Siddikov Alisher Jurakulovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri: O‘zbekistonning makroiqtisodiy muvozanati tahlili va statistik baholash uslubiyoti 08.00.06. – Ekonometrika va statistika
Dissertatsiya mavzusi  ro‘yxatga olingan raqam: V 2020.2. DSc /Iqt230
Ilmiy maslahatchi: Gulyamov Saidaxror Saidaxmedovich, iqtisodiyot fanlari doktori, akademik.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligining Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti, DSc 29/30.12.2019.I.92.01.
Rasmiy opponentlar: Abdullaev Yorqin Abdullaevich iqtisodiyot fanlari doktori, professor, Mirzaev Imomnazar Qalandarovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor, Xotamov Ochildi Qurbonovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston milliy universiteti. Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi: makroiqtisodiy muvozanatni baholashning metodologik yondashuvlari hamda MHT makronisbatlari va ko‘rsatkichlarini tahlil qilish negizida O‘zbekiston iqtisodiyoti rivojlanishining muvozanat darajasini oshirish bo‘yicha ilmiy va amaliy takliflarni ishlab chiqishdan iborat.
III .Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
MHTni etishmayotgan schetlari bilan to‘ldirish zarurati ilmiy asoslangan va milliy hisobchilikda moliyaviy schetni shakllantirish va joriy etish bo‘yicha metodologik yondashuv ishlab chiqilgan;
milliy hisoblar tizimining “yalpi ichki jamg‘arma – yalpi jamg‘arish” makronisbatlarini shakllantirishga doir jahon amaliyotini hisobga olgan holda O‘zbekiston iqtisodiyotiga jamg‘arma va investisiyalarning mutanosiblik darajasini oshirish bo‘yicha chora va tadbirlar ishlab chiqilgan;
MHT asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarining muvozanatini aniqlash, mamlakatning tashqi iqtisodiy muvozanatini ta’minlash, jamiyatning barqaror ijtimoiy rivojlanishi ko‘rsatkichlari tizimi asosida mamlakatning makroiqtisodiy muvozanatini baholash metodologiyasi takomillashtirilgan;
O‘zbekiston Respublikasining makroiqtisodiy muvozanati MHT makroko‘rsatkichlari asosida baholangan, milliy iqtisodiyotning makroiqtisodiy, ijtimoiy va tashqi iqtisodiy sohalarida ortib borayotgan xavf va vaziyatning yomonlashishi ehtimoli aniqlangan;
mamlakatning yakuniy talab va yakuniy taklifining ekonometrik modeli qurilgan, O‘zbekiston iqtisodiyotining statistik ahamiyatli ko‘rsatkichlariga ega ekonometrik tenglamalar tanlab olingan;
to‘lov balansining joriy operasiyalar hisobi va konsolidasiyalangan byudjet balanslarining taqchilligi, mamlakatning to‘lov qobiliyati va sof investisiya pozisiyasi hajmining pasayishi sharoitida yaqin kelajakda O‘zbekiston Respublikasining tashqi balansini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Tadqiqotning quyidagi natijalari amaliyotga tatbiq etildi:
Keyns makroiqtisodiy muvozanat modelining O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishining real holatiga har tomonlama muvofiqligi nazariy jihatdan asoslangan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (01/1-04-11-112-306 16.05.2024-y.). Keyns makroiqtisodiy muvozanat modelining ko‘p tomondan O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga mosligining nazariy jihatdan asoslanganligi davlat boshqaruvi darajasida makroiqtisodiy tartibga solishning samarali chora-tadbirlari va mexanizmlarini ishlab chiqish imkonini beradi;
talab va taklif omillarining iqtisodiy o‘sish va YaIMga qo‘shgan hissasini aniqlashga doir uslubiy yondashuv ishlab chiqilgan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining makroiqtisodiy tahlil, tarkibiy o‘zgarishlar, moliya-bank tizimi, davlat aktivlarini boshqarish, raqobatni rivojlantirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha kotibiyati hamda investisiyalar, eksportni qo‘llab-quvvatlash va tashqi iqtisodiy aloqalar bo‘yicha kotibiyatining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (04/1-06-88, 14.01.2023-y.). Mazkur taklif O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 19-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasida Milliy hisoblarning zamonaviy tizimini joriy etish to‘g‘risida”gi 691-sonli qaroridagi “O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy statistikani yanada takomillashtirish va milliy hisoblar zamonaviy tizimini joriy etish bo‘yicha amaliy chora-tadbirlar kompleksi”ning “Tajriba asosida tegishli ko‘rsatkichlarning hisob-kitoblarini amalga oshirish, ularning YaIM tarkibiy qismlariga ta'sirini tahlil qilish” to‘g‘risidagi 9.2-bandining kiritilishiga asos bo‘ldi;
