Ibadova Maxbubaxon Ulugbekovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): "Komorbid kasalliklar rivojlanishida metabolik sindromning patogenetik ahamiyati" 14.00.05 – Ichki kasalliklar.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.1.PhD/Tib546.
Ilmiy raxbar: Tulaboeva Gavxvr Mirakbarovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat tibbiyot instituti, DSc. 04/08.05.2024.Tib.95.03.
Rasmiy opponentlar: Saloxiddinov Odiljon Saloxiddinovich, tibbiyot fanlari doktori, professor, Tashkenbaeva Eleonora Negmatovna, tibbyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent pediatriya tibbiyot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Taqdiqotning maqsadi metabolik sindrom va glyukokortikoid metabolizmining buzilishi komorbid kasalliklar uchun asosiy xavf omillarini shakllantirishdagi rolini o‘rganishdan iborat bo‘lgan.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
eksperimental tadqiqotlar giperkortizolemiyaning komorbid kasalliklarning asosiy bashoratchilarini shakllantirishdagi patogenetik rolini isbotlangan;
kortizol darajasi va metabolik sindromning asosiy tarkibiy qismlari o‘rtasida bog‘liqlik aniqlangan;
ilk bor ertalab va kechqurun kortizol darajasining nisbati 2-toifa diabetga qaraganda glyukozaga tolerantlik buzilgani bilan ko‘proq bog‘liqligi aniqlangan;
siprogeptadinni metabolik sindromning asosiy tarkibiy qismlarini kamaytirish uchun dori sifatida qo‘llanilishi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Komorbid kasalliklar rivojlanishida metabolik sindromning patogenetik ahamiyaga oid quyidagi natijalar olingan:
birinchi ilmiy yangilik: o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotda insulin qarshiligi metabolik sindromning asosiy tarkibiy qismlariga nisbatan muhim xavf omili ekanligi isbotlangani bilan izohlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: metabolik sindromning asosiy tarkibiy qismlarini shakllantirish patogenezida insulin qarshiligining ahamiyatini asoslash diabet va yurak-qon tomir kasalliklari uchun xavf omillarining birlamchi oldini olish istiqbollari yaratilgani bilan izohlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: metabolik sindromning asosiy tarkibiy qismlarini o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Toshkent tibbiyot akademiyasi Urgench filiali klinikasining 2023 yil 5 yanvardagi №1-I &-10 sonli hamda Buxoro shahar 1-oilaviy poliklinikasining 2022 yil 13 yanvardagi №01/5 sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: metabolik sindromning asosiy tarkibiy qismlarining kengaytirilgan mezonlarini amaliyotga joriy etish komorbid kasalliklar xavfini kamaytirishga va hayot sifatini yaxshilashga imkon bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: erta tashxis qo‘yish metabolik sindrom kasalligi va uning asoratlari rivojlanishining oldini olishga olib keladi, bu esa har bir bemorni davolash xarajatlarini yiliga 1300000 so‘m miqdorida kamaytirish imkonini bergan. Xulosa: Turli toifadagi giperglikemiya va glikemik koeffitsientlarning metabolik sindrom va yurak qon-tomir kasalliklarining shakllanishidagi roli to‘g‘risida yangi ilmiy ma’lumotlar olingan va ularga asoslangan xolda xavf omillarining aniqlash va davolash amaliyotga joriy etilishi har bir bemorga yiliga 1300000 so‘m miqdorida moddiy xarajatlarni kamaytirish imkonini bergan.
ikkinchi ilmiy yangilik: yurak qon-tomir kasalliklari uchun asosiy xavf omillari darajasining dinamikasi metabolik sindrom tarkibiy qismlarining dastlabki holatiga bog‘liqligi aniqlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: giperglikemik koeffitsientning yuqori qiymatlari simpatoadrenal tizimning giperaktivligini aks ettiradi, postglikemik koeffitsientning yuqori darajalari esa - vagoinsulyar tizimning giperaktivligini ko‘rsatadi. Ushbu ma’lumotlar glikemik egri chiziqning turli bosqichlari buzilgan holda davolash taktikasini ilmiy jihatdan aniqlashga imkon beradi. Ushbu ma’lumotlar glikemik egri chiziqning turli bosqichlari buzilgan holda davolash taktikasini ilmiy jihatdan aniqlashga imkon beradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: metabolik sindrom xavf omillarining klinik-laborator ko‘rsatkichlarini o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Toshkent tibbiyot akademiyasi Urgench filiali klinikasining 2023 yil 5 yanvardagi №1-I &-10 sonli hamda Buxoro shahar 1-oilaviy poliklinikasining 2022 yil 13 yanvardagi №01/5 sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: glikemik egri chiziqning turli bosqichlari patologiyasini davolashga tabaqalashtirilgan yondashuv vaqtinchalik nogironlik kunlari va bemorning shifokorga tashriflari sonini kamaytirishga, natijada hayot sifatini yaxshilashga imkon beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: erta tashxis qo‘yish metabolik sindrom kasalligi va uning asoratlari rivojlanishining oldini olishga olib keladi, bu esa har bir bemorni davolash xarajatlarini yiliga 1300000 so‘m miqdorida kamaytirish imkonini bergan. Vaqtinchalik nogironlik muddatini 7 kunga qisqartirish ushbu pulga yana 1137500 so‘m qo‘shish imkonini beradi. Xulosa: glikemik egri chiziqning turli fazalari buzilgan metabolik sindromni davolashga tabaqalashtirilgan yondashuv hayot sifatini yaxshilash va kasallikning kuchayishini oldini olish imkonini beradi, bu esa 1 bemorni davolash uchun 1300000 so‘m va yana, 7 kun davom etishi mumkin bo‘lgan vaqtinchalik nogironlikning oldini olish natijasida 1137500 so‘m miqdorida moddiy xarajatlarni kamaytirish imkonini bergan.
