Xursanov Nurislom Iskandarovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Dramatik diskurs: kognitiv, pragmatik, lingvokulturologik tavsif (ingliz va o‘zbek tillari chog‘ishtiruvida)”, 10.00.06 – Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma  tilshunoslik va tarjimashunoslik (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.DSc/Fil593.
Ilmiy maslahatchi: Raupova Laylo Raximovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Renessans ta’lim universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Farg‘ona davlat universiteti, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Rasmiy opponentlar: Nabieva Dilora Abduxamidova, filologiya fanlari doktori, professor; Rasulov Zubaydullo Izomovich, filologiya fanlari doktori, professor; Ga’nieva Dildora Azizovna, filologiya fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Andijon davlat chet tillari universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi ingliz va o‘zbek dramatik diskursiga aloqador hodisalarning kognitiv, pragmatik, lingvokulturologik tavsifini yoritish, dramatik asarlar tilining nutqiy xoslanishini ochib berishdan iborat.  
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
muloqot inson tafakkuri faoliyatining mahsuli, bu jarayonda nutq egalari tomonidan turli maqsadlarga yo‘naltirilgan rang-barang nutqiy tuzilmalar hosil qilinishi, nutqiy akt jamiyat a’zolari tomonidan qabul qilinib, nutq xulqi qoidalariga muvofiq tarzda amalga oshirilishi, muayyan maqsadga yo‘naltirilgan nutqiy harakat hisoblanishi hamda tilning ijtimoiy ahamiyati, kognitiv va pragmatik imkoniyatlarning o‘rganilishi, badiiy dramatik diskursda sotsial, mental va pragmatik omillarning roli dramatik asarlar personajlari qiyofasida ikki tilda so‘zlovchi xalqlar milliy mentaliteti, ijtimoiy hayoti, dramalar matnining uslubiy vazifalari diskursiv yondashuv asosida ochib berilgan;
dramatik diskurs(dramatik asarlar nutqi)da xoslanuvchi lisoniy birliklarning kognitiv, pragmatik va lingvokulturologik xususiyatlari, diskursning lisoniy modellashuv jarayoni, tanlangan matnning stereotiplari xususiyatlarini turli til sathlarida ko‘rib chiqish, matnning leksik va semantik mazmuni jihatidan yo‘naltirilgan nutq o‘rtasidagi farqlarini ko‘rsatish, antroposentrik bosqichda diskurs hodisasining voqealanishi va dramatik diskursning lingvistik xususiyatlariga aloqador ilmiy manbalar ingliz hamda o‘zbek tillaridan tanlangan matnlar misolida dalillangan;
dramatik diskursda sotsial-mental omillarning mavqeyini tavsiflash, dramatik diskursda pragmatik omillarning roli va o‘rnini ochish, dramatik diskursdagi nutqiy intensiyani tavsiflash, nutqiy intensiyaning ifodalanishida verbal hamda noverbal komponentlarning mavqeyi masalasini yoritish, dramatik-diskursiv sistemaning shakllanishi va xususiyatlarini yoritish, dramatik-diskursiv jarayon bosqichlarida verbal hamda noverbal komponentlarning o‘rni, maqomi, ingliz va o‘zbek xalqi mentalitetidagi tafovutlar, ikki til dramatik asarlarida mualliflar tomonidan real nutqda tana a’zolari harakatlari, yuz ifodasi hamda milliy mentalitetni ifodalovchi paremiyalar hamda iboralar o‘ziga xos tarzda qo‘llanilishi dalillangan;
