Latipov Aziz Akbaralievichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Zamonaviy ingliz va o‘zbek tillarida fazaviy semantikani ifodalovchi vositalar”, 10.00.06 – Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma tilshunoslik va tarjimashunoslik (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.3.PhD/Fil1375.
Ilmiy rahbar: Rizaev Baxodir Xaydarovich, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat chet tillar instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat chet tillar instituti, PhD.03/30.12.2019.Fil.83.01.
Rasmiy opponentlar: Danieva Maysara Djamalovna, filologiya fanlari doktori, professor; Musaev Abish Abilkazievich, filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent.
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi qardosh bo‘lmagan ingliz va o‘zbek tillarida faza semasiga ega bo‘lgan fe’llarni tasniflash, shuningdek, ingliz tilidagi faza ma’nolarini ifodalovchi vositalarni o‘zbek tiliga tarjima qilish usullarining turli yo‘llarini aniqlashdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
faza kategoriyasining semantik xususiyatlari hamda turlari, aspekt (vid, tur), va harakat tarzi kategoriyasi bilan chambarchas bog‘langanligi, aspektologiyada alohida universal semantik kategoriya sifatida tutgan o‘rni, ifodalash vositalarining xilma-xilligi, ya’ni leksik, morfologik (sintetik), sintaktik (analitik) bo‘lishi ochib berilib, bunda fazaviy qiymatlar “ichki” va “tashqi” bo‘lishi isbotlangan;
ingliz va o‘zbek tillarida boshlang‘ich faza ma’nolari (ingliz tilida: to begin, to start, to commence, o‘zbek tilida: boshlamoq), davomiylik faza ma’nolari (ingliz tilida: to keep, to continue, o‘zbek tilida: davom etmoq (ettirmoq), davom qilmoq, cho‘zilmoq),  yakuniy faza ma’nolari (ingliz tilida: to finish, cease, to stop, end, terminate, quit va  o‘zbek tilida: bitmoq, bitirmoq, bosmoq, bostirmoq, buzmoq, bo‘lmoq, kesmoq, qolmoq, oxirlamoq, oxirlashmoq, so‘nmoq, tamomlamoq, tashlamoq, tinmoq, tugamoq, tugatmoq, to‘xtamoq, to‘xtatmoq, uzmoq, uzilmoq, o‘tmoq) hamda ularning subkategoriyalarini ifodalovchi fe’llar mavjudligi aniqlangan;
ikkala tilda ham faza semasiga ega bo‘lgan fe’llar va turli birikmalar: qo‘shma fe’llar, ot-fe’l birikuvi va fe’lli analitik konstruksiyalar, “sof” va “aralash” xususiyatlarni ifodalashi mumkinligi isbotlangan;
ikkala tilda ham har qaysi faza semantik maydoni o‘z ichiga bir nechta subkategorial belgilarini qamrab olishi va yakuniy faza eng ko‘p qirrali bo‘lib, natijaviylik, to‘la bajarilish, tugallanganlik, vaqtinchalik to‘xtalish, oxiriga yaqinlashish kabi ma’nolar bilan izohlanganligi ochib berilgan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Zamonaviy ingliz va o‘zbek tillarida fazaviy semantikani ifodalovchi vositalar mavzusida olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari asosida:
ingliz tilidagi faza ma’nolarining o‘zbek tiliga uzatilish usullari tahlil qilinar ekan, ikki tildagi faza qiymatlarini shakllantiruvchi omillarning o‘xshash va farqli jihatlari aniqlangan tadqiqot natijalari nafaqat sintaksis, semantika, leksikologiya va grammatika fanlari uchun ahamiyatli bo‘lib, balki qardosh bo‘lmagan ikkala tilning umumiy tamoyillarini belgilash imkonini ham yaratganligiga oid xulosalardan Evropa Ittifoqi tomonidan Erasmus + dasturining 2016-2018-yillarga mo‘ljallangan 561624-ERR-1-2015-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS + CBHE IMEP: “O‘zbekistonda oliy ta’lim tizimi jarayonlarini modernizatsiyalash va xalqarolashtirish” nomli innovatsion tadqiqotlar loyihasida foydalanilgan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2024-yil 14-fevraldagi 336/02-son ma’lumotnomasi). Natijada qiyosiy tilshunoslik (struktur, leksik - semantik o‘ziga xosliklar), aspektuallik (aspekt, fazaviylik, harakat tarzi kategoriyalari) fanlarining rivojlanishiga ta’sir etishi kabi koʻplab fanlar doirasida manba xizmatini oʻtashga asos bo‘lishi kerakligiga erishilgan;
