Замонов Акбар Тургиновичнинг
        фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертацива мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Абдуллахон Иккинчи даврида Бухоро хонлиги: ижтимоий-сиёсий, маданий ҳаёт ва халқаро алоқалар”. 07.00.01–Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.DSc/Tar185
Илмий маслаҳатчи: Мавланов Ўктам Махмасобирович, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети. DSc.03/30.12.2019.Tar.01.04.
Расмий оппонентлар: Очилдиев Файзулла Бобоқулович, тарих фанлари доктори, профессор; Вохидов Шодмон Ҳусейнович, тарих фанлари доктори, профессор; Усмонов Баҳриддин Аҳмедович, тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади шайбонийлар сулоласининг йирик вакили бўлган Абдуллахон шахсиятини ҳамда унинг давридаги Бухоро хонлиги ижтимоий-сиёсий ва маданий ҳаётига оид масалаларини очиб бериш ва умумлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Шайбонийларнинг етакчи вакили бўлмиш Абдуллахоннинг шахси ва фаолияти темурийларни тахтдан ағдарган сулола вакили сифатида салбий баҳоланган бўлса-да, унинг ўзбек давлатчилиги тарихида Амир Темурдан кейинги ўриндаги давлат арбоби, фаолиятида доимо Соҳибқирон шахсига тақлид қилиб, Турон ҳудудида марказлашган йирик давлат қурган энг сўнгги йирик ҳукмдор бўлганлиги асосланган;
Шарқда ХВИ аср халқаро сиёсатида вужудга келган тўртта йирик империялар – Бобурийлар давлати (Акбаршоҳ), Эрон сафавийлари (Шоҳ Таҳмосб ва Шоҳ Аббос), Усмонийлар давлати (Султон Сулаймон) билан бир хил даражага кўтарилган Бухоро хонлигининг ҳам улар билан ҳудуди жиҳатидан ҳам рақобатлаша оладиган қудратга эга бўлиши Абдуллахоннинг саъй-ҳаракатлари билан амалга ошгани манбалар асосида далилланган;
Абдуллахон даврида бошқарувнинг “тўра”, “оғачилик” удуми – сулоланинг ёши каттасини тахтга чиқариш анъанаси бутун сулола доирасида эмас, балки бир оила, яъни фақат Жонибек (Абдуллахоннинг бобоси, ваф.1529) авлодлари даражасига туширилгани, 1557-1561-йилларда амакиси Пирмуҳаммадхонни, 1561-1583-йилларда отаси Искандархонларни олий ҳукмдор даражасига кўтариб, ҳокимиятни амалда ўзи бошқарганлиги, 1583-1598-йилларда ўзи “хон” рутбаси асосида расман ҳукмдор бўлганлиги, бунинг натижасида Мовароуннаҳрда шайбонийлар сулоласи бошқарувини ўрнатган илк ҳукмдор – Шайбонийхон ва бошқа шайбонийлар (Кўчкунчихон, Суюнчхўжахон)нинг авлодлари ҳокимиятдан четлаштирилиб борилганлиги аниқланган;
Абдуллахоннинг Хуросон, Дашти Қипчоқ, Эрон, Хоразм ҳудудларига қилган юришларида қулайлик яратиш учун йўл бўйи иншоотларининг (сервис хизмат) қурилиши, мамлакатдаги нуфузи баланд бўлган мулкдорлар – дин уламолари, давлат амалдорлари, ҳарбий саркардалар томонидан шахсий маблағлари ҳисобидан ёки аҳолининг ҳашар йўли билан қурилган иншоотларининг аксариятини ҳукмдорнинг ташаббуси ва иродаси билан боғланиши унинг тарихда энг кўп иншоот қурдирган “бунёдкор ҳукмдор” мақомига эга бўлишига олиб келганлиги исботланган;
ҳокимиятга келган шайбонийлар темурийлар сулоласи вакилларининг илм-фан ва маданият соҳасидаги фаолиятини давом эттиришга ҳаракат қилганлиги, бир аср ҳукмронлик қилган шайбонийлардан йигирмага яқини адабиёт билан шуғулланиб, шеърий мажлислар қилгани, Абдуллахоннинг “Хон” тахаллуси билан шеърлар ёзиб, олий мадрасаларнинг мударрисларини лавозимига тайинлаш бўйича имтиҳондан ўтказувчи илмий гуруҳ ташкил қилишга қаратилган ташаббуси ва кейинчалик алоҳида тизим сифатида бутун мамлакатга жорий этилганлиги очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Абдуллахон Иккинчи даврида Бухоро хонлигининг ижтимоий-сиёсий, маданий ҳаёти ва ташқи сиёсати мавзусидаги тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши ҳамда чиқарилган илмий хулосалар ва таклифлар асосида:
Шайбонийларнинг етакчи вакили Абдуллахоннинг шахси, унинг фаолияти темурийларни тахтдан ағдарган сулола вакили сифатида салбий баҳоланган бўлса-да, унинг ўзбек давлатчилиги тарихида Амир Темурдан кейинги ўриндаги давлат арбоби, фаолиятида доимо Соҳибқирон шахсига тақлид қилиб, Турон ҳудудида марказлашган йирик давлат қурган энг сўнгги йирик ҳукмдор бўлганлигига оид натижалардан умумтаълим мактабларининг 8-синф “Ўзбекистон тарихи” дарслиги (муаллиф: А.Замонов ва бошқ. Т: Ўзбекистон, 2023. – 192 б.) мазмунига сингдирилган (Республика таълим марказининг 2024-йил 17-октябрдаги 01/11-11-824-сонли маълумотномаси).  Натижада бу ўқувчиларнинг давлат арбоблари – Амир Темур ва Абдуллахон шахсининг ўзига хослиги ва ўхшашлиги ҳақидаги билимларини шакллантириш имконини берган;
