Маннопов Исломбек Султоналиевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Яссавийлик адабиётининг генезиси, такомиллашуви ва бадиияти”, 10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.DSc/Fil826,
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Болтабоев Ҳамидулло  Убайдуллаевич, филология фанлари доктори, профессор; Тожибоева Муқаддас Абдураҳимовна, филология фанлари доктори, профессор; Қобилов Усмон Уралович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади яссавийлик адабиётининг ўзига хос шеърий-тасаввуфий жанрлари, ғоявий-бадиий хусусиятлари, образлар тизими, халқона ижодий услубга эга бўлган алоҳида адабий йўналиш эканлигини аниқлаш ҳамда асослашдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
яссавийлик адабиётининг вужудга келиш омиллари, ўзига хос ижодий услуб, мавзу ва ғоя, шеърий жанрларига эга алоҳида адабий йўналиш сифатида саккиз аср давом этганлиги исботланган;
Хожа Аҳмад Яссавийнинг “ҳикмат” деб юритилган шеърлари сўз ва мусиқа синкретизми асосида юзага келган лирик-мусиқий жанр эканлиги синкретик, ижрочилик, этно-ритуаллик хусусиятлари асосида аниқланган;
ҳикмат, мунозара, муножот, меърожнома, рисола, маноқиб, мақомот, манзумалар яссавийлик адабиётига хос жанрлар эканлиги аниқланиб, уларнинг тадрижи ва такомиллашуви очиб берилган;
ўзбек тасаввуф адабиётида рисола, маноқиб, мақомот жанрларига оид асарлар биринчи бўлиб яссавийлик адабиёти вакиллари томонидан яратилганлиги, Хожа Аҳмад Яссавийнинг “Фақрнома” рисоласи ўзбек мумтоз адабиётининг илк насрий асари эканлиги ойдинлаштирилган;
яссавийлик адабиёти вакиллари шеърияти илк бор автобиографик ёндашув – шариат, тариқат, маърифат, ҳақиқат консепсияси мавзулари асосида таснифланиб, бадиий матн ҳақиқатини аниқлаш, консептуал гўя ва образларни алоҳида монографик режада текшириш имконияти, мавзуларнинг такомиллашуви очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Яссавийлик адабиёти генезиси, такомиллашуви ва бадиияти тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
яссавийлик адабиётининг вужудга келиш омиллари, ўзига хос ижодий услуб, мавзу ва ғоя, шеърий жанрларига эга алоҳида адабий йўналиш сифатида саккиз аср давом этганлиги ҳақидаги хулосалардан ОТ-Ф-1-100 рақамли “Имконияти чекланган болалар ижтимоий-маданий фаолиятининг бадиий-ижодиёт воситалари асосида назарий ва амалий такомиллашуви” мавзусидаги фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фарғона давлат университетининг 2024-йил 29-апрелдаги 04/2379-сон маълумотномаси). Натижада Хожа Аҳмад Яссавийнинг маънавий-ахлоқий, ирфоний-тасаввуфий мавзуларни оддий халққа етказишда сўз санъатидан самарали фойдаланиши “Ҳикмат” деб аталган шеърлари билан туркий тасаввуф шеъриятига асос солишига хизмат қилиши “Замонавий баркамол инсонни тарбиялаш – давр талаби” номли илмий-оммабоп рисола материалларини илмий жиҳатдан бойитишга хизмат қилган;
Хожа Аҳмад Яссавийнинг “ҳикмат” деб юритилган шеърлари сўз ва мусиқа синкретизми асосида юзага келган лирик-мусиқий жанр эканлиги синкретик, ижрочилик, этно-ритуаллик хусусиятлари асосидаги хулосалардан 2020-2021 йилларда Ўзбекистон давлат хореография академиясида амалга оширилган “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб этишга бағишланган веб-сайт ва мултимедиа маҳсулотлари тўпламини яратиш” мавзусидаги ФЗ-2019081663 рақамли илмий-амалий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2024-йил 28-мартдаги 1/04-87-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган тавсиялар орқали ҳикматхонлик, зикр мажлислари ҳамда рақси самонинг ижрочилик хусусиятлари илмий далиллар билан бойитилган;