ingliz va o‘zbek tillaridagi faza semasiga ega bo‘lgan fe’llar va ularning birikmalari semantik jihatdan “sof” va “aralash” guruhlarga ajratilib, ularning o‘ziga xos xususiyatlari aniqlangan tahlil funksional-semantik maydondagi munosabatlar bilan bog‘liq holda amalga oshirilgan bo‘lib, natijada ingliz va o‘zbek tillaridagi fazaviy vositalarning semantik va leksik ma’nolarining yuzaga chiqish omillariga oid nazariy imkoniyatlar xususidagi nazariy xulosalar ikki tildagi fazaviy fe’llarning shakllanishi va rivojlanishiga doir muhim ilmiy yondashuvlarni aniqlashga imkon berishga oid nazariy xulosalardan Samarqand davlat chet tillar institutida Evropa Ittifoqining TEMPUS dasturi 2014-2016 yillarga mo‘ljallangan Tempus Project 544161-TEMPUS-1-2013-1-UK-TEMPUSJPCR Aston University DeTEL “Developing the Teaching of European LanguaGES: Modernizing Language Teaching through the development of blended Masters Programmes” loyihasi doirasida foydalanilgan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2024-yil 14-fevraldagi 341/02-son ma’lumotnomasi). Natijada faza ma’nolarining ifodalanish modellarga tasniflanishi, o‘zaro qiyosiy tarzda faza ma’nolari usullarini ishlab chiqilganligi bilan chuqur o‘rganishga xizmat qilishi ko‘zda tutilgan;
ingliz va o‘zbek tillarida fazaviy semantikani ifodalovchi vositalar bo‘yicha erishilgan ilmiy natijalar shuni ko‘rsatadiki, har ikki tilning faza semasini ifodalovchi fe’llari va ularning birikmalari o‘ziga xos grammatik va leksik xususiyatlaridan Evropa ittifoqining Erasmus+dasturi modulidagi matnlarning ijtimoiy-siyosiylik belgilari bilan bog‘liq masalalarni yoritilishi hamda ularning sotsiolingvistik aspektlardagi tahlillarini izohlashga oid nazariy xulosalardan Samarqand davlat chet tillar institutida Evropa ittifoqining Erasmus+dasturi 58545-EPP-1-2017-1-ES-EPPKA2-CBHE-JP CLASS: “Computational linguistics at Central Asian universities” grant loyihasi doirasida dissertatsiyaning taklif va tavsiyalaridan foydalanilgan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2024-yil 14-fevraldagi 349/02-son ma’lumotnomasi). Natijada loyiha doirasida yaratilgan moduldagi ijtimoiy-siyosiy leksikaning publisistik matnda voqeyalanishida tilning rivojlanish qonuniyatlariga bo‘ysunishi hamda auditoriya tomonidan ushbu qonuniyatlarga tegishli munosabatni shakllantirishga erishilgan;
zamonaviy ingliz va o‘zbek tillarida fazaviy semantikani ifodalovchi vositalar nuqtai nazaridan o‘rganilgan ishda ilgari surilgan texnologiyalar bo‘yicha erishilgan natija va xulosalaridan Samarqand viloyat teleradiokompaniyasining 2023-yil mart - aprel oylari davomida efirga uzatilgan “Ingliz tili saboqlari” ko‘rsatuvi ssenariylarini tayyorlashda foydalanilgan (Samarqand viloyat teleradiokompaniyasining 2024-yil 19-fevraldagi 01-07/47-son ma’lumotnomasi). Natijada ingliz va o‘zbek tillarida fazaviy semantikaga oid dissertatsiya materiallari ko‘rsatuvni ingliz tili so‘zlashuv nutqi sohasidagi eng yangi tadqiqotlar bilan boyitishga hamda ilgari surilgan muhim ilmiy ma’rifiy ahamiyatga ega tavsiyalaridan keyingi ko‘rsatuvlarda ham foydalanish ko‘zda tutilgan.