Шарқда ХВИ аср халқаро сиёсатида вужудга келган тўртта йирик империялар – Бобурийлар давлати (Акбаршоҳ), Эрон сафавийлари (Шоҳ Таҳмосб ва Шоҳ Аббос), Усмонийлар давлати (Султон Сулаймон) билан бир хил даражага кўтарилган Бухоро хонлигининг ҳам улар билан ҳудуди жиҳатидан ҳам рақобатлаша оладиган қудратга эга бўлиши Абдуллахоннинг саъй-ҳаракатлари билан амалга ошганига доир натижалардан Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фонди Бухоро вилоят муассасасида Бухоро хонлиги тарихини ўрганиш бўйича ўқув дастурларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фондининг 2024-йил 23-октябрдаги 01-44/23-10-24-сон маълумотномаси). Натижалар Бухоро хонлигининг дипломатияси, Абдуллахоннинг сиёсий қудрати, маданият, ме'морчилиги тарихига доир мавзулар моҳиятини кенг жамоатчиликка таништиришга хизмат қилган;
Абдуллахон даврида бошқарувнинг “тўра”, “оғачилик” удуми – сулоланинг ёши каттасини тахтга чиқариш ан'анаси бутун сулола доирасида эмас, балки бир оила, я'ни фақат Жонибек (Абдуллахоннинг бобоси, ваф. 1529) авлодлари даражасига туширилгани, 1557-1561-йилларда амакиси Пирмуҳаммадхонни, 1561-1583-йилларда отаси Искандархонларни олий ҳукмдор даражасига кўтариб, ҳокимиятни амалда ўзи бошқарганлиги, 1583-1598-йилларда ўзи расман “хон” рутбаси асосида мамлакатни бошқарганлиги, бунинг натижасида Мовароуннаҳрда шайбонийлар сулоласи бошқарувини ўрнатган илк ҳукмдор – Шайбонийхон ва бошқа шайбонийлар (Кўчкунчихон, Суюнчхўжахон)нинг авлодлари ҳокимиятдан четлаштирилиб борилганлиги ҳақидаги маълумотлардан Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлиги “Жасорат” рукни остида чиқаётган “Абдуллахон” (муаллиф: А.Замонов) рисоласида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2024-йил 11-октябрдаги 2-15-21-5314-сонли маълумотномаси). Мазкур натижалар Абдуллахон шахси ва фаолиятига оид маълумотларнинг ёшлар орасида оммалаштириш имконини берган;
Абдуллахоннинг Хуросон, Дашти Қипчоқ, Эрон, Хоразм ҳудудларига қилган юришларида қулайлик яратиш учун йўл бўйи иншоотларининг (сервис хизмат) қурилиши, мамлакатдаги, нуфузи баланд бўлган мулкдорлар – дин уламолари, давлат амалдорлари, ҳарбий саркардалар томонидан шахсий маблағлари ҳисобидан ёки аҳолининг ҳашар йўли билан қурилган иншоотларининг аксариятини ҳукмдорнинг ташаббуси ва иродаси билан боғланиши унинг тарихда энг кўп иншоот қурдирган “бунёдкор ҳукмдор” мақомига эга бўлганлигига оид натижалардан Ўзбекистон миллий телерадиокампанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканалидаги “Мавзу” ва “Тарихий савол” каби кўрсатувларнинг ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокампанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали давлат муассасасининг 2024-йил 16-октябрдаги 01-44-326-сонли маълумотномаси). Натижаларнинг фойдаланилиши ўзбек давлатчилиги тарихидаги шахснинг бунёдкорлиги, йўл ва йўлбўйи иншоотларининг қурилишини илмий асослаб берилиши орқали томошабинларнинг Ўзбекистон тарихига оид билимларининг кенгайишига хизмат қилган;
ҳокимиятга келган шайбонийлар темурийлар сулоласи вакилларининг илм-фан ва маданият соҳасидаги фаолиятини давом эттиришга ҳаракат қилганлиги, бир аср ҳукмронлик қилган шайбонийлардан йигирмага яқини адабиётга яқин бўлиб, ше'рий мажлислар қилгани, Абдуллахоннинг “Хон” тахаллуси билан ше'рлар ёзиб, олий мадрасаларнинг мударрисларини лавозимига тайинлаш бўйича имтиҳондан ўтказувчи илмий гуруҳ ташкил қилишга қаратилган ташабуси ва кейинчалик алоҳида тизим сифатида бутун мамлакатга жорий этилганлигига оид фактлардан умумтаълим мактабларининг 9-синф ўқувчилари учун чоп этилган “Ўзбекистон тарихи” дарслигининг “Шайбонийлар даврида маданий ҳаёт”, “Шайбонийлар даври ме'морчилиги” мавзуларининг ёзилишида кенг фойдаланилган (Республика таълим марказининг 2024-йил 17-октябрдаги 01/11-11-824-сонли маълумотномаси). Натижада бу ўқувчиларнинг Абдуллахон давридаги илм-фан ва маданиятнинг ҳолати ҳақидаги билимларининг ортишига хизмат  қилган.