Haydarov Axtam Amonovichning
fan doktori (DSc)  dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog'i nomi): «Apis mellifera jonsiz asalaridan olingan xitozan va karboksimetilxitozan asosida ipak va aralash tolali matolarni pardozlash texnologiyasini takomillashtirish», 02.00.14 – Organik moddalar va ular asosidagi materiallar texnologiyasi (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro'yxatga olingan raqam: B2023.3.DSc/T659.
Ilmiy maslahatchi: Ixtiyarova Gulnora Akmalovna, kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro muhandislik-texnologiya instituti.
IK faoliyat ko'rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti, DSc.16/30.12.2019.K/T.87.01.
Rasmiy opponentlar: Beknazarov Hasan Soyibnazarovich, kimyo fanlari doktori, professor; Abed Nodira Soyibjonovna, texnika fanlari doktori, professor; Mahkamov Muzaffar Abdug‘apporovich, kimyo fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatiga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi to‘qimachilik sanoati oqava suvlarini tozalash uchun organosorbentlar olish va ipak va paxta-ipak matolarini pardozlash texnologiyasini takomillashtirish uchun  quyuqlashtiruvchilar tarkibini yaratish maqsadida mahalliy xitozan va uning hosilalarini sintez qilishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
mahalliy jonsiz asalari Apis Melliferadan kriogen usulda xitozan olingan va uning asosida  karboksimetilxitozan sintez qilingan;
Apis Mellifera jonsiz  asalaridan O-karboksimetilxitozan olish jarayonining maqbul sharoitlari ishlab chiqilgan va Hyper chem dasturi yordamida molekulyar xususiyatlari ilmiy asoslangan, shuningdek ular asosida bo'yalgan matoning koloristik xususiyatlari aniqlangan;
sintez qilingan xitozan va karboksimetilxitozanning fizik-kimyoviy, reologik va antibakterial xususiyatlari aniqlangan va ulardan ipak va aralash matolarni bo'yash uchun intensifikatorlar sifatida foydalanishligi ilmiy asoslangan;
tola - karboksimetilxitozan - bo'yovchi modda  tizimidagi bog'lanishlarning tabiati va ta’sir qilishning kimyoviy mexanizmi ilmiy asoslangan hamda faol bo'yovchi moddaning tolaga kovalent birikishining darajasi va miqdoriga xitozan intensifikator konsentratsiyasining ta’siri aniqlangan;
xitozan va uzxitan intensifikatoridan foydalanib, ipak va paxta-ipak matolarini bo'yash hamda ularga gul bosish uchun kompozisiya tarkibi ishlab chiqilgan;
bo‘yash jarayonidagi bo‘yoqlarning sifat ko‘rsatgichini oshiruvchi ipak va paxta-ipak matolarini faol va kislotali bo‘yoqlar bilan bo‘yash jarayonida jonsiz asalarilardan olingan xitozan va karboksimetilxitozanni qo‘llash texnologiyasi takomillashtirilgan hamda bo'yash jarayonlarini o'tkazish uchun maqbul sharoitlar aniqlangan;
to‘qimachilik sanoati bo‘yash sexlari oqava suvlarini tozalash uchun mahalliy Krantau bentoniti bilan Apis Mellifera xitozani asosida sorbentlar olish usullari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Jonsiz asalarilardan olingan xitozan, karboksimetilxitozan va uzxitanni ipak va paxta-ipak matolarni bo‘yash va to‘qimachilik sanoati oqava suvlarini tozalash jarayonlarida qo‘llash texnologiyalarini ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy tadqiqot natijalari asosida:
 olingan karboksimetilxitozan va “Uzxitan”, faol va kislotali bo‘yoqlar bilan paxta-ipak va ipak matolarni davriy va yarim uzlyuksiz bo‘yash jarayonida “Ever White Group” mas’uliyati cheklangan jamiyatida amaliyotga joriy etilgan (“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasining 2023 yil 7 sentyabrdagi  04/ 13-2579-son ma’lumotnomasi). Natijada, karboksimetilxitozan va uzxitanni bo'yash eritmalariga kiritish matolarning rang intensivligini 40% ga oshirish imkonini bergan;
olingan xitozan va karboksimetilxitozandan ipakni bo‘yash va paxta-ipak matolarni gul bosish jarayonida intensifikator sifatida qo‘llanilish texnologiyasi “Buxoro Cotton Textile” mas’uliyati cheklangan jamiyatida amaliyotga joriy etilgan (“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasining 2023 yil 7 sentyabrdagi 04/13-2579-son ma’lumotnomasi). Natijada, bo‘yalgan va gul bosilgan matolarning koloristik xossalari va fizik-mexanik ko‘rsatkichlari yaxshilanishi bilan bir qatorda elektrolitlar, qimmatbaho bo‘yovchi moddalar sarfi va pardozlash jarayonining haroratini kamayishiga imkon bergan;
mahalliy Krantau bentonitini Apis Mellifera xitozani bilan modifikatsiyalab olingan organosorbentlar bo‘yash sexi oqava suvlarini tozalashda “Buxoro Cotton Textile” mas’uliyati cheklangan jamiyatida amaliyotga joriy qilingan (“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasining 2023 yil 7 sentyabrdagi 04/13-2579-son ma’lumotnomasi). Natijada, ishlab chiqilgan organosorbentlarning qo‘llanilishi bo'yoq sexi oqava suvlarini sorbsion tozalash samaradorligining ortishi bilan bir qatorda, ishlatilgan suvni jarayonga qaytqrish imkonini bergan.