Қурбонов Мухиддин Абдуллаевич
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи):
“Хуфиёна иқтисодиёт улушини солиқлар воситасида камайтиришда молиявий технологиялар амалиётини такомиллаштириш”, 08.00.07 – “Молия, пул муомаласи ва кредит”
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.DSc/Iqt642
Илмий раҳбар: Тошматов Шухрат Амонович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент кимё халқаро университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент Халқаро университети, DSc.22/29.12.2023.I.175.01
Расмий оппонентлар: Ражабов Шерзод Умурзоқович, иқтисодиёт фанлари доктори профессор;
Хайдаров Низомиддин Хамроевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Жўраев Абдуғаффор Сафарович иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Термез давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Солиқ тизимида молиявий технологиялардан фойдаланилган холда хуфиёна иқтисодиётни легаллаштириш ҳамда унинг улушини камайтиришга қаратилган илмий таклиф ва амалий тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзини ўзи банд қилган шахсларнинг меҳнат фаолияти натижасида ёки товарларни (хизматларни) реализация килишдан олинган даромадлари солиқ даврида 100 миллион сўмдан ошган кундан эътиборан якка тартибдаги тадбиркор сифатида айланмадан олинадиган солиқ тўловчиси сифатида автоматик рўйхатга олиш тартиби таклиф этилган;
солиқ тўловчиларнинг танловига кўра қўшилган қиймат солиғи, айланмадан олинадиган солиқ, юридик шахслардан олинадиган мол-мулк ва ер солиқлари бўйича солиқ ҳисоботларини солиқ органлари томонидан молиявий технологиялар асосида шакллантириш тартиби асосланган;
инвесторларни капитал бозорига жалб этишни рағбатлантириш мақсадида юридик шахсларнинг акциялар бўйича ҳисобланган дивидендлар тарзидаги даромадларига фойда солиғи ставкасини 5 фоизга пасайтириш асосланган;
қўшилган қиймат солиғини ўзаро ҳисобга олиш солиқ ва божхона органлари томонидан молиявий технологиларни қўллаган ҳолда автоматик режимда амалга ошириш тартиби асосланган;
«Тах фрее» тизими иштирокчилари ўртасида чет эл фуқоролари томонидан айрим турдаги товарларни сотиб олинишида тўланган қўшилган қиймат солиғи суммасини қисман қайтаришга асосланган ахборот алмашиш имконини берувчи ҳамда тўловларни амалга оширишни «Тах фрее» онлайн автоматлаштирилган тизими таклиф этилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Хуфиёна иқтисодиёт улушини солиқлар воситасида камайтиришда молиявий технологиялар амалиётини такомиллаштириш боъйича олинган илмий натижалар асосида:
ўзини ўзи банд қилган шахсларнинг меҳнат фаолияти натижасида ёки товарларни (хизматларни) реализация килишдан олинган даромадлари солиқ даврида 100 миллион сўмдан ошган кундан эътиборан якка тартибдаги тадбиркор сифатида айланмадан олинадиган солиқ тўловчиси сифатида автоматик рўйхатга олиш тартибига доир таклифи Ўзбекистон Республикасининг 2023-йил 28-декабрдаги ЎРҚ-891-сон Қонуни 4-моддасига асосан Солиқ кодексининг 369-моддасини ишлаб чиқишда инобатга олинди (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги солиқ қўмитасининг 2024 йил 10 октябрдаги 18/2-102296-сон маълумотномаси). Натижада, ўзини ўзи банд қилган 3125,9 минг нафар шахслардан 9,9 минг нафари (0,3 фоизи) 1 460,3 млрд.сўм товар айланмасини амалга оширган бўлса, шундан 1,7 минг нафари 100 млн.дан ортиқ ва 56 нафари 1 млрд.сўмдан ортиқ товар айланмани амалга оширган бўлиб, улардан ўзини ўзи банд қилган касаначиларни молиявий технологиялар ва ташқи манбадан олинган маълумотлар ёрдамида солиққа жалб қилиш орқали хуфиёна иқтисодиёт секторидан чиқарилди, ҳамда бюджетга 2024 йил 1 чорагида 1.2 млярд сўм миқдорида қўшимча маблағ ундирилишига имкон яратилди.