ҳикмат, мунозара, муножот, меърожнома, рисола, маноқиб, мақомот, манзумалар яссавийлик адабиётига хос жанрлар эканлиги аниқланган, уларнинг тадрижи ва такомиллашуви таҳлиллар асосида ёритилган назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида ФА-043429-рақамли “Қорақалпоқ фолклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2024-йил 15-апрелдаги 146/1-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган тавсиялар орқали ХИИ-ХИХ асрлар яссавийлик адабиётида ҳикмат, мунозара, муножот, меърожномаларнинг такомиллашуви ҳодисаси қорақалпоқ адабиёти жанрларининг тарихий-тадрижий аспектда текшириш учун муҳим омил бўлган;
ўзбек тасаввуф адабиётида рисола, маноқиб, мақомот жанрларига оид асарлар биринчи бўлиб яссавийлик адабиёти вакиллари томонидан яратилганлиги, Хожа Аҳмад Яссавийнинг “Фақрнома” рисоласи ўзбек мумтоз адабиётининг илк насрий асари эканлиги ҳақидаги хулосалардан Қозоғистондаги таълим ўзбек тилида олиб бориладиган умумтаълим мактабларининг 10-синф ўқувчилари учун яратилган “Ўзбек адабиёти” ўқув дарсликларида, 2023-2024 йилларда Қозоғистон Республикаси ўзбеклари “Дўстлик” ҳамжамияти қошидаги “Ижодкор” адабий бирлашмасининг тарғибот фаолиятида, хусусан, бирлашма томонидан ўтказилган илмий-ижодий ҳамкорликка бағишланган илмий-адабий тадбирларда фойдаланилган (Қозоғистон Республикаси ўзбеклари этномаданий бирлашмалари “Дўстлик” ҳамжамиятининг 2024-йил 10-июндаги 075-сон далолатномаси). Натижада ўқув дарсликлари илмий-назарий далиллар асосида бойитилган;
яссавийлик адабиёти вакиллари шеърияти илк бор автобиографик ёндашув – шариат, тариқат, маърифат, ҳақиқат консепсияси мавзулари асосида таснифланган, бадиий матн ҳақиқатини аниқлаш, консептуал гўя ва образларни алоҳида монографик режада текшириш имконияти, мавзуларнинг такомиллашуви таҳлиллар воситасида очиб берилганлиги ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон миллий кутубхонаси Фарғона вилоят ахборот-кутубхона маркази фойдаланилган (Ўзбекистон миллий кутубхонаси Фарғона вилоят ахборот-кутубхона марказининг 2024-йил 16-июлдаги 23-01-04/106-сон маълумотномаси). Натижада ўтказилган тадбирлар илмий-назарий жиҳатдан бойитилган, адабий учрашувлар ва давра суҳбатларининг илмий савияси ортган.
ИХ-ХИИ асрлар Марказий Осиё халқлари ижтимоий-сиёсий, маданий ҳаётида улкан ўзгаришлар содир бўлганлиги, Хожа Аҳмад Яссавий ХИИ асрда яссавийлик тариқатига асос солганлиги, у маънавий-ахлоқий, ирфоний-тасаввуфий мавзуларни оддий халққа етказишда сўз санъатидан самарали фойдаланганлиги ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси Фарғона вилоят бўлимининг 2023-йилда эфирга узатилган “Ўзбегим” телекўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2024-йил 6-августдаги 01-02/111-сон маълумотномаси). Натижада теледастурларда берилган мазкур илмий натижалар асосида телекўрсатувлар маънавий-маърифий ҳамда бадиий жиҳатдан бойиган, халқчиллиги ортган;