Sherniyazov Raxim Xabibnazarovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqidagi e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «So‘nggi o‘rta asrlarda Quyi Amudaryo hududida yuz bergan etnosiyosiy jarayonlar tarixi»,  07.00.01 – O‘zbekiston tarixi.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam:
Ilmiy rahbarining F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni:
Boboyorov G‘aybulla Bollievich, tarix fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Qoraqalpoq davlat universiteti.
Ilmiy Kengash faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, ilmiy kengash raqami: Qoraqalpoq davlat universiteti DSc.03/06.04.2024.Tar.20.05
Rasmiy opponentlarning F.I.Sh., ilmiy darajasi, unvoni:
Kurbanova Zemfira Ibragimovna, tarix fanlari doktori (DSc), katta ilmiy xodim.
Berdiev Jamiet To‘remuratovich, tarix fanlari nomzodi
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
Etakshi tashkilot: Ajiniyaz nomidagi Nukus davlat pedogogika instituti.
II. Tadqiqotning maqsadi:  So‘nggi o‘rta asrlarda Quyi Amudaryo hududida yuz bergan etnosiyosiy jarayonlar tarixini tahlil qilish orqali Markaziy Osiyoda kechgan ijtimoiy-siyosiy va etnomadaniy jarayonlarning mazmun-mohiyatini ochib berishdan iborat..
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: - Quyi Amudaryo o‘zining geografik joylashuvi va tabiiy iqlimi tufayli qadim va ilk o‘rta asrlarda bo‘lgani kabi so‘nggi o‘rta asrlarda ham Markaziy Osiyoning muhim hududlaridan biri sifatida mintaqadagi etnomadaniy jarayonlar uchun faol “geografik makon” vazifasini bajargani aniqlanib, hududdagi qoraqalpoq, o‘zbek, qozoq va turkman urug‘lari ishtirok etgani, ularning urug‘ tizimiga xos atamalar – “urug‘” (urıw, ru), “to‘p” (tarmoq urug‘), o‘xshash etnonimlar uchrashi misolida dalillangan;
-So‘nggi o‘rta asrlarda Quyi Amudaryo hududi Dashti Qipchoq va Amudaryo-Sirdaryo oralig‘ida kontakt hudud vazifasini o‘tab, etnomadaniy jarayonlar uchun muhim bir “ko‘prik” vazifasini o‘tagani bu erning mahalliy aholisi orasida qoraqalpoq, o‘zbek, qozoq va turkman xalqlarining kelib chiqishi bitta negizga borib taqalishi bo‘yicha “qarindosh urug‘lar” va “mushtarak shajaralar” tushunchasining paydo bo‘lgani misolida yozma manba va etnografik materiallar asosida o‘z tasdig‘ini topgan;
-Quyi Amudaryo hududi mahalliy aholisining qabila va urug‘larga bo‘linish shaklida o‘zaro o‘xshashlik borligi aniqlanib, buni qoraqalpoqlarning ittifoqchi (qo‘sh) urug‘ tizimi so‘nggi o‘rta asrlarda Xorazm vohasi va unga qo‘shni hududlarning ko‘chmanchi o‘zbeklarida mavjud bo‘lgan 4 ta ittifoqchi urug‘: “qiyat – qo‘ng‘irot”, “uyg‘ur – nayman”, “qangli – qipchoq” va “no‘kis - mang‘it” guruhlari bilan yaqin o‘xshashlikka ega bo‘lgani misolida dalillangan.
-Quyi Amudaryo va unga qo‘shni hududlar mahalliy aholisining so‘nggi o‘rta asrlardagi etnik shakllanish bosqichida asosan Dashti Qipchoq va Amudaryo – Sirdaryo oralig‘ida yashagan turkiy urug‘larning ishtiroki katta bo‘lgani qoraqalpoq, o‘zbek, qozoq va no‘g‘oy xalqlarining etnik tarkibida uchraydigan “qipchoq”, “qo‘ng‘irot”, “qiyat”, “qangli”, “nayman”, “uyshun”, “do‘rman”, “mang‘it”, “o‘ymovut”, “qo‘shtamg‘ali” (qo‘stamg‘alı), “qazayaqli”, “achamayli” (ashamaylı), “muytan”, “yabu”, “qirq” va hokazolar misolida isbotlab berilgan.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Kutilayotgan tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati shundaki, so‘nggi o‘rta asrlarda Quyi Amudaryo hududi Markaziy Osiyo xalqlari, xususan, qardosh xalqlar tarixi, madaniyati va etnik xususiyatlari ko‘rsatib berilgan. Qo‘lga kiritilajak ilmiy natijalar oliy ta’lim muassasalari, maktab va akademik liseylarda vatanimiz tarixini o‘qitishda darslik, o‘quv qo‘llanma  va dasturlar  tuzishda foydalanish mumkin.
