Абдужабборова Шохиста Адилжановнанинг    
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз ва ўзбек тилларида топишмоқларнинг лингвопрагматик ва лингвокултурологик тадқиқи”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Fil2091.
Илмий раҳбар: Алпанова Ширинхон Хакимовна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
Расмий оппонентлар: Хошимова Дилдора Мадаминовна, филология фанлари доктори, профессор; Қосимова Маърифат Бадритдиновна, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва оъзбек тилларида топишмоқларнинг  лингвопрагматик ва лингвокултурологик жиҳатларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий йангилиги:
жаҳон ва оъзбек тилшунослиги доирасида топишмоқларнинг генезеси ва ривожланиш тарихи чуқур оърганилиб, халқ оғзаки ижоди жанрларида топишмоқ ва унинг асосий хусусийатлари асосланган, шунингдек, топишмоқ моделини ташкил этувчи омиллар, топишмоқ лексемасининг узуал ва окказионал эквивалентларига асосан лексик-семантик майдони (инглиз тилида cонундрум, энигма, браин-теасерс, пуззле, парадох, проблем, теасер, посер, ребус, проблем солвинг, cритиcал тҳинкинг каби синонимлари, оъзбек тилида топмача, топар, топ-топ (шеваларда), чоъпчак, жумбоқ, бошқотирма, чалдирмоқ, масала, соъз оъйини, муаммоли вазийат, мантиқий савол, танқидий фикрлаш) шакллантирилган;
инглиз ва оъзбек тилларида топишмоқларнинг структурал-семантик ҳамда коммуникатив-функсионал жиҳатлари доирасида унинг макромайдони очиб берилган, жумладан синтактик структураси (содда сентенсема, қоъшма сентенсема, аралаш қоъшма сентенсема, текстема билан ифодаланган топишмоқлар), коммуникатив мақсади (дарак сентенсемали, соъроқ сентенсемали, ундов сентенсемали, буйруқ сентенсемали топишмоқлар), когнитив-прагматик жиҳатлари (қадимий-дунйовий топишмоқлар, ақлни чарҳловчи, интеллектуал топишмоқлар, коънгилочар ҳазил топишмоқлар), стилистик хусусийатлари (лексик, синтактик ва фонетик воситалар), лексик хосланиши (омоним, синоним, антоним), семантик-тематик қийофаси (кема ва қурол-йароқлар, кийим-кечак, безак ва тикувчилик асбоблари, меҳнат, иш қуроллари ва ҳ.к.), жавоб турига коъра категорийаланиши (бир мустақил соъздан иборат йаширин денотат, соъз бирикмали йаширин денотат, бир гуруҳга оид соъзлар йиғиндисидан ташкил топган йаширин денотат, жумладан ҳосил боълган йаширин денотат) далилланган;
инглиз ва оъзбек топишмоқларининг лингвопрагматик хусусийатлари, унга коъра прагматиканинг асосий элементлари – дейксис, пресуппозицийа ва импликатура доирасида топишмоқларни когнитив, коммуникатив, ижтимоий ва маданий контекстуал маънолар англатиши, нутқий акт ва коммуникатив стратегийалар кесимида қоълланилиши, шунингдек уларнинг тил ва мулоқотдаги функсийалари йордамида мақсадга йоъналтирилиши асосланган;
инглиз ва оъзбек тилларида топишмоқларнинг лингвокултурологик жиҳатлари очиб берилган, унга коъра оламнинг лисоний манзарасида топишмоқларнинг изоморфик ва алломорфик жиҳатлари, уларни тақозо этувчи омиллар ҳамда топишмоқларнинг турли тилларга таржима қилинишида юзага келадиган транслотологик аспектлар очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва оъзбек тилларида топишмоқларнинг лингвопрагматик ва лингвокултурологик  тадқиқи бўйича ишлаб чиқилган услубий ва амалий таклифлар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларидаги