Ulug‘murodova Kamola Murodullaevnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “O‘zbek mumtoz she’riyatida Layli obrazining badiiy talqini”, 10.00.02 – O‘zbek adabiyoti (O‘zbek mumtoz adabiyoti) (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B 2019.4.PhD/Fil1041.
Ilmiy rahbar: Yusupova Dilnavoz Rahmonovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Rasmiy opponentlar: Shodmonov Nafas Namozovich, filologiya fanlari doktori, professor; Karimova Farida Isakovna, filologiya fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: O‘zRFA Alisher Navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi mumtoz adabiyotimizda XII-XIX asrlarda yaratilgan lirik janrlar badiiyatini oshirishga xizmat qilgan Layli obrazining she’riyatdagi o‘rni, mazmun-mohiyati, tadrijiy taraqqiyoti va badiiy takomili bilan bog‘liq masalalarni ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Sharq mumtoz adabiyotida Layli obrazining genezisi va tadrijiy takomili aniqlanib, dostonlar, nomalar: Xorazmiyning “Muhabbatnoma” va Xo‘jandiyning “Latofatnoma” asarlarida an’anaviy obraz darajasiga ko‘tarilgani va mumtoz she’riyatga ko‘chishi bilan bog‘liq masalalar ochib berilgan;
Layli obrazining turkiy she’riyatga kirib kelish bosqichlari hamda uning poetik vazifasi, lirik asarlarda ijodkor ruhiy kechinmalarini ifodalashdagi muhim o‘rni dalillangan;
Layli obrazining Majnunning suyukli va vafodor yori, Yaratganning erdagi tajalliysi, tun, badiiy asar qahramoni, lirik qahramonning yoriga oshiq bo‘lishga loyiq obraz, go‘zallikda tengsiz yor, sevikli yor, vatan, farzand kabi ma’nolarni ifodalab kelishi aniqlangan;
mazkur obraz o‘zbek mumtoz she’riyatida mualliflarning g‘oyaviy-badiiy niyatini talmeh, tanosib, tashbeh va mubolag‘a kabi badiiy san’atlar vositasida ochib berishga xizmat qilgani asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati mumtoz adabiyot, xususan, XII-XIX asrlar adabiyoti lirik janrlari tarkibida qo‘llangan Layli obrazining tahlili bo‘yicha olingan natijalar asosida:
Sharq mumtoz adabiyotida Layli obrazi, uning genezisi hamda tadrijiy takomili asrlar davomida badiiylashib, an’anaviy obraz darajasiga ko‘tarilgani; o‘zbek mumtoz she’riyatida Layli obrazining shakllanishi, mazkur timsolning turkiy she’riyatga kirib kelish bosqichlari hamda uning badiiy talqini; mazkur obrazning lirik asarlarda ijodkor ruhiy kechinmalarini ifodalashi; ham forsiy, ham turkiy she’riyatda shoirlarning ijodiy salohiyatini namoyon etishi; noma janridagi asarlarda munosib ahamiyat kasb etganligi va aniqlanganligiga oid ilmiy xulosalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida 2021-2022-yillarda bajarilgan PZ-2020042022. “Turkiy tillarning lingvodidaktik elektron platformasini yaratish” amaliy loyihasida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti 2023- yil 20-iyuldagi 01/10-1237-son ma’lumotnomasi). Natijada, mumtoz she’riyatda an’anaviy obraz darajasiga ko‘tarilgan Layli obrazi sharq adabiyotiga xos ijtimoiy-falsafiy, diniy-ma’rifiy mavzularda uchrashiga doir materiallar tayyorlashga asos bo‘lgan;
Sharq xalqlari adabiyotida muhabbat mavzusida yozilgan lirik asarlarni asosan noma va g‘azallar tashkil qilgani, obrazlar dunyoviy va ilohiy muhabbat g‘oyalarini kuylashda vosita bo‘lib xizmat qilishi, XIV-XV asr o‘zbek she’riyatida yaratilgan “Muhabbatnoma”, “Dahnoma”, “Taashshuqnoma” kabi noma janriga mansub asarlarda va xonliklar davri o‘zbek mumtoz g‘azallari, ularning taraqqiyoti aynan Layli obrazining badiiy takomili asosida ilmiy yoritilganiga oid ilmiy-nazariy xulosalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida 2021-2023-yillarga bajarilgan PF-201912258 raqamli “O‘zbek adabiyotining ko‘p tilli: o‘zbek, ingliz, rus tillarida elektron platformasini yaratatish” mavzusidagi amaliy loyihada foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti 2024-yil 19-sentyabrdagi 04/1-2520-son ma’lumotnomasi). Natijada, noma janriga mansub asarlarda va xonliklar davri o‘zbek mumtoz g‘azallaridagi Layli obrazining badiiy takomiliga doir materiallar tayyorlashga xizmat qilgan.