Гафуров Карим Хакимовичнинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ноанъанавий эритувчиларни қўллаб маҳаллий хомашёдан ўсимлик мойларини экстракциялаш ускуналарини такомиллаштириш», 02.00.16 – Кимё технологияси ва озиқ-овқат ишлаб чиқариш жараёнлари ва аппаратлари (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.DSc/Т273.
Илмий маслаҳатчи: Артиков Аскар Артикович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро муҳандислик-технология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро муҳандислик-технология институти, DSc.03/28.02.2022.Т101.01.
Расмий оппонентлар: Мирзаев Шавкат Мустақимович, техника фанлари доктори, профессор; Сафаров Жасур Эсиргапович, техника фанлари доктори, профессор; Каримов Икромали Тожиматович, техника фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган муҳандислик-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ноанъанавий эритувчилардан фойдаланган ва иссиқлик насосини қўллаган ҳолда ўсимлик мойларини экстракциялаш ускуналарини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
материал умумий массасининг ўртача ҳарорати 60±10C дан ошмайдиган экстракциялашдан олдин узлукли инфрақизил нурланиш майдонида хомашёни дастлабки термик ишлов бериш жараёнининг математик моделини қуриш ва рационал термик ишлов бериш режимини асослаш билан юқори сифатли данак мойларини олиш усуллари ишлаб чиқилган;
маҳаллий ўсимлик хомашёсидан мойларни экстракциялаш жараёнининг тизимли таҳлили иерархиянинг олти даражасида, биомолекулалар ва ҳужайралар даражасидан тортиб экстракциялаш қурилмаси  таркибий элементлари даражасига қадар бажарилган ва унинг асосида материал зарраси ҳамда қатлами даражасида ва экстрактор ишчи камераси даражасида мой консентрацияси ўзгаришини тавсифлайдиган математик модел яратилган;
МатЛаб/Симулинк платформасида экстракциялаш жараёнининг компютер модели яратилган ва диффузия коеффициентларининг турли қийматларида (1,5∙10-11 м2/с ва 1,5∙10-12 м2/с) қаттиқ фазадаги ва квазиқатламларидаги мой концентрациясининг ўзгариши қонуниятлари аниқланган;
ўта критик карбонат ангидриддан эритувчи сифатида фойдаланган ҳолда тўғридан-тўғри экстракциялашда маҳаллий ўсимлик хомашёси (узум, қовун ва қовоқ уруғлари) шротларининг қолдиқ ёғдорлиги ўзгаришининг таъсир этувчи омиллардан: (экстрагент босими ва температурасидан) боғлиқлик қонуниятлари экспериментал аниқланган;
эритувчи сифатида этанолдан (этил спиртидан) фойдаланган ҳолда ўрик данаги мағзлари, узум ва қовун уруғларини тўғридан-тўғри экстракциялаш жараёнларининг математик-статистик моделлари экспериментал яратилган ва юқори сифатли мой чиқишини ошириш мақсадида жараёнларнинг оптимал режимлари илмий асосланган (шротнинг ёғдорлиги 3,6...4,8 % гача етказилган).
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ноанъанавий эритувчилардан фойдаланган ҳолда кичик иш унумдорликка эга маҳаллий хомашёдан ўсимлик мойларини экстракциялаш ускуналарини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
иссиқлик насосини қўллаган ва эритувчи сифатида этанолдан фойдаланган ҳолда мева данаги мағзлари, қовун ва узум уруғидан ўсимлик мойларини ишлаб чиқариш ярим саноат экстракциялаш қурилмаси “Пет Агро Оил” МЧЖ корхонасида жорий қилинган (Ўзбекистон Ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2024 йил 9 апрелдаги КC/3-106-сон маълумотномаси). Натижада, жараён 600C дан паст ҳароратларда амалга оширилиши сабаб тўғридан-тўғри экстракциялаш усули ёрдамида юқори сифатли мойнинг максимал олинишига эришилган;
ўсимлик хомашёсини этанол эритувчиси ёрдамида экстракциялаш жараёнининг оптимал режимлари “Пет Агро Оил” МЧЖда амалиётга жорил этилган (Ўзбекистон Ёғ-мой саноати уюшмасининг 2024 йил 9 апрелдаги КC/3-106-сон маълумотномаси). Натижада, юқори сифатли мойнинг максимал олиш ва иссиқлик насосидан фойдаланиш ҳисобига иқтисодий самара олиш имконини берган;
эритувчи сифатида ўта критик карбонат ангидрид қўлланилган ва иссиқлик насоси ишлатиладиган яримсаноат экстракциялаш ускунаси “ПАРВОЗ ҚУРУВЧИ” МЧЖ корхонасида ишлаб чиқаришга жорий қилинган (Ўзбекистон Ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2024 йил 9 апрелдаги КC/3-106-сон маълумотномаси).  Натижада, тизимдаги босимни тушириш асосида экстрагент ажратиб олиниши ва мой ўзининг соф шаклида қолиши  ҳисобига дистиллациялаш жараёни қўлланилмаган ва иссиқлик насосидан фойдаланиш орқали энергияни тежаш имкони яратилган;
ўсимлик хомашёсини эритувчи сифатида ўта критик карбонат ангидрид билан экстракциялаш жараёнининг оптимал режимлари “ПАРВОЗ ҚУРУВЧИ” МЧЖда ишлаб чиқаришга жорий қилинган (Ўзбекистон Ёғ-мой саноати уюшмасининг 2024 йил 9 апрелдаги КC/3-106-сон маълумотномаси). Натижада, экстракциялаш жараёни 25 МПа босимда ва 31-350C ҳароратда амалга оширилганлиги сабабли, юқори сифатли маҳсулотнинг максимал олиниши учун шароитлар яратилган.