga erishilgan, elektromagnitomexanik kuchlar ta’sirida bo‘lgan yupqa qobiq egilishini minimallashtirishdagi baholash ish unumdorligini 6-8% ga oshirishga imkon bergan;
aylanish sirtli kesik paraboloid shaklidagi tok eltuvchi yupqa mikroelementlarning tebranishlari, ularning elektromagnit maydoni bilan o‘zaro murakkab nostasionar ta’sir jarayonlari va ularda paydo bo‘ladigan elektromagnitomexanik effektlarini tahlil etish maqsadida “O‘ZBEKTELEKOM” AK Samarqand filiali Ishtixon tuman telekommunikatsiya bog‘lamasiga qarashli elektron avtomatik stansiyalarining elektron boshqaruv mashinalarida ishlatiladigan tok eltuvchi yupqa mikroelementlariga joriy qilingan (Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 13.06.2024 yil №3/17-4/4-10003-son ma’lumotnomasi). Natijada ishlab chiqilgan tavsiyalar asosida aylanish sirtli kesik paraboloid shaklidagi tok eltuvchi qobiqlarning mustahkamligi holati 8-12% ga orttirilishiga, qobiqning egilishini minimallashtirishga erishish maqsadida yaratilgan matematik va dasturiy ta’minot muhandislik hisoblarini o‘tkazishga ketadigan vaqt va mehnat sarfini 6-8% ga qisqartirish imkonini bergan;
tok eltuvchi yupqa mikroqobiqlarning tebranishlari va elektromagnit maydoni bilan o‘zaro murakkab o‘zgaruvchan ta’sir jarayonlari hamda ularda sodir bo‘ladigan elektromagnitomexanik effektlarini tahlil qilish maqsadida Jizzax politexnika instituti “Radioelektronika” kafedrasi tasarrufida bo‘lgan ilmiy va o‘quv laboratoriyasidagi o‘lchov-tekshiruv priborlarida ishlatiladigan tok o‘tkazuvchi yupqa konstruktiv mikroelementlariga joriy qilingan (Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 13.06.2024 yil №3/17-4/4-10003-son ma’lumotnomasi). Natijada elektrodinamik kuchlar ta’sirida bo‘lgan tok eltuvchi yupqa qobiq shaklidagi mikroelementning elektromagnitomexanik parametrlari uchun ishlab chiqilgan tavsiyalar asosida qobiqning mustahkamligi 5-8% ga orttirilishiga erishilgan, yaratilgan matematik va dasturiy ta’minot muhandislik hisoblarini o‘tkazishga ketadigan vaqt va mehnat sarfini 6-7% ga qisqartirish imkonini bergan;
aylanish sirtli qobiqning chiziqli bo‘lmagan elastik deformatsiyalanishini o‘zgaruvchan mexanik kuchlar ta’sirlarini hisobga olgan holdagi matematik modellari, kuchlanganlik-deformatsion holatini tadqiq qilish imkonini beradigan elastiklikning masalalarini sonli echish uchun hisoblash algoritmlari va dasturiy vostalari kabi dissertatsiyasi ilmiy natijalaridan Davlat ilmiy-texnika dasturi doirasida 2016-2020 yillarda bajarilgan OT-F4-01 “Qovushqoq suyuqlik oquvchi ko‘p qatlamli kompozit quvurlar egri chiziqli bo‘laklarining harorat va dinamik yuklanishlar ta’sirida chiziqli bo‘lmagan dinamik kuchlanish-deformatsiya holatini o‘rganish usullarini ishlab chiqish va nazariyasini rivojlantirish” mavzusidagi fundamental loyihada foydalanilgan (Toshkent kimyo-texnologiya institutining 16.10.2024 yil №1/04-2659-son ma’lumotnomasi). Natijada seysmik va tashqi kuchlar ta’sirida ko‘p qatlamli suyuqlik oquvchi er osti egri chiziqli quvurning kuchlanganlik-deformatsiya holatini hisoblash imkoni yaratilgan.