dramatik asarlar nutqining kognitiv, pragmatik hamda lingvokultrologik tahlil natijalari, ingliz va  o‘zbek tillaridagi dramatik asarlarda uchrovchi sotsial o‘xshashlik hamda tafovvutlar, kommunikativ maqsadni ifodalovchi leksik chegaralangan birliklar tahlili, badiiy dramatik diskursda sotsial, mental va pragmatik omillarning roli dramatik asarlar personajlari qiyofasida ikki tilda so‘zlovchi xalqlar milliy mentaliteti kabi masalalar yoritilib, ular o‘rtasidagi tafovutlar asoslangan;
pragmalingvistika, sosiolingivistika, kognitiv tilshunoslik kabi bir qator zamonaviy sohalar rivojlana boshlaganligini ilmiy jihatdan asoslash, so‘z o‘yini lingvistik ijodning verbalizatori sifatida, drama janrining, jumladan,  ingliz va o‘zbek tillaridagi tahlil etilgan manbalarning kognitiv interpretatsiyasi nazariy asoslari yoritilgan hamda dramatik asarlarda dialogik muloqotning kognitiv xususiyatlari, drama janrining ta’sirchan ham o‘quvchi, ham tinglovchi, ham tomoshabinga birdek tushunarli ekanligi ularni hosil qiluvchi nutqning lisoniy voqelanishi ingliz va o‘zbek dramalari diskursining pragmatik va sotsial omillari isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Ingliz va o‘zbek dramatik diskursiga aloqador hodisalarning kognitiv, pragmatik, lingvokulturologik tavsifini yoritishdan olingan xulosa va takliflar asosida:
dramatik diskurs(dramatik asarlar nutqi)ga xoslanuvchi lisoniy birliklarning kognitiv, pragmatik va lingvokulturologik xususiyatlari, diskursning lisoniy modellashuv jarayoni, tanlangan matnning stereotiplari xususiyatlarini turli til sathlarida ko‘rib chiqish, matnning leksik va semantik mazmuni jihatidan yo‘naltirilgan nutq o‘rtasidagi farqlarini ko‘rsatish bilan bog‘liq ilmiy xulosalaridan Davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasidagi 2021-2023-yillarga mo‘ljallangan PZ-202004165 raqamli “Umumiy o‘rta ta’limning boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida og‘zaki va yozma nutqiy kompetensiyalarini rivojlantiruvchi elektron platforma yaratish” nomli amaliy loyihada foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2024-yil 27-maydagi 04/1-1370-son ma’lumotnomasi). Natijada ta’lim jarayonida nutqiy kompetensiyani rivojlantirilishiga doir  nazariy qarashlar boyitilgan;
dramatik diskursda sotsial-mental omillarning mavqeyini tavsiflash, dramatik diskursda pragmatik omillarning roli va o‘rnini ochish, dramatik diskursdagi nutqiy intensiyani tavsiflash, nutqiy intensiyaning ifodalanishida verbal hamda  noverbal komponentlarning mavqeyi masalasini yoritish, dramatik-diskursiv sistemaning shakllanishi va xususiyatlarini yoritish, dramatik-diskursiv jarayon bosqichlarida verbal hamda noverbal komponentlarning o‘rni va maqomini aniqlash doir xulosalalarida Davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasidagi 2020-2023-yillarda amalga oshirilgan AM-FZ-201908172 – “O‘zbek tilining ta’limiy korpusini yaratish” nomli grant loyihasida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2024-yil 27-maydagi 04/1-1371-son ma’lumotnomasi). Natijada badiiy dramatik diskursda sosial, mental va pragmatik omillarning roli tanlangan asarlar personajlari qiyofasida ikki tilda so‘zlovchi xalqlar milliy mentaliteti, ijtimoiy hayoti, jamiyat va oilaga turlicha nazar bilan qarashi hamda bu muloqot jarayonida namoyon bo‘luvchi til omillari, xususan, nutqning verbal hamda noverbal shakl, komponentlarning semantik xususiyatlari borasida bildirilgan ilmiy xulosalardan loyiha doirasida o‘quv lug‘atlar yaratishning ilmiy-nazariy asoslari ishlab chiqishda, matnlar tadqiqiy metodologiyasiga doir yangi nazariy qarashlar bilan boyitishda foydalanilgan;
