Utegenova Mahliya Axmad qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.Umumiy ma’lumotlar:
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Me’moriy obidalar konstruksiyalarini modellashtirish va hisoblash usullarini takomillashtirish”, 05.09.01-“Qurilish konstruksiyalari, bino va inshootlar”.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.4.PhD/T2546.
Ilmiy rahbar: Xodjaev Abbas Agzamovich, texnika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: “Toshkent arxitektura-qurilish universiteti”.
Toshkent arxitektura-qurilish instituti. DSc.26/30.12.2019.T.11.01.
Rasmiy opponentlar: texnika fanlari doktori, professor Xotamov Asatilla Toshtemirovich hamda texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent Davlyatov Shoxrux Muratovich.
Yetakchi tashkilot: Jizzax politexnika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi me’moriy obidalar konstruksiyalarini modellashtirish va hisoblash usullarini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
murakkab geometrik shaklga ega bo‘lgan obektni lazerli skanerlash usuli yordamida real 3D modelini ilk bor chekli elementlar usulida ishlaydigan hisoblash dasturiga eksport qilish orqali uning “bino-poydevor-zamin” tizimini o‘z ichiga olgan (yaxlit) kompleks hisobiy sxemasi ishlab chiqilgan;
obekt ostidagi gruntni hisoblash dasturida yuzasi 50x50 m o‘lchamda va chuqurligi 10 m holatda modellashtirilib, “bino-poydevor-zamin” hisobiy sxemasini real holatini inobatga olgan holda bino konstruksiyalarining fazoviy ishlash holatini, grunt va materiallarning geometrik va fizik chiziqsiz anizotropiyasi plastik, reologik holatini hamda poydevor ostida plastik deformatsiyasini hisobga olish zarurligi asoslangan;
tarixiy obida kabi noyob va murakkab hajmiy-tarxiy hamda konstruktiv echimlarga ega bo‘lgan obektlarni statik va dinamik yuklanishlar ta’siriga hisoblashdan olingan natijalarga asoslanib, ularni hisoblash uchun chekli elementlar usuliga asoslangan eng maqbul Kulon-Mor usuli taklif etilgan;
tarixiy-madaniy meros obektlarini texnik holatini aniqlashda muhandislik tadbirlarini o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Me’moriy obidalar konstruksiyalarini modellashtirish va hisoblash usullarini takomillashtirish bo‘yicha olingan natijalar asosida:
“Madaniy meros ilmiy-tadqiqot instituti” tomonidan “Ko‘k gumbaz” masjidini lazerli skanerlash usuli yordamida yaratilgan real 3D modeli hamda hisobiy sxemasi amaliyotga tadbiq qilingan. (O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining 2024 yil 11 sentyabrdagi 24-06/9468-son ma’lumotnomasi). Natijada masjid binosining texnik holatini o‘rganish jarayonida uning konstruksiyalari, poydevori va zaminining real kuchlanish-deformatsiya ko‘rsatkichlari aniqlangan;
“ME’ROJ-LOYIHA” MChJ me’moriy obidalarni tiklash va kuchaytirish ishlarida ularning texnik holatini baholash va konstruksiyalarini hisoblash bo‘yicha ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalarni real obektlarga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining 2024 yil 11 sentyabrdagi 24-06/9468-son ma’lumotnomasi). Natijada me’moriy obidalar konstruksiyalarini asossiz kuchaytirishning oldi olingan”;  
“O‘zog‘irsanoatloyiha” AJ bino va inshootlarni texnik holatini baholash va ularni kuchaytirishda bir vaqtning o‘zida binoning er usti qismi, er osti qatlamlarining muhandislik-geologik xususiyatlari hamda hudud relefini hisobga olgan holda uning 3D modelini yaratish va tahlil qilish bo‘yicha berilgan tavsiyalarni amaliyotda qo‘llash uchun qabul qilingan. (O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining 2024 yil 11 sentyabrdagi 24-06/9468-son ma’lumotnomasi). Taklif va tavsiyalarni amaliyotda qo‘llash texnik holati o‘rganilayotgan obektlarning real kuchlanish-deformatsiya ko‘rsatkichlarini aniqlash va buning asosida ularning eng maqbul kuchaytirish va rekonstruksiya qilish sxemasini ishlab chiqish imkonini bergan;
taklif etilgan modellashtirish va hisoblash usullari 7073030-“Bino va inshootlarni konstruktiv loyihalash” magistratura mutaxassisligi uchun “Bino va inshootlarni qayta qurish, tekshirish va sinovdan o‘tkazish” fani bo‘yicha tayyorlangan darslikning “Tarixiy obidalarning texnik holatini tekshirishning o‘ziga xosliklari” nomli V-bobini yaratishda hamda ma’ruzalar o‘qishda va amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazishda o‘quv jarayoniga joriy qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2024 yil 24 oktyabrdagi 10/10-3115-son dalolatnomasi). Tadqiqot natijalarini o‘quv jarayonida qo‘llash mutaxassis kadrlar sifatini oshirishga xizmat qilmoqda.