Ибадова Махбубахон Улугбековнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): "Коморбид касалликлар ривожланишида метаболик синдромнинг патогенетик аҳамияти" 14.00.05 – Ички касалликлар.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.PhD/Tib546.
Илмий рахбар: Тулабоева Гавхвр Миракбаровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc. 04/08.05.2024.Tib.95.03.
Расмий оппонентлар: Салохиддинов Одилжон Салохиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Ташкенбаева Элеонора Негматовна, тиббёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тақдиқотнинг мақсади метаболик синдром ва глюкокортикоид метаболизмининг бузилиши коморбид касалликлар учун асосий хавф омилларини шакллантиришдаги ролини ўрганишдан иборат бўлган.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
экспериментал тадқиқотлар гиперкортизолемиянинг коморбид касалликларнинг асосий башоратчиларини шакллантиришдаги патогенетик ролини исботланган;
кортизол даражаси ва метаболик синдромнинг асосий таркибий қисмлари ўртасида боғлиқлик аниқланган;
илк бор эрталаб ва кечқурун кортизол даражасининг нисбати 2-тоифа диабетга қараганда глюкозага толерантлик бузилгани билан кўпроқ боғлиқлиги аниқланган;
ципрогептадинни метаболик синдромнинг асосий таркибий қисмларини камайтириш учун дори сифатида қўлланилиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Коморбид касалликлар ривожланишида метаболик синдромнинг патогенетик аҳамияга оид қуйидаги натижалар олинган:
биринчи илмий янгилик: ўтказилган илмий тадқиқотда инсулин қаршилиги метаболик синдромнинг асосий таркибий қисмларига нисбатан муҳим хавф омили эканлиги исботлангани билан изоҳланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: метаболик синдромнинг асосий таркибий қисмларини шакллантириш патогенезида инсулин қаршилигининг аҳамиятини асослаш диабет ва юрак-қон томир касалликлари учун хавф омилларининг бирламчи олдини олиш истиқболлари яратилгани билан изоҳланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: метаболик синдромнинг асосий таркибий қисмларини ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Тошкент тиббиёт академияси Ургенч филиали клиникасининг 2023 йил 5 январдаги №1-И &-10 сонли ҳамда Бухоро шаҳар 1-оилавий поликлиникасининг 2022 йил 13 январдаги №01/5 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: метаболик синдромнинг асосий таркибий қисмларининг кенгайтирилган мезонларини амалиётга жорий этиш коморбид касалликлар хавфини камайтиришга ва ҳаёт сифатини яхшилашга имкон берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: эрта ташхис қўйиш метаболик синдром касаллиги ва унинг асоратлари ривожланишининг олдини олишга олиб келади, бу эса ҳар бир беморни даволаш харажатларини йилига 1300000 сўм миқдорида камайтириш имконини берган. Хулоса: Турли тоифадаги гипергликемия ва гликемик коеффитсиентларнинг метаболик синдром ва юрак қон-томир касалликларининг шаклланишидаги роли тўғрисида янги илмий ма’лумотлар олинган ва уларга асосланган холда хавф омилларининг аниқлаш ва даволаш амалиётга жорий этилиши ҳар бир беморга йилига 1300000 сўм миқдорида моддий харажатларни камайтириш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: юрак қон-томир касалликлари учун асосий хавф омиллари даражасининг динамикаси метаболик синдром таркибий қисмларининг дастлабки ҳолатига боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: гипергликемик коеффитсиентнинг юқори қийматлари симпатоадренал тизимнинг гиперактивлигини акс эттиради, постгликемик коеффитсиентнинг юқори даражалари эса - вагоинсуляр тизимнинг гиперактивлигини кўрсатади. Ушбу ма’лумотлар гликемик эгри чизиқнинг турли босқичлари бузилган ҳолда даволаш тактикасини илмий жиҳатдан аниқлашга имкон беради. Ушбу ма’лумотлар гликемик эгри чизиқнинг турли босқичлари бузилган ҳолда даволаш тактикасини илмий жиҳатдан аниқлашга имкон беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: метаболик синдром хавф омилларининг клиник-лаборатор кўрсаткичларини ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Тошкент тиббиёт академияси Ургенч филиали клиникасининг 2023 йил 5 январдаги №1-И &-10 сонли ҳамда Бухоро шаҳар 1-оилавий поликлиникасининг 2022 йил 13 январдаги №01/5 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гликемик эгри чизиқнинг турли босқичлари патологиясини даволашга табақалаштирилган ёндашув вақтинчалик ногиронлик кунлари ва беморнинг шифокорга ташрифлари сонини камайтиришга, натижада ҳаёт сифатини яхшилашга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: эрта ташхис қўйиш метаболик синдром касаллиги ва унинг асоратлари ривожланишининг олдини олишга олиб келади, бу эса ҳар бир беморни даволаш харажатларини йилига 1300000 сўм миқдорида камайтириш имконини берган. Вақтинчалик ногиронлик муддатини 7 кунга қисқартириш ушбу пулга яна 1137500 сўм қўшиш имконини беради. Хулоса: гликемик эгри чизиқнинг турли фазалари бузилган метаболик