топишмоқларнинг хусусийатлари, унга коъра прагматиканинг асосий элементлари – дейксис, пресуппозицийа ва импликатура доирасида топишмоқларни когнитив, коммуникатив, ижтимоий ва маданий контекстуал маънолар англатиши, нутқий акт ва коммуникатив стратегийалар кесимида қоълланилиши, шунингдек уларнинг тил ва мулоқотдаги функсийалари йордамида мақсадга йоъналтирилиши ҳамда лингвопрагматик ва лингвокултурологик талқинлари борасидаги диссертацийанинг материаллари ва натижаларидан Андижон давлат университетида 2021–2023- йилларда бажарилган ИЛ-402104213 рақамли “Ўзбек тилида электрон лингвистик энциклопедик луғат ишлаб чиқиш” мавзусидаги инновацион лойиҳада фойдаланилган (Заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги Андижон давлат университетининг 2024-йил 1-июндаги  39-01-646-сон маълумотномаси). Натижада, оламнинг лисоний манзарасида топишмоқларнинг изоморфик ва алломорфик жиҳатлари, уларни тақозо этувчи омиллар ҳамда топишмоқларнинг турли тилларга таржима қилинишида юзага келадиган транслотологик аспектлар сифатида илмий таъминотини йахшилашга эришилган. Ушбу диссертацийа мавзусига доир лингвистик атамаларни шарҳлашда назарий таъминот юқори даражада таъминланишига асос бўлган;
қиёсланаётган тиллардаги топишмоқларнинг синтактик структураси, турли сентенсемалар билан ифодаланганлиги, коммуникатив мақсади, стилистик хусусийати, лексик хосланиши, иллюстратив-образли коъриниши, семантик-тематик қийофаси, жавоб турига коъра категорийаланиши бўйича муаййан тавсийалар ишлаб чиқиш ва тақдим этишда диссертацийанинг таҳлилий фикрлар ва назарий хулосаларидан Қарши давлат университетида 2021–2023-йилларга мўлжалланган СУЗ-800-21-ГР-3181 “Реинфорcинг Энглиш Лангуаге cомпетенcе ат Карши Стате Университй” номли халқаро лойиҳада фойдаланилган (Қарши давлат университетининг 2024-йил 12-мартдаги 03-74-сон маълумотномаси). Натижада, топишмоқларнинг структурал-семантик ҳамда коммуникатив-функсионал жиҳатлари доирасида унинг макромайдони очиб берилган ҳамда уларнинг икки тил доирасида қиёсий-чоғиштирма тадқиқотнинг муаййан тавсийаларини ишлаб чиқишни шакллантиришга эришилган;
инглиз ва ўзбек тилларида топишмоқларнинг лингвопрагматик ва лингвокултурологик тадқиқига бағишланган илмий ва амалий жараёнда олиб борилган халқ оғзаки ижоди жанрларида топишмоқларнинг қоълланилишига коъра фаоллик даражаси, “топишмоқ-риддле” лексемаларининг муқобиллари берилганлиги топишмоқларни бадиий ва синхрон таржима жарайонида муқобил вариантларини топишда кенгроқ англаш нафақат сўзловчига, балки тингловчига нисбатан ҳам таъсир кўрсатиши ҳақидаги таҳлилий фикрлар ва назарий хулосаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанийасининг  “Ўзбекистон” телерадиоканали ДУК “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририйати томонидан тайёрланган 2023-йил феврал ва март ойларидаги сонларида “Таълим ва тараққиёт”,  “Фан уфқлари” номли эшиттиришларда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанийаси «Ўзбекистон телерадиоканали» давлат муассасасининг 2024-йил 12-мартдаги 04-36-362-сон маълумотномаси). Натижада, топишмоқларининг социолингвистик ва психолингвистик хусусийатларини ўрганиш ҳамда лингвопрагматик ва лингвокултурологик талқинларининг илмий таъминотини ёритиб бориш каби амалиётларда манба сифатида татбиқ этилган.