milliy hisobchilikda “Moliya scheti”ni shakllantirish va joriy etish bo‘yicha uslubiy yondashuv ishlab chiqilgan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining makroiqtisodiy tahlil, tarkibiy o‘zgarishlar, moliya-bank tizimi, davlat aktivlarini boshqarish, raqobatni rivojlantirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha kotibiyati hamda investisiyalar, eksportni qo‘llab-quvvatlash va tashqi iqtisodiy aloqalar bo‘yicha kotibiyatining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (04/1-06-88, 14.01.2023-y.). Ushbu taklif O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 19-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasida Milliy hisoblarning zamonaviy tizimini joriy etish to‘g‘risida”gi 691-sonli qaroridagi “O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy statistikani yanada takomillashtirish va milliy hisoblar zamonaviy tizimini joriy etish bo‘yicha amaliy chora-tadbirlar kompleksi”ning 12.1. “MHT ma'lumotlarining to‘lov balansi bilan muvofiqligini ta’minlash” va 12.2. “MHT ma’lumotlarining davlat moliya statistika bilan muvofiqligini ta’minlash” bandlarining qabul qilinishiga poydevor bo‘ldi;
 MHT ko‘rsatkichlari asosida mamlakatning makroiqtisodiy muvozanatini baholash bo‘yicha uslubiy yondashuv ishlab chiqilgan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (01/1-04-11-112-306 16.05.2024-y.). Mazkur uslubiy yondashuvdan O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy sohasining muvozanatli rivojlanishi, pul-kredit va moliya sektori barqarorligi, tashqi iqtisodiy balansining ta’minlanishi hamda milliy hisoblar tizimining asosiy makroiqtisodiy nisbatlarining mutanosibligini aniqlash negizida mamlakatning makroiqtisodiy muvozanatini MHT ko‘rsatkichlari asosida statistik baholash va tahlil qilishda foydalanish mumkin;
milliy iqtisodiyotning tovar va xizmatlar bozorida yalpi talab va yalpi taklif muvozanatini aniqlash bo‘yicha metodologiya ishlab chiqilgan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi innovatsion rivojlanish vazirligi huzuridagi innovatsiyalar va texnologiyalar transferi milliy idorasining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (01-01/431, 19.10.2022-y.). Milliy hisoblar tizimida yuqorida uslubiy yondashuvning joriy etilishi MHT makronisbatlari va makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilish hamda mamlakatning tovar va xizmatlar bozoridagi makroiqtisodiy muvozanatni baholash imkoniyatlarini kengaytiradi, shuningdek davlat darajasida makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlashga doir samarali qarorlarni qabul qilishga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi;
O‘zbekiston Respublikasining makroiqtisodiy muvozanati MHTning makro ko‘rsatkichlari va nisbatlari asosida baholangan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (01/1-04-11-112-306 16.05.2024-y.). Mamlakat makroiqtisodiy muvozanatining baholanishi iqtisodiy rivojlanishdagi muayyan tendensiyalar va muammolarni aniqlaydi hamda ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solish, moliyaviy barqarorlik, tashqi iqtisodiy faoliyat va respublikaning makro darajada iqtisodiy taraqqiyotiga oid samarali chora-tadbirlarni ishlab chiqishga imkon beradi;
 O‘zbekistonning yakuniy talab va yakuniy taklifining ekonometrik modeli qurilgan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (01/1-04-11-112-306
16.05.2024-y.). Mazkur makromodellar nazariy va amaliy tadqiqotlar nuqtayi nazaridan ilmiy asoslangan bo‘lib, ulardan O‘zbekiston Respublikasi ma’lumotlari negizida mamlakatning istiqboldagi yakuniy talabi va yakuniy taklifini prognoz qilishda foydalanish mumkin;
davlat darajasida milliy iqtisodiyotda “jamg‘arma-investisiya” makronisbatlar muvozanatini ta’minlash mexanizmi ishlab chiqilgan (dissertatsiya natijalarini O‘zbekiston Respublikasi innovatsion rivojlanish vazirligi huzuridagi innovatsiyalar va texnologiyalar transferi milliy idorasining amaliy faoliyatiga tatbiq etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma
(01-01/431, 19.10.2022-y.). “Jamg‘arma-investisiya” makronisbatlarining muvozanatlashuvini ta’minlash mexanizmlaridan samarali foydalanish milliy iqtisodiy sub’ektlar tomonidan moliyaviy mablag‘lar jamg‘arilishini rag‘batlantiradi hamda iqtisodiyot tarmoq va sohalariga kiritiladigan kapital oqimini ko‘paytiradi;
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 17-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi huzuridagi Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 686-sonli qarorining  o‘quv kurslarini jahon tajribasi asosida qayta ko‘rib chiqish, o‘quv rejalari va o‘quv dasturlarini ishlab chiqish va tasdiqlash, shuningdek, ular asosida o‘qitishni tashkil etish qismini bajarish doirasida “Milliy hisoblar tizimi” (48 soat) va “Iqtisodiy va statistik tahlil” (96 soat) yangi kurslari shakllantirildi, ularda mazkur dissertatsiya ishi doirasida ishlab chiqilgan bo‘limlar shakllantirildi va kiritildi (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika Agentligining Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar institutining amaliy faoliyatida dissertatsiya natijalarining joriy etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma (01/2-01-15/2-309, 2.11.2021-y.);
makroiqtisodiy muvozanatni baholash va talab omillarining iqtisodiy o‘sishga qo‘shgan hissasini aniqlash bo‘yicha takomillashtirilgan metodologiyasi ishlab chiqilgan. Tadqiqotchi Gulyamov S.S. (Ilmiy maslahatchi) bilan hammualliflikda ushbu metodologik yondashuv uchun intellektual mulk ob’ektlarini depozit qilish sertifikatiga ega bo‘lgan (“Avtor” elektron depozitariysi, 3623-raqam, 15.07.2020-y.)