Исмоилова Муаттар Илёсовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Ўзбек тилида қарашлилик-тегишлилик маъносини ифодаловчи бирликларнинг семантик хусусиятлари”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Fil2419.
Илмий раҳбар: Курбонова Мухаббат Матякубовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/25.08.2021.Fil.01.16.
Расмий оппонентлар: Раупова Лайло Рустамовна, филология фанлари доктори, профессор; Умиров Ихтиёр Эргашович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилидаги қарашлилик-тегишлилик маъносини ифодаловчи бирликларнинг  семантик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилида қарашлилик-тегишлилик маъносининг морфологик ва морфологик-синтактик усулларда эгалик категорияси бирликлари, -даги, -ники аффикслари ҳамда оид, доир кўмакчилари орқали ифодаланиши аниқланган;
ўзбек тилида қарашлилик-тегишлилик грамматик маъносининг лугʻавий маъносида “қарашлилик, тегишлилик” семаси мавжуд бўлган тегишли, тааллуқли, қарашли, дахлдор, алоқадор, қарашли бўлмоқ, тааллуқли бўлмоқ, тегишли бўлмоқ, дахлдор бўлмоқ, алоқадор бўлмоқ лексик бирликлари; -дор, -манд, -ги (-ки, -қи) аффиксли ясалмалар орқали ифодаланиши асосланган;
тилда қарашлилик-тегишлилик маъносининг эга, эга бўлмоқ, эгалик қилмоқ; ихтиёрида, ихтиёрида бўлмоқ; измида, измида бўлмоқ; қарамогʻида, қарамогʻида бўлмоқ; тасарруфида, тасарруфида бўлмоқ сўзлари семантикаси таъсирида яширин ифодаланиши аниқланиб, унга туртки берган лексемаларда “қарашлилик, тегишлилик” семаси сақланиб қолиши, ҳамда бу феъл лексемалар иштирокида тузилган гапларда қарашлилик/тегишлиликни билдирувчи ахборотлар ифодалананиши   очиб берилган;
қарашлилик-тегишлилик маъносини ифодаловчи конструксияларда предметга эгалик қилувчи – поссессор ҳамда эгалланган предметни ифодаловчи коррелят муносабати очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тилида қарашлилик-тегишлилик маъносини ифодаловчи бирликларнинг семантик хусусиятлари бўйича олинган илмий натижалар  асосида:
ўзбек тилида қарашлилик-тегишлилик маъносини ифодаловчи бирликлар семантикаси бўйича чиқарилган хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпогʻистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан ФА-Ф1-Г003 “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши” мавзуларидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпогʻистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтининг 521/1-сон маʻлумотномаси). Натижада ушбу лойиҳа турли стиллардаги матнларда нутқнинг ўзига хослигини кўрсатишда қарашлилик-тегишлилик категорияси шаклларининг аҳамиятига доир  билимлар билан мазмунан тўлдирилган;
ўзбек тилида қарашлилик-тегишлилик маъносининг яширин ифодаланиши масаласига оид қарашлардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпогʻистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан ФА-А1-Г007 “Қорақалпоқ нақл ва мақоллари лингвистик тадқиқот обекти сифатида” мавзуларидаги илмий-амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпогʻистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтининг 520/1-сон маʻлумотномаси). Натижада мазкур лойиҳада баён этилган назарий хулосалар тилда қарашлилик-тегишлилик категориясининг яширин ифодаланиши масаласига оид янги хулосалар билан бойитилган;
қарашлилик ва тегишлилик маъносини ифодаловчи бирликларнинг оғзаки ва ёзма матнлардаги, шунингдек, бадиий матндаги лисоний имкониятлари фикрни бойитиши, бундай бирликларнинг асосий вазифаси, ўрни, мақоми масаласини тадқиқ этиш натижасида чиқарилган хулосалар “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Ҳамма учун” кўрсатуви ссенарийларини, ОАВнинг турли матнларини тайёрлашда ҳамда матнни шакллантиришда, сухандон нутқини тўғрилашда, коммуникантлар ўртасида ахборот узатишнинг ўзига хос хусусиятларини ўрганишга оид маълумотлардан фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали” давлат муассасасининг 2024-йил 27-майдаги 06-28-672-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотдаги маърифий-маънавий фикрлар, илмий қарашларга асосланган хулосалар телекўрсатув ссенарийсини мазмунан бойитган ва мукаммаллаштирган.