синдромни даволашга табақалаштирилган ёндашув ҳаёт сифатини яхшилаш ва касалликнинг кучайишини олдини олиш имконини беради, бу еса 1 беморни даволаш учун 1300000 сўм ва яна, 7 кун давом етиши мумкин бўлган вақтинчалик ногиронликнинг олдини олиш натижасида 1137500 сўм миқдорида моддий харажатларни камайтириш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: метаболик синдромнинг клиник ва лаборатория табақаланиши тизимига коморбид касалликлар ва гипергликемиянинг турли тоифаларини киритиш мақсадга мувофиқлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: илмий янгиликнинг аҳамияти шундаки, илк бор метаболик синдром хавфини баҳолашда ва ушбу синдромни даволаш дастурини тайёрлашда гипергликемиянинг турли тоифалари ва гликемик коеффитсиентларни киритиш коморбид касалликлар ва метаболик синдром хавф даражасини атрофлича аниқлаш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: метаболик синдром хавф омилларининг клиник-лаборатор кўрсаткичларини ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Тошкент тиббиёт академияси Ургенч филиали клиникасининг 2023 йил 5 январдаги №1-И &-10 сонли ҳамда Бухоро шаҳар 1-оилавий поликлиникасининг 2022 йил 13 январдаги №01/5 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мултифакториал клиник ва лаборатория ташхисот усули метаболик синдромни ҳам, у билан боғлиқ касалликларни ҳам башорат қилиш имконини беради ва юқоридаги ҳолатларни ўз вақтида ташхислаш, адекват даволаш ва олдини олиш имконини беради. Натижада, бир вақтнинг ўзида бир нечта касалликларнинг кечишини барқарорлаштириш мумкин, бу эса ҳаёт сифатини яхшилашга, беморларга касбий фаолиятига қайтиш ва метаболик синдром билан боғлиқ бўлган касалликларнинг ривожланиш хавфини камайтириш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гликемик эгри чизиқнинг симпатоадренал фазаси бузилишларини ўз вақтида ташхислаш ва даволаш вагоинсулар фаза бузилишларининг ривожланишига тўсқинлик қилади ва натижада 2-тоифа қандли диабет шаклланишининг олди олинади. Тана вазнини ўз вақтида нормаллаштириш семизликни, 2-тоифа қандли диабет ва юрак қон-томир касалликларининг олдини олиш имконини беради. Хулоса: кўп факторли хавфни баҳолашга гликемиянинг турли тоифалари ва коеффитсиентларини киритиш метаболик синдромнинг клиник ва лаборатория табақаланишини оптималлаштириш имконини беради. Бу, ўз навбатида, юрак қон-томир касалликларининг олдини олиш орқали метаболик синдромнинг кучайиши, коморбид касалликларнинг пайдо бўлиши хавфини камайтириш, шунингдек даволаш харажатларини камайтириш ва режалаштирилган моддий харажатларнинг олдини олиш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор гипергликемиянинг турли тоифалари ва коеффитсиентларини ўз ичига олган клиник ва лаборатория кўрсаткичларининг бошланғич қийматлари асосида метаболик синдромнинг хавф стратификатсиясини оптималлаштириш имконини берувчи рақамли дастур ишлаб чиқилди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ушбу тадқиқотда ишлаб чиқилган метаболик синдром учун рақамли хавф табақалаш дастури қисқа вақт ичида ушбу синдромнинг оғирлигини баҳолаш, унинг хавф даражасини аниқлаш ва ма’лум бир бемор учун индивидуал даволаш ва профилактика режасини ишлаб чиқиш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: метаболик синдром хавф омилларининг клиник-лаборатор кўрсаткичларини ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Тошкент тиббиёт академияси Ургенч филиали клиникасининг 2023 йил 5 январдаги №1-И &-10 сонли ҳамда Бухоро шаҳар 1-оилавий поликлиникасининг 2022 йил 13 январдаги №01/5 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Метаболик синдромнинг рақамли хавф табақалаш дастуридан амалиётда фойдаланиш юқори хавфли гуруҳларни ўз вақтида аниқлаш, ушбу синдромнинг асосий таркибий қисмларини илмий асосланган даволаш ва олдини олиш, шунингдек, юрак қон-томир касалликларининг шаклланишини башорат қилиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Ишлаб чиқилган дастур компютер, планшет ва смартфонда қўлланилиши мумкин, у бир неча дақиқада метаболик синдромнинг хавф даражасини ва прогнозини аниқлаш имконини беради. Ушбу дастурдан фойдаланиш шифокорнинг беморнинг аҳволини аниқлаш ва мониторинг қилиш вақтини тежайди, бу эса ҳар 100 беморга 277778 сўм миқдорида қўшимча иқтисодий самара олиш имконини беради. Хулоса: метаболик синдром учун хавфни рақамли стратификатсия қилиш дастури хавфни ташхислаш, даволаш тактикасини аниқлаш ва метаболик синдром, шунингдек, юрак қон-томир касалликларининг олдини олиш учун инноватсион воситадир. Ушбу дастурдан амалиётда фойдаланиш ҳаёт сифатини яхшилаш ва беморни тўлиқ фаолиятга қайтариш орқали ижтимоий самара беради. Даволаш-профилактика учун моддий харажатларни камайтириш, шунингдек, даволаниш вақтини қисқартириш ва шифокор вақтини тежаш ҳисобига минимал иқтисодий самара 1302778 сўмни ташкил этади. Бу миқдор метаболик синдром билан бирга келадиган юрак.