Sulaymanov Zaxiriddin Ural o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.Umumiy ma’lumotlar.  
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “XIV asr o‘zbek agiografik asarlarining janr xususiyatlari”, 10.00.02 – O‘zbek adabiyoti (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2.PhD/Fil2461.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa: Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.03/25.08.2021.Fil.01.16.
Rasmiy opponentlar: Xasanov Nodirxon Dadaxanovich, filologiya fanlari doktori, professor; Jo‘raboev Otabek Rustambek o‘g‘li, filologiya fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi O‘zbek tili va adabiyoti, folklor instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi agiografik janrlarning genezisini va ushbu janrlarning badiiy ifoda imkoniyatlarini, XIV asrga oid Oltin O‘rda hududida yaratigan agiografik asarlarning janr xususiyatlarini “Nahj ul-farodis” asari kontekstida ochib berish hamda rivoyat va hikoyat kabi janrlarning tarixiy-genetik asoslari, badiiy xususiyatlari, yaxlit kompozision struktura tarkibidagi vazifalarini asoslashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
o‘zbek adabiyotida agiografik janrining kelib chiqishi va janriy xususiyatlari: tasvir va bayon usullari, syujet va kompozision qurulishi, badiiy vositalar, obrazlar tizimi ochib berilgan;
XIV asr o‘zbek adabiyotidagi agiografik asarlarning badiiyati tarixiylik tamoyiliga bog‘liq ekanligi isbotlanib, agiografik janrlarda davr, ijtimoiy muhit va tarixiy obrazlar rivoyat janri misolida dalillangan;
ilm ahli e’tiborini badiiy asar sifatida kam jalb qilgan “Mu’in ul-murid” asari hikmat janri xususiyatlarini o‘zida aks ettirganligi asoslanib, o‘zbek adabiyotida agiografik janrdagi asarlarning tuzilishi, mavzu ko‘lami “Nahj ul-farodis” asari kontekstida asoslangan;
“Nahj ul-farodis” asaridagi agiografik rivoyat va hikoyatlar kompozision va syujet qurulishi, badiiyati tahlilga tortilib, rivoyatlar va hadislarning munosabati ochib berilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. XIV asr o‘zbek agiografik asarlarining janr xususiyatlari masalasiga doir olib borilgan ilmiy natijalar asosida:
o‘zbek adabiyotida agiografik janrining kelib chiqishi va janriy xususiyatlari, XIV asr Oltin O‘rda adabiy tili, “Nahj ul-farodis” asari yaratilishiga sabab bo‘lgan omillar va asarning poetikasiga doir ilmiy-nazariy natijalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida Davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasida 2021-2023-yillarda bajarilgan PF-201912258 raqamli “O‘zbek adabiyotining ko‘p tilli (o‘zbek, rus, ingliz tillarida) elektron platformasini yaratish” mavzusidagi amaliy grant doirasida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2024-yil 26-avgustdagi 04/12186-son ma’lumotnomasi). Natijada, Oltin O‘rda davlatiga XIII-XIV asrda kirib kelgan islom dini natijasida arab tilining elementlari mahalliy til leksemalariga ta’siri, “Nahj ul-farodis” asarining transliteratsiya qilingan leksemalarning semantik va tarjima xususiyatlariga doir materiallarni takomillashtirishga erishilgan;
XIII-XIV asrlarda o‘zbek adabiyotiga mansub Oltin O‘rdada hududida yaratilgan asarlar hamda ular haqidagi ilmiy-nazariy natijalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida Davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasida 2021-2023-yillarda bajarilgan PZ-2020042022-raqamli “Turkiy tillarning lingvodidaktik elektron platformasini yaratish” mavzusidagi amaliy loyihada foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2024-yil 26-avgustdagi 04/1-2296-son ma’lumotnomasi). Natijada, Oltin O‘rda adabiyotining turkiy xalqlar tillariga adabiy manbaa vazifasini o‘tashi, “Nahj ul-farodis” va “Qisasi Rabg‘uziy” asarlaridagi hikoyat va rivoyat kabi janrlarning matniy tahlili orqali adabiyot jamoatchiligining asarlar haqida tushunchalari kengaytirilgan;
“Nahj ul-farodis” asaridagi agiografik rivoyat va hikoyatlar kompozision va syujet qurulishi, badiiyati tahlilga tortilib, rivoyatlar va hadislarning munosabati ochib berilganligiga oid ilmiy-nazariy natijalardan O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining “O‘zbekiston tarixi” telekanalidagi “Taqdimot” ko‘rsatuvida foydalanilgan (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston tarixi” telekanalining 2024-yil 29-avgustdagi 01-44-205-son ma’lumotnomasi). Natijada, XIV asarda yaratilgan agiografik asarlarda, xususan, “Nahj ul-farodis” asarida keltirilgan hikoyat va rivoyatlarning ta’lim-tarbiyadagi ahamiyatini keng targ‘ib qilishga erishilgan.