Tadqiqotning amaliy natijalari quyidagilardan iborat: Kutilayotgan tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati shundaki, Markaziy Osiyo xalqlari orasida o‘zaro hamjihatlik tobora kuchayib borayotgan bugungi kunda ushbu xalqlar orasidagi totuvlik va qardoshlik tuyg‘ularining yanada mustahkamlanishiga xizmat qiladi.
IV. Tadqiqot natijalarning joriy qilinishi: “So‘nggi o‘rta asrlarda Quyi Amudaryo hududida yuz bergan etnosiyosiy jarayonlar tarixi” mavzusidagi  dissertatsiya  bo‘yicha  qo‘lga kiritilgan ilmiy natijalar asosida:
XVI-XX asrlardagi Janubiy Orolbo‘yidagi etnosiyosiy va etnomadaniy jarayonlar, ushbu xududda yashayotgan qardosh turkiy xalqlar urug‘ tizimidagi o‘xshashliklari, Quyi Amudaryodagi etnosiyosiy jarayonlar va uning xudud aholisi etnik shakllanishidagi o‘rni, Qoraqalpoq etnonimlari va ularning turkiy xalqlardagi parallelari, Quyi Amudaryo xududlarida kechgan etnik jarayonlarda qozoq va turkmanlarning o‘rni haqida so‘z boradi. Shu bilan birga Janubiy Orolbo‘yidagi etnomadaniy turizm imkoniyatlarini aniqlash va ularni yanada rivojlantirishga qaratilgan tadbirlarni tashkil qilishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi yonidagi Turizm qo‘mitasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi turizm boshqarmasining 2024 yil, 29 apreldagi №01-06/04-634-sonli dalolatnomasi). Ilmiy natijalarning qo‘llanilishi so‘nggi o‘rta asrlar davridagi Quyi Amudaryo hududidagi xalqlarning etno-siyosiy tarixiga oid qarashlarni takomillashtirishga xizmat qilgan;
Qoraqalpog‘istonning turizm tarixi xalqimizning iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, moddiy madaniyati, tarixi bilan birgalikda o‘sha davrdagi etnosiyosiy madaniyati bo‘lganligini keng targ‘ib qilish imkoniyatlari haqida ko‘rgazmalar qilishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi yonidagi Turizm qo‘mitasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi turizm boshqarmasining 2024 yil, 29 aprelrdagi №01-06/04-634-sonli dalolatnomasi). Natijada turizmni rivojlantirish uchun tarixiy-etnografik va madaniy merosning resurs sifatidagi ahamiyatini oshirishga qaratilgan ishlarni amalga oshirishda xizmat qilmoqda.
Quyi Amudaryo o‘zining geografik joylashuvi va tabiiy iqlimi tufayli qadim va ilk o‘rta asrlarda bo‘lgani kabi so‘nggi o‘rta asrlarda ham Markaziy Osiyoning muhim hududlaridan biri sifatida mintaqadagi etnomadaniy jarayonlar uchun faol “geografik makon” vazifasini bajargani aniqlanib, hududdagi o‘zbek, qoraqalpoq, qozoq va turkman urug‘lari ishtirok etgani, ularning urug‘ tizimiga xos atamalar – “urug‘” (urıw, ru), “to‘p” (tarmoq urug‘), o‘xshash etnonimlar uchrashi misolida dalillangan. So‘nggi o‘rta asrlarda Quyi Amudaryo hududi Dashti Qipchoq va Amudaryo-Sirdaryo oralig‘ida kontakt hudud vazifasini o‘tab, etnomadaniy jarayonlar uchun muhim bir “ko‘prik” vazifasini o‘tagani bu erning mahalliy aholisi orasida o‘zbek, qoraqalpoq, qozoq va turkman xalqlarining kelib chiqishi bitta negizga borib taqalishi bo‘yicha “qarindosh urug‘lar” va “mushtarak