uchinchi ilmiy yangilik: metabolik sindromning klinik va laboratoriya tabaqalanishi tizimiga komorbid kasalliklar va giperglikemiyaning turli toifalarini kiritish maqsadga muvofiqligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: ilmiy yangilikning ahamiyati shundaki, ilk bor metabolik sindrom xavfini baholashda va ushbu sindromni davolash dasturini tayyorlashda giperglikemiyaning turli toifalari va glikemik koeffitsientlarni kiritish komorbid kasalliklar va metabolik sindrom xavf darajasini atroflicha aniqlash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: metabolik sindrom xavf omillarining klinik-laborator ko‘rsatkichlarini o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Toshkent tibbiyot akademiyasi Urgench filiali klinikasining 2023 yil 5 yanvardagi №1-I &-10 sonli hamda Buxoro shahar 1-oilaviy poliklinikasining 2022 yil 13 yanvardagi №01/5 sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: multifaktorial klinik va laboratoriya tashxisot usuli metabolik sindromni ham, u bilan bog‘liq kasalliklarni ham bashorat qilish imkonini beradi va yuqoridagi holatlarni o‘z vaqtida tashxislash, adekvat davolash va oldini olish imkonini beradi. Natijada, bir vaqtning o‘zida bir nechta kasalliklarning kechishini barqarorlashtirish mumkin, bu esa hayot sifatini yaxshilashga, bemorlarga kasbiy faoliyatiga qaytish va metabolik sindrom bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklarning rivojlanish xavfini kamaytirish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: glikemik egri chiziqning simpatoadrenal fazasi buzilishlarini o‘z vaqtida tashxislash va davolash vagoinsular faza buzilishlarining rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi va natijada 2-toifa qandli diabet shakllanishining oldi olinadi. Tana vaznini o‘z vaqtida normallashtirish semizlikni, 2-toifa qandli diabet va yurak qon-tomir kasalliklarining oldini olish imkonini beradi. Xulosa: ko‘p faktorli xavfni baholashga glikemiyaning turli toifalari va koeffitsientlarini kiritish metabolik sindromning klinik va laboratoriya tabaqalanishini optimallashtirish imkonini beradi. Bu, o‘z navbatida, yurak qon-tomir kasalliklarining oldini olish orqali metabolik sindromning kuchayishi, komorbid kasalliklarning paydo bo‘lishi xavfini kamaytirish, shuningdek davolash xarajatlarini kamaytirish va rejalashtirilgan moddiy xarajatlarning oldini olish imkonini beradi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk bor giperglikemiyaning turli toifalari va koeffitsientlarini o‘z ichiga olgan klinik va laboratoriya ko‘rsatkichlarining boshlang‘ich qiymatlari asosida metabolik sindromning xavf stratifikatsiyasini optimallashtirish imkonini beruvchi raqamli dastur ishlab chiqildi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Ushbu tadqiqotda ishlab chiqilgan metabolik sindrom uchun raqamli xavf tabaqalash dasturi qisqa vaqt ichida ushbu sindromning og‘irligini baholash, uning xavf darajasini aniqlash va ma’lum bir bemor uchun individual davolash va profilaktika rejasini ishlab chiqish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: metabolik sindrom xavf omillarining klinik-laborator ko‘rsatkichlarini o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Toshkent tibbiyot akademiyasi Urgench filiali klinikasining 2023 yil 5 yanvardagi №1-I &-10 sonli hamda Buxoro shahar 1-oilaviy poliklinikasining 2022 yil 13 yanvardagi №01/5 sonli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Metabolik sindromning raqamli xavf tabaqalash dasturidan amaliyotda foydalanish yuqori xavfli guruhlarni o‘z vaqtida aniqlash, ushbu sindromning asosiy tarkibiy qismlarini ilmiy asoslangan davolash va oldini olish, shuningdek, yurak qon-tomir kasalliklarining shakllanishini bashorat qilish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Ishlab chiqilgan dastur kompyuter, planshet va smartfonda qo‘llanilishi mumkin, u bir necha daqiqada metabolik sindromning xavf darajasini va prognozini aniqlash imkonini beradi. Ushbu dasturdan foydalanish shifokorning bemorning ahvolini aniqlash va monitoring qilish vaqtini tejaydi, bu esa har 100 bemorga 277778 so‘m miqdorida qo‘shimcha iqtisodiy samara olish imkonini beradi. Xulosa: metabolik sindrom uchun xavfni raqamli stratifikatsiya qilish dasturi xavfni tashxislash, davolash taktikasini aniqlash va metabolik sindrom, shuningdek, yurak qon-tomir kasalliklarining oldini olish uchun innovatsion vositadir. Ushbu dasturdan amaliyotda foydalanish hayot sifatini yaxshilash va bemorni to‘liq faoliyatga qaytarish orqali ijtimoiy samara beradi. Davolash-profilaktika uchun moddiy xarajatlarni kamaytirish, shuningdek, davolanish vaqtini qisqartirish va shifokor vaqtini tejash hisobiga minimal iqtisodiy samara 1302778 so‘mni tashkil etadi. Bu miqdor metabolik sindrom bilan birga keladigan yurak.