солиқ тўловчиларнинг танловига кўра қўшилган қиймат солиғи, айланмадан олинадиган солиқ, юридик шахслардан олинадиган мол-мулк ва ер солиқлари бўйича солиқ ҳисоботларини солиқ органлари томонидан молиявий технологиялар асосида шакллантириш тартибини жорий этишга доир таклифи Вазирлар Маҳкамасининг 2023-йил 18 октябрдаги “Солиқ органлари томонидан айрим солиқ ҳисоботларини шакллантириш тартиби жорий этилганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида”ги 548-сон қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги солиқ қўмитасининг 2024 йил 10 октябрдаги 18/2-102296-сон маълумотномаси). Натижада хуфиёна иқтисодиётни камайтириш мақсадида 2024 йил 1 январдан бошлаб барча хўжалик юритувчи суъбектларнинг 1-С ва УзАсбо дастурларидаги баланс хисоботларидан фойдаланган ҳолда солиқ органлари томонидан мустақил равишда молиявий технологиялар қўлланилган ҳолда автоматлаштирилган тартибда солиқ ҳисоботларини шакллантириш имконини яратди.
инвесторларни капитал бозорига жалб этишни рағбатлантириш мақсадида юридик шахсларнинг акциялар бўйича ҳисобланган дивидендлар тарзидаги даромадларига фойда солиғи ставкасини 5 фоизга пасайтиришга доир таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 2 сентябрдаги 291-сон “Капитал бозорини ривожлантиришнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида” қарорига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги солиқ қўмитасининг 2024 йил 10 октябрдаги 18/2-102296-сон маълумотномаси). Натижада, бугун ахолини қўлида бўлган бўш маблағларини молия бозорига яъни қимматли қоғозлар бозорига молиявий технологиялардан фойдаланилган холда жалб қилинади, корхона ва муссасаларни қимматли қоғозлари сотилиши жадаллашади, корхоналар ресурсларини ошишига олиб келади, фуқороларнинг пассив даромадлари хажми ошади, ахолини асосий иш хақидан ташқари пассив даромадлари ошишига ҳамда ундан ундириладиган солиқлар хажмини 0.7 млрд.сўмга ошишига олиб келди.
қўшилган қиймат солиғини ўзаро ҳисобга олиш солиқ ва божхона органлари томонидан молиявий технологиларни қўллаган ҳолда автоматик режимда амалга ошириш тартибига доир таклифи 2022 йил 30 декабрдаги ЎРҚ-812-сон “Солиқ ва бюджет сиёсатининг 2023 йилга мўлжалланган асосий йўналишлари қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” қонунини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси ҳузуридаги солиқ қўмитасининг 2024 йил 10 октябрдаги 18/2-102296-сон маълумотномаси). Натижада, 2023 йил 1 январдан Солиқ ва Божхона қўмиталари ўртасида ҳар ой якуни билан солиқ тўловчилар кесимида ўзаро ҳисобга олинган ҚҚС суммалари тўғрисида электрон шаклда солиштириш далолатномаси тузилишга ва бу 27 та хатдан иборат 18-20 кун давомида амалга оширилган солиқ тўловчи, солиқ органи ва божхона органи ўртасидаги харакатни 1-2 кунда амалга ошириш имконини яратди.
«Тах фрее» тизими иштирокчилари ўртасида ахборот алмашиш имконини берувчи ҳамда тўловларни амалга оширишни «Тах фрее» онлайн автоматлаштирилган тизимини жорий этишга доир таклифи Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йил 8 ноябрдаги 653-сонли “Чет давлат фуқаролари томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан чиқиб кетишда аввал харид қилинган товарлар учун қўшилган қиймат солиғини қайтариш тизимини жорий этиш тўғрисида”ги қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкаммаси ҳузуридаги солиқ қўмитасининг 2024 йил 10 октябрдаги 18/2-102296-сон маълумотномаси). Натижада, 2024 йил 1 январдан чет эл фуқоролари томонидан айрим турдаги товарларни сотиб олинишида тўланган қўшилган қиймат солиғи (тах фрее) суммасини молиявий технологиялар ёрдамида автоматлаштирилган тизимда қайтариб берилиши таъминланди.