O‘rdabaev Jarilkap Ermekbaevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Byudjet tashkilotlarida audit o‘tkazish tartibini takomillashtirish”. 08.00.08 – Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.4.PhD/Iqt2611
Ilmiy rahbar: Karimov Norboy Ganievich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Qoraqalpoq davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent Kimyo xalqaro universiteti, PhD.03/29.12.2022.I.133.02.
Rasmiy opponentlar: Ko‘ziev Islom Ne’matovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor; Shamshetov Alimbay Sarsenbaevich, iqtisodiyot fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti” milliy tadqiqot universiteti
II. Tadqiqotning maqsadi byudjet tashkilotlarida audit tekshiruvlarini o‘tkazish tartibini takomillashtirishga qaratilgan ilmiy takliflar va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
uslubiy yondashuvga ko‘ra “auditorlik faoliyati” tushunchasining iqtisodiy mazmuni tashkilotlarning moliyaviy hisobotlari, hisob-kitoblari va boshqa moliyaviy ma’lumotlarining haqqoniyligi va to‘g‘riligini tekshirish va baholash jarayonini hududiy xususiyatlarga moslashtirish va integratsiyalash, hududning o‘ziga xos iqtisodiy va huquqiy sharoitlarini aks ettira oladigan yagona hududiy audit tizimi yaratish nuqtai-nazaridan takomillashtirilgan;
byudjet tashkilotlarida audit o‘tkazish jarayonida risklarni aniqlash va ularga baho berish matrisasi risk toifasidan kelib chiqqan holda ta’sir darajasi, ehtimollik va risk reytingi jihatidan “yuqori” (0,71 – 1,0), “o‘rta” (0,56 – 0,7) va “past” (0 – 0,55) chegaralariga muvofiq keluvchi chora-tabirlar majmuini ishlab chiqish orqali takomillashtirilgan;  
byudjet tashkilotlarida risklarni aniqlash uslubi ichki va tashqi muhitni tahlil qilish, risklarni baholash va ro‘yxatga olish, risklarni pasaytirish strategiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish bosqichlariga audit tartib-qoidalari bilan integratsiyalashgan risklarni boshqarishning moslashuvchan tizimini tatbiq etish asosida takomillashtirilgan;
Qoraqalpog‘iston Respublikasida byudjet tashkilotlarida audit o‘tkazish yaxlit jarayonining xalqaro audit standartlari (XASA), integratsiyalash (IA), moslashtirish (MA) komponentlari o‘rtasidagi maqbul nisbat (XASA = 0,65; IA = 0,21; MA = 0,14)ni shakllantirish orqali hududiy audit tizimini rivojlantirish taklifi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Byudjet tashkilotlarida audit tekshiruvlarini o‘tkazish mexanizmlarini takomillashtirishga qaratilgan ilmiy takliflar va amaliy tavsiyalar asosida:
uslubiy yondashuvga ko‘ra “auditorlik faoliyati” tushunchasining iqtisodiy mazmunini tashkilotlarning moliyaviy hisobotlari, hisob-kitoblari va boshqa moliyaviy ma’lumotlarining haqqoniyligi va to‘g‘riligini tekshirish va baholash jarayonini hududiy xususiyatlarga moslashtirish va integratsiyalash, hududning o‘ziga xos iqtisodiy va huquqiy sharoitlarini aks ettira oladigan yagona hududiy audit tizimi yaratish nuqtai-nazaridan takomillashtirishga oid nazariy-uslubiy materiallardan oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun tavsiya etilgan “Audit (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha)” nomli darslikni tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2023 yil 25 avgustdagi 391-sonli buyrug‘i). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida talabalarda hududning o‘ziga xos iqtisodiy va huquqiy sharoitlarini aks ettira oladigan yagona hududiy audit tizimi yaratish nuqtai-nazaridan takomillashtirilgan “auditorlik faoliyati” tushunchasining iqtisodiy mazmuni yuzasidan nazariy bilimlarni kengaytirish imkoni yaratilgan;
byudjet tashkilotlarida audit o‘tkazish jarayonida risklarni aniqlash va ularga baho berish matrisasi risk toifasidan kelib chiqqan holda ta’sir darajasi, ehtimollik va risk reytingi jihatidan “yuqori” (0,71 – 1,0), “o‘rta” (0,56 – 0,7) va “past” (0 – 0,55) chegaralariga muvofiq keluvchi chora-tabirlar majmuini ishlab chiqish orqali takomillashtirish taklifi  Qoraqalpog‘iston Respublikasi moliya vazirligi amaliyotiga joriy etilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi moliya vazirligining 2023 yil 10 oktyabrdagi № SI/01-09/3804-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida xatolar yoki nomuvofiqliklarni erta aniqlash va tuzatish xarajatlarini kamaytirishi va moliyaviy yo‘qotishlarning oldini olish, shuningdek, samarali va asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun muhim bo‘lgan moliyaviy hisobotning to‘g‘riligi va o‘z vaqtidaligini oshirish imkoni yaratilgan;
byudjet tashkilotlarida risklarni aniqlash uslubi ichki va tashqi muhitni tahlil qilish, risklarni baholash va ro‘yxatga olish, risklarni pasaytirish strategiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish bosqichlariga audit tartib-qoidalari bilan integratsiyalashgan risklarni boshqarishning moslashuvchan tizimini tatbiq etish asosida takomillashtirish taklifi Qoraqalpog‘iston Respublikasi moliya vazirligi amaliyotiga joriy etilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi moliya vazirligining 2023 yil 10 oktyabrdagi № SI/01-09/3804-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida joriy ma’lumotlar va fikr-mulohazalar asosida risklarni boshqarish strategiyalarini doimiy yangilash va optimallashtirish uchun mashinali o‘rganish (machine learning) algoritmlaridan foydalanish imkoni yaratilgan;
Qoraqalpog‘iston Respublikasida byudjet tashkilotlarida audit o‘tkazish yaxlit jarayonining xalqaro audit standartlari (XASA), integratsiyalash (IA), moslashtirish (MA) komponentlari o‘rtasidagi maqbul nisbat (XASA = 0,65; IA = 0,21; MA = 0,14)ni shakllantirish orqali hududiy audit tizimini rivojlantirish taklifi Qoraqalpog‘iston Respublikasi moliya vazirligi amaliyotiga joriy etilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi moliya vazirligining 2023 yil 10 oktyabrdagi № SI/01-09/3804-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida audit tartib-qoidalarini standartlashtirish auditorlik xarajatlarini kamaytirish va auditorlik xizmatlari sifatini oshirish imkonini yaratilib, bu esa, o‘z navbatida, byudjet tashkilotlarida moliyaviy boshqaruvni yaxshilanishiga olib keladi.