G‘aniev Bunyod Nabi o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Toshkent viloyati uyalovchi (Passeriformes) chumchuqsimon qushlari», 03.00.06 - Zoologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.1.PhD/B546.
Ilmiy rahbar: Xolmatov Baxtiyor Rustamovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Zoologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Zoologiya instituti, DSc.02/30.12.2019.B.52.01.
Rasmiy opponentlar: Xolboev Faxriddin Raxmonqulovich, biologiya fanlari doktori, professor; Kamilov Baxtiyor Ganievich, biologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Toshkent viloyatining tabiiy biotoplarida uyalovchi Chumchuqsimonlar turlarining zamonaviy holatini baholash, biologik xususiyatlarini aniqlash hamda muhofaza maqomi va xavfi toifalarini asoslashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Toshkent viloyati hududida Chumchuqsimonlar turkumiga mansub 193 tur uchrashi shundan, uyalovchi turlar soni 108 tani tashkil etishi aniqlangan;
Toshkent viloyatida uyalovchi Chumchuqsimonlar turkumining 19 oilasiga mansub 90 turning tabiiy biotoplarda taqsimlanishi, balandlik mintaqalari kesimida mavsumiy tarqalishi va sonini aniqlash orqali turlarning zamonaviy holati baholangan;
ilk bor Chotqol tizmasida qizil v`yurokning Carpodacus puniceus uchrashi va qizil qorinli qizilquyruqning Phoenicurus erythrogaster uyalashi aniqlangan;
chumchuqsimonlar turkumiga mansub 10 turning uya biologiyasi ochib berilgan va 24 tur qushni uyalash davrining turli bosqichlarida o‘ziga xos xususiyatlari asoslangan;
ilk bor Cyanistes cyanus sariqto‘sh chittakning uya qurish bosqichlari, tuxum qo‘yish, polaponlarining oziqlantirilishi va postembrional o‘sish jadalligi aniqlangan;
ilk bor O‘zbeistonda tarqalgan Myophonus caeruleus, Monticola solitarius, Irania gutturalis va Terpsiphone paradisi turlarining mitoxondrial DNK 16S rRNK qismi nukleotidlar ketma-ketligi bo‘yicha ma’lumotlar Biotexnologik axborotlar milliy markazi Genbanki (NCBI) bazasiga joylashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Toshkent viloyati uyalovchi Passeriformes Chumchuqsimonlarini tur tarkibi va bioekologiyasi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
8 turga mansub 10 nusxa qush namunalari respublikada yetakchi bo‘lgan “Zoologiya kolleksiyasi” noyob ob’ektiga kiritilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2023 yil 19 iyuldagi 4/1255-1514-son ma’lumotnomasi). Natijada, mavjud ornitologik kolleksiya fondi yangi namunalar bilan boyitilgan va O‘zbekistonda qush turlari xilma-xilligini aniqlash imkonini bergan;
molekulyar-genetik tadqiqotlar natajasida Chumchuqsimonlardan muhofazaga muhtoj 4 turdagi qushlarning mitoxondrial DNK 16S rRNK qismi nukleotidlar ketma-ketligi bo‘yicha olingan ma’lumotlar Biotexnologik axborotlar milliy markazi bazasiga (NCBI) joylashtirilgan (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore). Natijada, Terpsiphone paradisi (OR493529), Irania gutturalis (OR466144), Myophonus caeruleus (OR466142), Monticola solitarius (OR466325) turlarning identifikatsiya raqamlari olingan va ular xalqaro miqyosda turlarni aniqlash hamda filogeniyasini o‘rganish imkonini bergan.
