Alikarieva Durdona Mirmaxmudovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiya himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Lycium L. turkumiga mansub L. chinense MIll, L. barbarum L. turlarining bioekologik xususiyatlari va etishtirish texnologiyalari», 03.00.10 – Ekologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.2.PhD/V613.
Ilmiy rahbar: Kamalova Manzura Djamalovna, biologiya fanlari nomzodi, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston milliy universiteti, DSc.03/27.02.2020.V.01.15.
Rasmiy opponentlar: Maxkamov Turobjon Xusanboevich, biologiya fanlari doktori, dotsent; Xojimatov Olimjon Kaxxarovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Namangan davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Lycium L. turkumiga mansub L. chinense Mill., L. barbarum L. turlarining bioekologik xususiyatlarini aniqlash va etishtirish texnologiyalarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor Toshkent Botanika bog‘ining tuproq va iqlim sharoitlarida L. chinense va L. barbarum turlarining morfologik va bioekologik xususiyatlari, ontogenez davrlarining muddatlari, mavsumiy rivojlanishi o‘rganilib, turlar orasidagi farqlar aniqlangan;
o‘simliklar gullashining sutkalik va mavsumiy maromi, urug‘larining unuvchanlik darajalari, potensial va haqiqiy urug‘ mahsuldorligi aniqlangan;
turlarning barglaridagi suv miqdorining kunlik va mavsumiy o‘zgarish diapazonlari aniqlanib, umumiy suv miqdori va hujayra shirasining osmotik bosimi o‘rtasidagi korrelyasion bog‘liqlik asoslangan;
turlarining bargi, barg bandi, poyasi, meva va urug‘larining anatomik tuzilishi tahlil etilib, diagnostik belgilariga ko‘ra qurg‘oqchil sharoitga moslashishi asoslangan hamda strukturaviy xususiyatlari ochib berilgan;
turlarni pishgan surx va yashil qalamchalaridan foydalanib, jadal texnologiya asosida ko‘paytirish usulining ilmiy-uslubiy asoslari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Istiqbolli shifobaxsh o‘simliklardan Lycium L. ga mansub L. chinense , L. barbarum larining bioekologiyasi bo‘yicha olingan natijalar asosida:
Toshkent Botanika bog‘i “Markaziy Osiyo ekspozisiyasi”ning 1,0 ga maydonida Godji ko‘chatlari etishtirilib amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2024 yil 17 iyuldagi 4/1255-1621-son ma’lumotnomasi). Natijada, dorivor va manzarali Godji o‘simliklarining ko‘chatzorlarini etishtirish imkonini bergan;
Namangan viloyati Chust tumani “Rustamali Karimov” va “Xayitgul Noila Maldabibi” fermer xo‘jaliklarida, Chortoq tumani “Billur arqon qayta ishlash” korxonasida jami 5,0 ga maydonda, Qoraqalpog‘iston Respublikasi “Bo‘zatov” Davlat O‘rmon xo‘jaligida 1 ga maydonda L. chinense, L. barbarum o‘simlik ko‘chatlari ekilib, jami 7 ga maydonda plantatsiyalar tashkil etilib, amaliyotga joriy qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi Vazirligining 2024 yil 24 iyuldagi 03-03/3-7180-son ma’lumotnomasi). Natijada, L. chinense, L. barbarum turlarning onalik plantatsiyalari tashkil etilib, dorivor o‘simliklarni etishtirish va ularni xom-ashyo bazasidan foydalanish imkonini bergan;
“Goji o‘simlik plantatsiyasini tashkil etish” nomli tavsiyanoma respublikamizning viloyatlardagi o‘rmon xo‘jaliklari, fermer xo‘jaliklari er maydonlarida soha xodimlari tomonidan foydalanilmoqda (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi Vazirligining 2024 yil 24 iyuldagi 03-03/3-7180-son ma’lumotnomasi). Natijada, turli tuproq-iqlim sharoitlarida L. chinense, L. barbarum ekilgan maydonlarni ko‘paytirish, yangi turdagi eksportbob mahsulotlar tayyorlash, farmatsevtika sanoatini tabiiy xom-ashyoga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish imkoni yaratilgan.
