Alixanov Boxir Borievichning
falsafa doktori  (PhD) dissertatsiyasi himoya haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Ugam-Chatkal milliy bog‘ida iqlim o‘zgarishining er qoplamiga ta’siri va kelajak uchunprognozlar” 11.00.05 – Atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy rusurslardan oqilona foydalanish (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.PhD/T180.
Ilmiy rahbarning F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni:
Pulatov Baxtiyor Alimovich, texnika fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilish texnologiyalari ilmiy- tadqiqot instituti
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: “Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilish texnologiyalari ilmiy tadqiqot instituti” huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi PhD.18/30.11.2022.T.153.01 raqamli Ilmiy Kengash.
Rasmiy opponentlar: Gaffarov Husen Shirinovich texnika fanlari falsafa doktori, katta ilmiy xodim
Juliev Muxiddin Komilovich biologiya fanlari doktori
Yetakchi tashkilot – O‘zbekiston Milliy universiteti
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga moliy.
II. Tadqiqotning maqsadi: Iqlim o‘zgarishini O‘g‘am-Chatqol milliy bog‘ining o‘simliklar, qor qoplami va er qoplamiga ta’sirini baholash va kelajak uchun prognoz qilishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Bostanliq tumanida kriosfera qoplami, ya’ni qor qoplami (NDSI indeksi orqali aniqlangan) va muz qoplami (NDSII indeksi orqali aniqlangan) 1991 yildan 2022 yilgacha kamayib borayotgani masofadan zondlash va statistik tahlil orqali yuqori ishonchligi aniqlanib (pndsi=0.0026, pndsii =0.0002) kelajak uchun Prophet mashina o‘rganish modeli yordamida keyingi 40 yil ichida tendensiya o‘zgarishi prognoz qilingan;
Bostanliq tumani uchun 1991 yildan 2022 yilgacha kriosfera, vegetatsiya va iqlim jarayonlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni chuqur statistik tahlil va masofadan zondlash usullari yordamida birinchi marta aniq miqdoriy baholashda kriosfera va vegetatsiya dinamikasining iqlim o‘zgarishlariga ta’siri baholangan;
Bostanliq tumani uchun Chimgan meteostansiyasida to‘plangan iqlim parametrlari (yiliga yog‘ingarchilik miqdori, tuproq harorati va havo harorati) bilan ERA5 sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlarida aynan shu iqlim parametrlari o‘rtasida statistik korrelyasion bog‘liqlik isbotlangan;
ARIMA mashina o‘rganish matematik modeli yordamida Chimgan meteostansiyasidan olingan iqlim ma’lumotlari hamda ERA5 sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari asosida 2023 yildan 2065 yilgacha bo‘lgan davr uchun iqlim o‘zgarishi va vegetatsiya o‘zgarishi prognoz qilingan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Ugam-Chatkal milliy bog‘ida iqlim o‘zgarishining er qoplamiga ta’siri va kelajak uchunprognozlar bo‘yicha olingan natijalar asosida:
Toshkent viloyati Bo‘stonliq tumanining meteorologik parametrlari, er qoplami va tuproq haroratini 1991 yildan 2022 yilgacha tahlil qilish asosida, er qoplami, iqlim va vegetatsiyaning o‘zaro bog‘liqligi modellashtirilgan (International Center of Biosaline Agriculture ilmiy tadqiqot tashkiloti, 2024 yil 26 iyundagi ICB/0879a-son ma’lumotnomasi). Natijada, Toshkent viloyati Bo‘stonliq tumani qishloq xo‘jaligi erlariga iqlim o‘zgarishining ta’sirini masofadan turib kuzatish imkoniyati yaratilgan;
Toshkent viloyatida olib borilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra 1991-yildan 2022-yilgacha bo‘lgan davr uchun (32 yil) UChNPning hozirgi holati masofadan zondlash va iqlim ma’lumotlari yordamida tahlil qilingan. Tahlil asosida er foydalanish va er qoplami uchun GAT xaritalari va iqlim ma’lumotlari uchun Mann-Kendall testi va Sen’s qiyalik statistik tahlili,vegetatsiya va kriyosfera ko‘rsatkichlari uchun qo‘llanilgan(O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi 2024 yil 25 sentyabrdagi 01/3-8725-son ma’lumotnomasi). Natijada nafaqat iqlim o‘zgarishining er qoplami ta’sirini ilmiy tushunishni rivojlantiradi, balki atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan barqaror foydalanish uchun amaliy vositalarni ham taqdim etgan.