Eshqobilova Surayyo Turaevnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Energetik ichimliklar ta’sirida bosh miya to‘qimasidagi morfofunksional o‘zgarishlar va uni korreksiyalash usullari” 14.00.02 – Morfologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2.PhD/Tib2646.
Ilmiy rahbar: Oripov Firdavs Sur’atovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot univenrsiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti, DSc.04/29.02.2024.Tib.93.01.
Rasmiy opponentlar: Xasanova Dilnoza Axrorovna, tibbiyot fanlari doktori (DSc); Shatmanov Suynali Toktonazarovich, tibbiyot fanlari doktori (Qirg‘iziston Respublikasi).
Yetakchi tashkilot: Janubiy Qozog‘iston tibbiyot akademiyasi (Qozog‘iston Respublikasi).
II. Tadqiqotning maqsadi: energetik ichimliklar ta’sirida bosh miya to‘qimasida yuzaga kelgan morfofunksional o‘zgarishlarni baholash hamda korreksiya qilish maqsadida qo‘llanilgan zaytun moyining samaradorligini aniqlash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi.
ilk bor energetik ichimliklarni o‘tkir va surunkali ta’siri oqibatida turli yosh diapazoni qamrab olingan holda (o‘smirlar, yoshlar, katta yoshli) bosh miya neyronlari, sitoplazma va yadrosi hajmi, yadroning sitoplazmaga nisbati, neyronlarning tarqalish zichligi kamayganligi, qon tomirlar devorida limfotsitar infil`tratsiya o‘choqlari, hujayralar yadrosining gipoxromligi kabi o‘zgarishlar tajriba hayvonlarida asoslangan;
ilk bor zamonaviy immungistokimyoviy tadqiqot usullari yordamida Bcl 2 va desmin reagentlarining ekspressiya darajasini aniqlash orqali energetik ichimliklar ta’sirida bosh miya to‘qimalarida kuzatilgan o‘ziga xos reaktiv morfofunksional o‘zgarishlar asoslangan;
ilk bor qondagi S100 oqsili darajasini aniqlash orqali energetik ichimliklarni o‘tkir va surunkali ta’siri natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan morfofunksional o‘zgarishlar, shuningdek, bosh miyada miya shikastlanishi darajasi isbotlangan;
ilk bor energetik ichimliklarning o‘tkir va surunkali ta’siri oqibatida yuzaga kelgan bosh miya to‘qimalaridagi funksional va morfologik o‘zgarishlarni korreksiyalashda profilaktik omil sifatida zaytun moyining samaradorligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi:
Eksperimental hayvonlarda energetik ichimlik bosh miya to‘qimasining morfofunksional o‘zgarishlarning morfologik, laborator, zamonaviy immungistokimyoviy tekshirish usullari solishtirma tahlili bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: energetik ichimliklarni o‘tkir va surunkali ta’siri oqibatida turli yosh diapazoni qamrab olingan holda (o‘smirlar, yoshlar, katta yoshli) bosh miya neyronlari, sitoplazma va yadrosi hajmi, yadroning sitoplazmaga nisbati, neyronlarning tarqalish zichligi kamayganligi, qon tomirlar devorida limfotsitar infil`tratsiya o‘choqlari, hujayralar yadrosining gipoxromligi kabi o‘zgarishlar tajriba hayvonlarida asoslanganligi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2024 yil 29-maydagi 10 - sonli ilmiy kengashning qarori bilan tasdiqlangan “Energetik ichimliklar ta’sirida bosh miya to‘qimasining morfofunksional reaktiv o‘zgarishlar va ularni o‘rganish usullari” uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika sud tibbiy ekspertiza ilmiy amaliy markazi Samarqand filiali bo‘yicha 07.06.2024 yildagi 91-son, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.07.2024 yildagi №274-U- son, Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi 26.07.2024 yildagi №2570-7-107-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/67-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: energetik ichimliklarni o‘tkir va surunkali ta’siri oqibatida turli yosh diapazoni qamrab olingan holda (o‘smirlar, yoshlar, katta yoshli) bosh miya to‘qimasida kuzatiladigan morfofunksional o‘zgarishlarni erta tashhislash va uning asoratlari natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan kasalliklar, letallik darajasi yuqori bo‘lgan og‘ir kasalliklar (onkologik kasalliklar) rivojlanishini oldini olishda profilaktik chora tadbirlarni ishlab chiqishni takomillashtirishga imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: energetik ichimliklarni o‘tkir va surunkali ta’siri oqibatida turli yosh diapazoni qamrab olingan holda (o‘smirlar, yoshlar, katta yoshli) bosh miya to‘qimasida kuzatiladigan morfofunksional o‘zgarishlar tufayli rivojlanadigan patologik holatlarni erta tashhislash va uning asoratlari natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan kasalliklarni rivojlanishini oldini olinishi davolash samaradorligini oshiradi, natijada bemorlarga sarflanadigan byudjet mablag‘lari ma’lum miqdorda iqtisod qilinadi.
