Xodjakulova Feruza Rustamovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.    Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “O‘zbek va ingliz tillardagi dinshunoslik terminlarining leksik-semantik xususiyatlari (islomshunoslik terminlari misolida)”, 10.00.06- Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma tilshunoslik va tarjimashunoslik (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.1.PhD/Fil1673.
Ilmiy rahbar: Paluanova Xalifa Daribaevna, filologiya fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti, DSc.03/30.12.2019.Fil.27.01.
Rasmiy opponentlar: Siddiqova Iroda Abduzuhurovna, filologiya fanlari  doktori, professor; Sultonova Shohista Muhammadjanovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Farg‘ona davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.    Tadqiqotning maqsadi o‘zbek va ingliz tillaridagi islomshunoslik terminlarining leksik-semantik va struktur xususiyatlarini aniqlashdan  iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
semantik-mantiqiy mezon asosida islomshunoslikka oid terminlarning leksik-semantik guruhlaridagi leksik-semantik kichik birlashmalar-mikroguruhlarni  ishlab chiqish orqali terminlarning lisoniy shakli, ma’nosi, vazifasi hamda lisoniy va nolisoniy belgilari asosida soha terminologiyasida yadroviy hamda periferik guruhlar tipologiyasi aniqlangan;
islomshunoslikka oid terminologik lug‘atlarda bevosita va bilvosita «islomshunoslikka xos» yaxlitlovchi sema asosida birlashgan so‘z, shakl va birikma terminlarni bir termin-leksemaga tenglashtirilgan holda “xususiylik-umumiylik” tamoyiliga asosan izohlashda tarjimada terminlarning struktural nomuvofiqligini inobatga olish zarurati isbotlangan;
o‘zbek va ingliz tillari islomshunoslik terminlarining strukturaviy, semantik va sintaktik motivlashganligi, ma’no kengayishi, ma’no torayishi, metafora va metonimiya asosida yuzaga kelishi, terminlararo sinonimiya, antonimiya hamda omonimiya kabi lisoniy xususiyatlari leksikografik aspektda ochib berilgan;
arab tilidan o‘zlashgan islomshunoslik terminlarining semantik o‘zgarishiga xos bo‘lgan ma’no kengayishining ingliz tiliga nisbatan o‘zbek tiliga xos ekani lug‘aviy jihatdan rivojlangan arab tili leksikasining polisemantik xususiyatiga bog‘liqligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. O‘zbek va ingliz tillarida islomshunoslikka oid terminlari tadqiqi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
semantik-mantiqiy mezon asosida islomshunoslikka oid terminlarning leksik-semantik guruhlaridagi leksik-semantik kichik birlashmalar-mikroguruhlarni ishlab chiqish orqali terminlarni lisoniy shakli, ma’nosi, vazifasi hamda lisoniy va nolisoniy belgilari asosida soha terminologiyasida yadroviy hamda periferik guruhlar tipologiyasiga oid xulosalardan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ijodiy guruhi tomonidan 2022-yilda nashr qilingan “An’analar: o‘tmish va bugun” nomli risolasining mazmunini boyitishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining 2023-yil 6-fevraldagi 08-17/115-son ma’lumotnomasi). Natijada diniy marosimlar, urf-odatlar, an’analar, diniy inshootlar, shuningdek, qadimgi osori-atiqalar haqida berilgan ilmiy ma’lumotlarning mukammallashuvi va konkretlashuviga asos bo‘lgan;
islomshunoslikka oid terminologik lug‘atlarda bevosita va bilvosita “islomshunoslikka xos” yaxlitlovchi sema asosida birlashgan so‘z, shakl va birikma terminlarni bir termin-leksemaga tenglashtirilgan holda “xususiylik-umumiylik” tamoyiliga asosan izohlashda tarjimada terminlarni struktural nomuvofiqligini inobatga olish zaruratiga oid xulosalardan islomshunoslik yo‘nalishi talabalari uchun yaratilgan “Manual in English language on specialization” (Islomshunoslik yo‘nalishi (2 kurs) talabalariga xorijiy til (ingliz tili) fanini o‘qitish uchun mo‘ljallangan) o‘quv qo‘llanma (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim  Vazirligining 2020-yil, 28-dekabrdagi 676-son buyrug‘i) hamda “English For Specific Purposes I, II” coursebook (for studens majoring religious study) (Sohaga oid ingliz tili, islomshunoslik yo‘nalishi talabalari uchun mo‘ljallangan) darsligini (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim  Vazirligining 2022-yil, 25-noyabrdagi 388-son buyrug‘i) tayyorlashda foydalanilgan. Natijada darslik va o‘quv qo‘llanmada keltirilgan islomshunoslik va islomshunoslikka oid terminlar lisoniy, sotsial-madaniy va ijtimoiy o‘zgarishlari bo‘yicha boyigan, turli lingvomadaniyatlarga xos iboralarni rasmiylashtirishga xizmat qilgan;
arab tilidan o‘zlashgan islomshunoslik terminlarining semantik o‘zgarishiga xos bo‘lgan ma’no kengayishining ingliz tiliga nisbatan o‘zbek tiliga xos ekanligi lug‘aviy jihatdan rivojlangan arab tili leksikasining polisemantik xususiyatiga oid xulosalardan O‘zbekiston musulmonlari idorasi tasarrufidagi Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom institutida ingliz tili fanidan qo‘shimcha darslik sifatida foydalanilgan  “English For Specific Purposes I, II” coursebook (for studens majoring religious study) darsligi hamda “Islomshunoslik yo‘nalishi (2 kurs) talabalariga xorijiy til (ingliz tili) fanini o‘qitish uchun mo‘ljallangan o‘quv qo‘llanma”ni tuzishda foydalanilgan (O‘zbekiston musulmonlari idorasining 2023-yil 12-yanvardagi 5044-son ma’lumotnomasi). Natijada darslik va o‘quv qo‘llanmada keltirilgan materiallar talabalarning til o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishga, o‘zbek va ingliz tillarining boy imkoniyatlarini namoyish etishga va talabalarning mutaxassisliklariga oid terminlarni oson o‘zlashtirishga erishishlariga yordam bergan;
o‘zbek va ingliz tillari islomshunoslik terminlarining struktur hamda semantik va sintaktik motivlashganligi, ma’no kengayishi, ma’no torayishi, metafora va metonimiya asosida yuzaga kelishi, terminlararo sinonimiya, antonimiya hamda omonimiya kabi lisoniy xususiyatlariga oid xulosalardan O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “Madaniyat va ma’rifat” telekanalida efirga uzatiladigan “Boboso‘z”, “Milliy ta’lim” kabi ko‘rsatuvlarning mavzusini yoritishda keng foydalanilgan. Natijada islomshunoslikka oid terminlar tahlili ko‘rsatuv lavhalarining mazmunini boyitishda foydalanilgan (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “Madaniyat va ma’rifat” telekanali davlat muassasasining 2023-yil 1-martdagi 02-03/40-son ma’lumotnomasi). Natijada o‘zbek va ingliz tillaridagi islomshunoslik terminlarining o‘ziga xos xususiyatlari, ularning tilda aks etish jarayonlari to‘g‘risida milliy auditoriyaning xabardorligini oshirishga erishilgan.