Элмурадова Гулхаё Ахмаджоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Аудиовизуал медиада мактабгача ёшдаги болалар учун ахборот тайёрлашнинг долзарб муаммолари”, 10.00.09 – Журналистика (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Fil3946.
Илмий раҳбар: Тайлакова Шаҳноза Норбековна, педагогика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.14.01.
Расмий оппонентлар: Исмоилова Климентина Фузаиловна, филология фанлари доктори, доцент; Юнусов Мансур Абдуллаевич, филология фанлари фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади аудиовизуал медиада мактабгача ёшдаги болаларга мўлжалланган контентни тайёрлашнинг долзарб муаммоларини аниқлаш, мазкур ёшдаги томошабинларнинг ахборот хавфсизлигини таъминлаш борасидаги чора-тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
болалар журналистикасида мақсадли аудиториянинг ёш категорияси бўйича фарқланиши исботланиб, унинг асосида болалар медиасидаги гедонистик функсия ётиши далилланган;
медисаводхонлик принциплари асосига қурилган болалар журналистикасини ривожлантиришда 4К моделини қўллаш ва унинг асосини ташкил этувчи коммуникация, коллаборация, креативлик ва танқидий фикрлаш каби тамойилларни акс эттирувчи ижодий мезонларнинг илмий ва амалий асослари ишлаб чиқилган;
болалар томонидан яратилган медиаконтент журналистик фаолият тури сифатида асосланиб, мактабгача ёшдаги болаларда таҳлилий ва танқидий фикрлаш кўникмаларини шакллантирувчи болалар медиамаҳсулотларининг типологик хусусиятлари аниқланган ҳамда медиа ижод усули “тенгош-тенгдошига” тамойили туфайли медиасаводхонликни оширишнинг самарали усуллардан бири эканлиги далилланган;
мактабгача ёшдаги болалар аудиовизуал медиа контенти дастлаб медисаводхонлик консепсияси асосида очиб берилиб, медиа маълумотларнинг медиа педагогика ва медиа психология ёндашуви асосида журналистик талаблари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг амалиётга жорий этилиши. Ўзбекистонда болалар журналистикаси тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
мактабгача ёшдаги болалар аудиовизуал медиа контенти медисаводхонлик консепсияси асосида таҳлил қилиниб, бу мазмундаги медиа маълумотларнинг медиа педагогика ва медиа психология ёндашуви асосида журналистик талаблари ишлаб чиқиш учун болаларда билиш ва англаш кўникмаларини шакллантиришда ота-оналар ва МТТ тарбийачи-педагоглари ҳамкорлиги тизимини такомиллаштириш бўйича Тошкент шаҳар Йаккасарой тумани 100-сонли, Миробод тумани 34-сонли, Самарқанд вилойати Нарпай туманидаги 60-сонли ҳамда 66-сонли МТТ тарбийаланувчилари ва уларнинг ота-оналари орасида експериментал тарзда синовдан ўтказилган (Ўзбекистон Республикаси Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги ҳузуридаги Мактабгача таълим агентлигининг 2023-йил 19-декабрдаги 02-01/3-2421-сон маълумотномаси). Натижада ишлаб чиқилган таклиф ва тавсийалар болалар аудиовизуал медиа контенти медиа педагогика ва медиа психология ёндашуви асосидаги журналистик талаблар болалар орасида медиасаводхонликни шакллантиришда муҳим мезон бўла олиши тасдиқланган;
болалар журналистикасида мақсадли аудиториянинг ёш категорияси бўйича фарқланиши ва унинг асосида болалар медиасидаги гедонистик функсия ётиши мақсадли аудиторийанинг ижтимоий ва маданий параметрлари “Маданийат ва маърифат” телеканалининг “Бугун интервю” дастури ҳамда медиасаводхонлик ва медиатаълим мавзулари бўйича бир нечта кўрсатувларни таййорлашда фойдаланилган (ЎзМТРК “Маданийат ва маърифат” телеканалининг 2023-йил 2-майдаги 02-02-01/109-сон маълумотномаси). Натижада телетомошабинларга медиатаълимнинг замонавий ахборот маконида мўлжални аниқ олиш, ахборот оқимига нисбатан бола шахсига тўғри муносабатни шакллантириш, йош авлодни зарарли ахборот хуружларидан асраш, болаларга мўлжалланган миллий контент хусусиятларини тушунтиришда самарадорликка эришилган;
медисаводхонлик принциплари асосига қурилган болалар журналистикасини ривожлантиришда 4К моделини кўллаш ва унинг асосини ташкил этувчи коммуникация, коллаборация, креативлик ва танқидий фикрлаш каби тамойилларни акс эттирувчи ижодий мезонларнинг илмий ва амалий асослари бўича А.Авлоний номидаги педагогларни касбий ривожлантириш ва йанги методикаларга ўргатиш миллий-тадқиқот институтида умумтаълим мактаблари педагог кадрлари малакасини ошириш курсларининг “АКТ ва медиасаводхонлик компетенсийаси” йўналиши учун медиасаводхонлик ва медиатаълим мавзулари бўйича видеоконтентлар таййорлашда фойдаланилган (А. Авлоний номидаги педагогларни касбий ривожлантириш ва йанги методикаларга ўргатиш миллий-тадқиқот институтининг 2023-йил 26-апрел 04/09-115-сон маълумотномаси). Натижада педагог ходимларнинг боланинг ахборотни қабул қилиш хусусиятлари, замонавий медиамаконнинг ёш авлодни маънавий ва жисмоний тарбиясидаги ўрни, кичик ёшдаги томошабинларда медиасаводхонликни ривожлантириш усуллари ҳақидаги билимларини оширишга эришилган;
болалар томонидан яратилган медиаконтент журналистик фаолият тури сифатида ўрганилиб мактабгача ёшдаги болаларда таҳлилий ва танқидий фикрлаш кўникмаларини шакллантирувчи болалар медиамаҳсулотларининг типологик хусусиятларини тавсифлаш бўича ишлаб чиқилган таклиф ва тавсийалардан “Болажон” телеканалининг “Ақлли планшет”, “Тест йоу Енглиш”, “Тил ‒ миллат кўзгуси” дастурларида фойдаланилган (“Йошлар” телеканалининг 2023-йил 13-октйабр 14-03-149-сон маълумотномаси). Натижада илгари сурилган назарий хулосалар болалар томонидан яратилган медиаконтент медиа ижод усули “тенгош-тенгдошига” тамойили туфайли медиасаводхонликни оширишнинг самарали усули сифатида болалар дастурларини таййорлашда маърифий функсийани ривожлантириш, болалар телеканаллари дастурларида тил ва тасвир муштараклигини таъминлаш мактабгача ёшдаги болалар учун хавфсиз, ривожлантирувчи ҳамда сифатли дастурлар тайёрлашга хизмат қилган.