ikkinchi ilmiy yangilik: zamonaviy immungistokimyoviy tekshirish usullari bilan Bcl 2 va Desmin reagentlari ekspressiyasi darajasini aniqlash orqali energetik ichimliklarning ta’sirida bosh miya to‘qimasida kuzatiladigan o‘ziga xos reaktiv morfofunksional o‘zgarishlar asoslab berilganligi Respublika sud tibbiy ekspertiza ilmiy amaliy markazi Samarqand filiali bo‘yicha 07.06.2024 yildagi 91-son, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.07.2024 yildagi №274-U- son, Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi 26.07.2024 yildagi №2570-7-107-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/67-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: bosh miya to‘qimasida Bcl 2 va Desmin reagentlari ekspressiyasi darajasini immungistokimyoviy usulda tekshirish orqali nafaqat energetik ichimliklar ta’sirida yuzaga kelgan, balki bosh miyaning boshqa patologiyalarini, onkologik kasalliklarini erta tashhislash imkonini beradi. Davolash – diagnostik muassalarda bu usullardan foydalanish murojaat qilgan bemorlarda kuzatiladigan patologiyalarni erta tashhislash va davolashni o‘z vaqtida boshlash imkoni yaratiladi. Iqtisodiy samaradorligi: immungistokimyoviy tekshirish usullari bilan Bcl 2 va Desmin reagentlari ekspressiyasi darajasini aniqlash orqali energetik ichimliklarning ta’sirida bosh miya to‘qimasida kuzatiladigan o‘ziga xos reaktiv morfofunksional o‘zgarishlar tufayli rivojlanadigan patologik holatlarning erta inobatga olinishi davolash samaradorligini oshiradi, natijada bemorlarga sarflanadigan byudjet mablag‘lari ma’lum miqdorda iqtisod qilinadi.
uchinchi ilmiy yangilik: energetik ichimliklarning o‘tkir va surunkali ta’siri natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan morfofunksional o‘zgarishlar hamda bosh miyada miya shikastlanish darajasi qonda S100 oqsilining darajasini aniqlash orqali isbotlab berilgani Respublika sud tibbiy ekspertiza ilmiy amaliy markazi Samarqand filiali bo‘yicha 07.06.2024 yildagi 91-son, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.07.2024 yildagi №274-U- son, Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi 26.07.2024 yildagi №2570-7-107-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/67-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: energetik ichimliklarning o‘tkir va surunkali ta’siri natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan morfofunksional o‘zgarishlar hamda bosh miyada miya shikastlanish darajasi qonda S100 oqsilining darajasini oshishi kuzatilishi isbotlanganligini hisobga olinishi davolanish samarasini oshirishga imkon berishi bilan bir qatorda rivojlanishi mumkin bo‘lgan asoratlarning kamaytirish imkoniyatini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: energetik ichimliklarning surunkali ta’siri natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan morfofunksional o‘zgarishlar hamda bosh miyada miya shikastlanish darajasi qonda S100 oqsilining darajasini oshishi kuzatiladigan morfofunksional o‘zgarishlar tufayli rivojlanadigan patologik holatlarning erta inobatga olinishi davolash samaradorligini oshiradi, natijada bemorlarga sarflanadigan byudjet mablag‘lari ma’lum miqdorda iqtisod qilinadi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: energetik ichimliklarning o‘tkir va surunkali ta’siri oqibatida yuzaga kelgan bosh miya to‘qimalaridagi funksional va morfologik o‘zgarishlarni korreksiyalashda profilaktik omil sifatida zaytun moyining samaradorligi isbotlangani Respublika sud tibbiy ekspertiza ilmiy amaliy markazi Samarqand filiali bo‘yicha 07.06.2024 yildagi 91-son, Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 16.07.2024 yildagi №274-U- son, Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi 26.07.2024 yildagi №2570-7-107-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 2024 yil 25 sentyabrdagi 06/67-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: energetik ichimliklarni uzoq muddat va katta miqdorda iste’mol qilish natijasida kelib chiqqan bosh miya to‘qimalaridagi morfofunksional o‘zgarishlarini oldini olish va korreksiyalashda profilaktik omil sifatida zaytun moyining qo‘llanilishi rivojlanish ehtimoli yuqori bo‘lgan hayotga xavf tug‘diruvchi asoratlarni oldini olish imkonini beradi va samaradorlikka erishiladi. Iqtisodiy samaradorligi: energetik ichimliklarni uzoq muddat va katta miqdorda iste’mol qilish natijasida kelib chiqqan bosh miya to‘qimalaridagi morfofunksional o‘zgarishlar tufayli rivojlanadigan patologik holatning erta inobatga olinishi davolash samaradorligini oshiradi, natijada bemorlarga sarflanadigan byudjet mablag‘lari ma’lum miqdorda iqtisod qilinadi.
Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Energetik ichimliklar ta’sirida bosh miya to‘qimasidagi morfofunksional o‘zgarishlar va uni korreksiyalash usullari» mavzusida ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengash raisiga Samarqand davlat tibbiyot universiteti rektori tomonidan 2024 yil 25 sentyabrdagi 6-son xat yuborilgan.