Нурманов Фурқат Ҳайиткуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Ўзбек диалект ва шеваларидаги ёрдамчи сўз туркумларининг ареал тадқиқи”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.PhD/Fil785.
Илмий раҳбар: Пардаев Азамат Бахронович филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Муродова Нигора Кулиевна, филология фанлари доктори, профессор; Дарвешов Иброҳим Ўрмонович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбек тилининг қипчоқ, қарлуқ ва ўғуз лаҳжаларидан ёрдамчи сўз туркумларига оид тўпланган бирликларнинг ареалларини белгилаш ҳамда уларнинг фонетик, морфологик, функсионал хусусиятларини, ўзаро ўхшаш ва фарқли жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
миллий тилимизнинг қипчоқ, қарлуқ ва ўғуз лаҳжа ва шеваларидаги ёрдамчи сўзларнинг пайдо бўлиш генезиси, морфологик тузилиши, семантикаси, синтактик вазифалари ва тафовутлари, тарихий-тадрижий хусусиятлари шевалар кесимида далилланган;
қипчоқ лаҳжасидаги мïнäн, üčïн, арқали, қарšи, қарап, қараγанда, арқа, жан, орта, ара, жақ (томон), сари, сажин, илгари, тарап, бурин ёрдамcниларининг  функсионал-семантик ва лингвомаданий хусусиятлари, келиб чқиши, ўзбек шеваларидаги ўрни очиб берилган;
қарлуқ лаҳжаси ареалидаги ёрдамчи сўзларнинг шаклланиши ва амал қилиниши муаммосини таксонлар систематикаси: гетероген ва гомоген таксонлар, экстенсионал ва интенсионал таксонлар, тил массиви, ландшафтлар, диалектал зоналар нуқтайи назаридан асосланган;
ўғуз лаҳжасига хос ёрдамчи сўзларнинг жойлашиш тартибини ҳар бир лаҳжа ва шева билан муносабатидаги диалектологик, ареалогик, географик-картографик ўрни, атроф тилларнинг ижтимоий-маданий таъсири, тилнинг тарихий ривожланиш хусусиятлари билан алоқадорлиги далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек лаҳжаларида қўлланилган ёрдамчи сўз туркумига оид бирликларнинг ареал тадқиқига бағишланган тадқиқот натижаларидан:
ўзбек шеваларидаги ёрдамчи сўзларнинг жойлашиш тартибини ҳар бир лаҳжа ва шева билан боғланган ҳолдаги географик ўрни, атроф тилларнинг таъсири, тилнинг тарихий ривожланиш хусусиятлари билан алоқадорлигига оид хулосалардан  ЎзР ФА Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2017-2020-йилларда бажарилган ФА-Ф1-ОО5 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослигини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (ЎзФА Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2024-йил 31-майдаги 221-1-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек лаҳжа ва шеваларидаги ёрдамчи сўзлар тилимизнинг тарихий ривожланиш хусусиятларини аниқлашга хизмат қилган;
ўзбек тили миллий корпусини яратишда миллий тил таркибий қисми бўлган қипчоқ, қарлуқ ва ўғуз шеваларига оид диалектал материаллар ва улардаги шевага оид ёрдамчи сўз туркумларига хос бирликларнинг лексикографик хусусиятларини, уларнинг тарқалиш ареаллари ва шева вакиллари нутқида қўлланилиши жиҳатларига доир қарашларидан 2021-2023-йилларда бажарилган “Ўзбек тилининг миллий корпусини лойиҳалаш ва дастурий мажмуа ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (2024-йил 29-майдаги 324/01-01-сон маълумотнома). Натижада ўзбек шеваларига хос сўзлардан тузилган луғатлардаги бирликлардан диалектал корпус яратиш ва унда ёрдамчи сўзларнинг ўрнини белгилаш, шевага оид сўзларни транскрипсия қилишда бир хилликни таъминлаш каби масалаларнинг ечими берилиши луғатшунослик билан шуғулланувчилар илмий савиясини оширишга хизмат қилган;
шеваларда ёрдамчи сўзларнинг шаклланиши ва амал қилиниши муаммосини тил массиви, ландшафтлар, диалектал зоналар нуқтайи назаридан асослаб беришга оид хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Академик инновацияларни қўллаб-қувватлаш фондининг ва АИФ-12/3 “Ўзбекистон олий таълим муассасаларида ўқитувчи фаолиятини баҳолаш” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Академик инновацияларни қўллаб-қувватлаш фондининг 2024-йил 28-майдаги 10-2502-сон маълумотномаси). Натижада инновацион тадқиқот лойиҳа доирасида тайёрланган илмий ишлар ва лойиҳаларнинг самарадорлиги ошган;
Тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Маданият ва маърифат” телеканали ижодкорлари томонидан тайёрланган “Тил – миллат кўзгуси”, “Бахшиёна” ва “Бобо сўз” каби кўрсатувларнинг ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Маданият ва маърифат” телеканалининг 2024-йил 30-майдаги 01-17/110-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувларнинг томошабинбоплиги ошган, шева адабий тилга хос сўзларнинг ишлатилиши ва ёзилиши борасида янгиликлар ўзлаштирилган.