loyiha doirasida bajarilgan sillabuslarni tuzishda, darslik yozishda dissertatsiyada tadqiqot predmeti sifatida belgilangan dramatik asarlar nutqining kognitiv, pragmatik hamda lingvokultrologik tahlil natijalari, ingliz va  o‘zbek tillaridagi dramatik asarlarda uchrovchi sotsial o‘xshashlik hamda tafovutlar, kommunikativ maqsadni ifodalovchi leksik chegaralangan birliklar tahlili, shuning bilan birga SCOPUS ilmiy ma’lumotlar bazasiga tayanib ishlab chiqilgan bibliometrik tahlil ma’lumotlariga oid umumiy xulosalardan 2017-2020-yillarda bajarilgan “Development of the interdisciplinary master program on Computational Linguistics at Central Asian Universities” nomli ERASMUS CLASS loyihasida keng foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2024-yil 27-maydagi 04/1-1372 son ma’lumotnomasi). Natijada loyiha doirasida darslik, o‘quv qo‘llanma va dissertasiyalar ilmiy jihatdan boyitilgan;
jahon tilshunosligida bo‘lgani kabi o‘zbek tilshunosligida ham pragmalingvistika, sotsiolingivistika, kognitiv tilshunoslik singari bir qator zamonaviy sohalar rivojlana boshlaganligini ilmiy jihatdan asoslab berish, drama janrining ta’sirchan ham o‘quvchi, ham tinglovchi, ham tomoshabinga birdek tushunarli ekanligi ularni hosil qiluvchi nutqning lisoniy voqelanishi, so‘z o‘yini lingvistik ijodning verbalizatori, kognitiv tamoyillarning faollashtiruvchilari va axborotni tashkil qilishda leksik chegaralangan birliklar xususiyatlarini aniqlash kabi xulosalardan O‘zbekiston davlat xoreografiya akademiyasida bajarilgan “O‘zbek raqs san’ati terminologiyasi” mavzusidagi PZ-20170930188-raqamli tadqiqot loyihasida foydalanilgan (O‘zbekiston davlat xoreografiya akademiyasining 2024-yil 28-maydagi 01-04-08/323-son ma’lumotnomasi). Natijada loyiha ishchi dasturining glossariysini tuzishda, drama janrining ta’sirchan ham o‘quvchi, ham tinglovchi, ham tomoshabinga birdek tushunarli ekanligi, ularni hosil qiluvchi nutqning lisoniy voqelanishi zarurligi ko‘rsatilgan;
muloqot inson tafakkuri faoliyatining mahsuli, bu jarayonda nutq egalari tomonidan turli maqsadlarga yo‘naltirilgan rang-barang nutqiy tuzilmalar hosil qilinishi, nutqiy akt jamiyat a’zolari tomonidan qabul qilinib, nutq xulqi qoidalariga muvofiq tarzda amalga oshirilishi, muayyan maqsadga yo‘naltirilgan nutqiy harakat hisoblanishi hamda tilning ijtimoiy ahamiyati, kognitiv  va pragmatik imkoniyatlarning o‘rganilishi, badiiy dramatik diskursda sotsial, mental va pragmatik omillarning roli dramatik asarlar personajlari qiyofasida ikki tilda so‘zlovchi xalqlar milliy mentaliteti, ijtimoiy hayoti, hayot va oilaga turlicha qarashi hamda buni muloqot jarayonida ko‘rsatib turuvchi til omillariga doir ilmiy xulosalardan O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “Sport” teleradiokanali ijodkorlari tomonidan 2022-2023-yillarda efirga uzatilgan “Xalq o‘yinlari”, “Erudit” va “Etno sport” ko‘rsatuvlarini tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston teleradiokompaniyasining 2024-yil 16-maydagi 01-323-son ma’lumotnomasi). Natijada tomoshabinlar dramalarning badiiy matndagi o‘rni, dramatik diskurs tahlilida namoyon bo‘ladigan, kommunikativ-poetik nuqtayi nazardan aniq belgilangan ingliz va o‘zbek tillarining sintaksisi, stilistikasi, punktuatsiyasi, lingvopoetikasi, lingvopragmatikasi haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishgan.