Рузимуродов Нодиржон Фазлиддиновичнинг
фанл доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қандли диабет ва Long-COVID: гипергликемия ва инсулинорезистентликнинг иммунологик механизмлари” ихтисосликлар шифри: 14.00.36 – Аллергология ва иммунология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.DSc/Tib1100.
Илмий маслаҳатчи: Арипова Тамара Уктамовна, тиббиёт фанлари доктори, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Иммунология ва инсон геномикаси институтида бажарилган.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Иммунология ва инсон геномикаси институти, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Расмий оппонентлар: Исмаилова Гули Аминджановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ахмедова Халида Юлдашевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Халимова Замира Юсуповна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ковиддан кейинги (Long-COVID) даврда қандли диабетда гипергликемия ва инсулинорезистентликнинг иммунологик механизмларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор COVID-19 дан олдин ва кейин ривожланган қандли диабет билан касалланганлар организмида тизимли яллиғланиниш ва ангиоген жараёнининг кучайиши сабабли қон-томир эндотелиал омили (VEGF-А) ва β-трансформирланган ўсиш омили (TGF-β) миқдорларининг ишонарли даражада ортиши исботланган;
илк бор SARS-CoV-2 инфекциясидан кейин ривожланган кандли диабет билан касалланган беморлар организмида вирус репликацияси кучайиши ва касаллик кечишининг оғирлашуви сабабли метаболик жараён маркерлари инсулинга ўхшаш ўсиш омили (IGF-1) ва интерферон индукциялаган оқсил (IP-10) миқдорларининг кескин ортиши аниқланган;
илк бор COVID-19дан олдин ва кейин ривожланган қандли диабетда иммун яллиғланиниш жараёнининг кучайиши сабабли касалланганлар қон зардобида қон-томир ҳужайра адгезияси молекуласи (VCAM-1), хамда ҳужайраларора адгезия молекуласи (ICAM-1) миқдорларининг меъёрга нисбатан ишонарли ортиши исботланган;
илк бор SARS-CoV-2 инфекциясидан кейин ривожланган кандли диабет билан касалланган беморлар организмида вирус инвазияси ва метаболик жараён кучайиши сабабли ёғ ҳужайралари томонидан синтезланадиган гормонлар - лептин миқдорининг кескин ортиши фонида адипонектин миқдорининг ишонарли камайиши исботланган.
илк бор CОВИД-19 дан кейин қандли диабет билан касалланган, аммо эмланган беморларда вакцинациянинг иммуняллиғланиш ва метаболик жараённи сусайтириши сабабли эмланмаганларга нисбатан VEGF-A, TGF-β, IP-10, VCAM-1, ICAM-1, лептин миқдорлари камайиши ва адипонектин миқдорининг эса ортиши аниқланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ковиддан кейинги (Long-COVID) даврда қандли диабетда гипергликемия ва инсулинорезистентликнинг иммунологик механизмларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалари асосида:
биринчи илмий янгилиги: илк бор COVID-19 дан олдин ва кейин ривожланган қандли диабет билан касалланганлар организмида тизимли яллиғланиниш ва ангиоген жараёнининг кучайиши сабабли қон-томир эндотелиал омили (VEGF-А) ва β-трансформирланган ўсиш омили (TGF-β) миқдорларининг ишонарли даражада ортиши исботланганлиги бўйича «Постковид даврида қандли диабетли ёши катта аҳолининг иммун тизим ҳолати ҳусусиятлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/004-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 1908-5-79-DOP/2024-сон буйруғи ҳамда Навоий вилоят эндокринология диспансерининг 17.09.2024 йилдаги 82-сон буйруғи билан амалиётган жорий этилган. «COVID-19 пандемияси шароитида қандли диабет кечишининг клиник ҳусусиятлари ва унинг оқибатлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/005-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмасининг 20.09.2024 йилдаги 4620-5-77-TB/2024-сон буйруғи ҳамда Канимех туман тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 2298-5-70-TB/2024 сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 22-октябрдаги 07/106-сон маълумотномаси); ижтимоий самарадорлиги: постковид даврда диабет билан оғриган беморларда клиник ва иммунологик ўзгаришларни аниқлаш усулидан фойдаланиш касаллик асоратлари камайтириш, даволаш самарадорлигини ошириш, касалхонада ётиш муддатини қисқартириш ҳисобига иқтисодий ва ижтимоий аҳамияти ортади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмаси, Навоий вилоят эндокринология диспансери, Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмаси, Канимех туман тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига жорий этилиши постковид даврда қандли диабетни эрта ташхислаш ва кечишини назоратини таъминлайди, бу эса даволаш ҳисобига бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 624000 сўм, шунингдек касалхонада ётиш кунлари қискариши хисобиги бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 475310 сўмни ташкил қилган. хулоса: COVID-19 дан олдин ва кейин ривожланган қандли диабет билан касалланганлар организмида тизимли яллиғланиниш ва ангиоген жараёнининг кучайиши аниқлаш учун қон-томир эндотелиал омили (VEGF-А) ва β-трансформирланган ўсиш омили (TGF-β) миқдорларини аниқлаш исботланган.
иккинчи илмий янгилиги: илк бор SARS-CoV-2 инфекциясидан кейин ривожланган кандли диабет билан касалланган беморлар организмида вирус инвазияси кучайиши ва касаллик кечишининг оғирлашуви сабабли метаболик жараён маркерлари инсулинга ўхшаш ўсиш омили (IGF-1) ва интерферон индукциялаган оқсил (IP-10) миқдорларининг кескин ортиши аниқланганлиги бўйича «Постковид даврида қандли диабетли ёши катта аҳолининг иммун тизим ҳолати ҳусусиятлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/004-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 1908-5-79-DOP/2024-сон буйруғи ҳамда Навоий вилоят эндокринология диспансерининг 17.09.2024 йилдаги 82-сон буйруғи билан амалиётган жорий этилган. «COVID-19 пандемияси шароитида қандли диабет кечишининг клиник ҳусусиятлари ва унинг оқибатлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/005-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмасининг 20.09.2024 йилдаги 4620-5-77-TB/2024-сон буйруғи ҳамда Канимех туман тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 2298-5-70-TB/2024 сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 22-октябрдаги 07/106-сон маълумотномаси); ижтимоий самарадорлиги: постковид даврда диабет билан оғриган беморларда клиник ва иммунологик ўзгаришларни аниқлаш усулидан фойдаланиш касаллик асоратлари камайтириш, даволаш самарадорлигини ошириш, касалхонада ётиш муддатини қисқартириш ҳисобига иқтисодий ва ижтимоий аҳамияти ортади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмаси, Навоий вилоят эндокринология диспансери, Хатирчин тумани тиббиёт бирлашмаси, Канимех туман тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига жорий этилиши постковид даврда қандли диабетни эрта ташхислаш ва кечишини назоратини таъминлайди, бу эса даволаш ҳисобига бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 624000 сўм, шунингдек касалхонада ётиш кунлари қискариши хисобиги бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 475310 сўмни ташкил қилган. хулоса: SARS-CoV-2 инфекциясидан кейин ривожланган кандли диабет билан касалланган беморлар организмида вирус инвазияси кучайиши ва касаллик кечишининг оғирлашувида метаболик жараён маркерлари инсулинга ўхшаш ўсиш омили (IGF-1) ва интерферон индукциялаган оқсил (IP-10) миқдорлари аниқланган;
учинчи илмий янгилиги: илк бор COVID-19 дан олдин ва кейин ривожланган қандли диабетда иммун яллиғланиниш жараёнининг кучайиши сабабли касалланганлар қон зардобида қон-томир ҳужайра адгезияси молекуласи (VCAM-1), хамда ҳужайраларора адгезия молекуласи (ICAM-1) миқдорларининг меъёрга нисбатан ишонарли ортиши исботланганлиги бўйича «Постковид даврида қандли диабетли ёши катта аҳолининг иммун тизим ҳолати ҳусусиятлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/004-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 1908-5-79-DOP/2024-сон буйруғи ҳамда Навоий вилоят эндокринология диспансерининг 17.09.2024 йилдаги 82-сон буйруғи билан амалиётган жорий этилган. «COVID-19 пандемияси шароитида қандли диабет кечишининг клиник ҳусусиятлари ва унинг оқибатлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/005-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмасининг 20.09.2024 йилдаги 4620-5-77-TB/2024-сон буйруғи ҳамда Канимех туман тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 2298-5-70-TB/2024 сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 22-октябрдаги 07/106-сон маълумотномаси); ижтимоий самарадорлиги: постковид даврда диабет билан оғриган беморларда клиник ва иммунологик ўзгаришларни аниқлаш усулидан фойдаланиш касаллик асоратлари камайтириш, даволаш самарадорлигини ошириш, касалхонада ётиш муддатини қисқартириш ҳисобига иқтисодий ва ижтимоий аҳамияти ортади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмаси, Навоий вилоят эндокринология диспансери, Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмаси, Канимех туман тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига жорий этилиши постковид даврда қандли диабетни эрта ташхислаш ва кечишини назоратини таъминлайди, бу эса даволаш ҳисобига бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 624000 сўм, шунингдек касалхонада ётиш кунлари қискариши хисобиги бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 475310 сўмни ташкил қилган. хулоса: COVID-19 дан олдин ва кейин ривожланган қандли диабетда иммун яллиғланиниш жараёнининг кучайишида қон-томир ҳужайра адгезияси молекуласи (VCAM-1), хамда ҳужайраларора адгезия молекуласи (ICAM-1) миқдорларини аниқлаш исботланган;
тўртинчи илмий янгилиги: илк бор SARS-CoV-2 инфекциясидан кейин ривожланган кандли диабет билан касалланган беморлар организмида вирус инвазияси ва метаболик жараён кучайиши сабабли ёғ ҳужайралари томонидан синтезланадиган гормонлар - лептин миқдорининг кескин ортиши фонида адипонектин миқдорининг ишонарли камайиши исботланганлиги бўйича «Постковид даврида қандли диабетли ёши катта аҳолининг иммун тизим ҳолати ҳусусиятлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/004-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 1908-5-79-DOP/2024-сон буйруғи ҳамда Навоий вилоят эндокринология диспансерининг 17.09.2024 йилдаги 82-сон буйруғи билан амалиётган жорий этилган. «COVID-19 пандемияси шароитида қандли диабет кечишининг клиник ҳусусиятлари ва унинг оқибатлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/005-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмасининг 20.09.2024 йилдаги 4620-5-77-TB/2024-сон буйруғи ҳамда Канимех туман тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 2298-5-70-TB/2024 сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 22-октябрдаги 07/106-сон маълумотномаси); ижтимоий самарадорлиги: постковид даврда диабет билан оғриган беморларда клиник ва иммунологик ўзгаришларни аниқлаш усулидан фойдаланиш касаллик асоратлари камайтириш, даволаш самарадорлигини ошириш, касалхонада ётиш муддатини қисқартириш ҳисобига иқтисодий ва ижтимоий аҳамияти ортади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмаси, Навоий вилоят эндокринология диспансери, Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмаси, Канимех туман тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига жорий этилиши постковид даврда қандли диабетни эрта ташхислаш ва кечишини назоратини таъминлайди, бу эса даволаш ҳисобига бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 624000 сўм, шунингдек касалхонада ётиш кунлари қискариши хисобиги бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 475310 сўмни ташкил қилган. хулоса: SARS-CoV-2 инфекциясидан кейин ривожланган кандли диабет билан касалланган беморлар организмида вирус инвазияси ва метаболик жараён кучайиши сабабли ёғ ҳужайралари томонидан синтезланадиган гормонлар - лептин ва адипонектин миқдорини аниқлаш исботланган.
бешинчи илмий янгилиги: илк бор CОВИД-19 дан кейин қандли диабет билан касалланган, аммо эмланган беморларда вакцинациянинг иммуняллиғланиш ва метаболик жараённи сусайтириши сабабли эмланмаганларга нисбатан VEGF-A, TGF-β, IP-10, VCAM-1, ICAM-1, лептин миқдорлари камайиши ва адипонектин миқдорининг эса ортиши аниқланганлиги бўйича «Постковид даврида қандли диабетли ёши катта аҳолининг иммун тизим ҳолати ҳусусиятлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/004-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 1908-5-79-DOP/2024-сон буйруғи ҳамда Навоий вилоят эндокринология диспансерининг 17.09.2024 йилдаги 82-сон буйруғи билан амалиётган жорий этилган. «COVID-19 пандемияси шароитида қандли диабет кечишининг клиник ҳусусиятлари ва унинг оқибатлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашида 2024-йил 5-апрелида DSc3u-t/005-сон хулосаси билан тасдиқланган). Мазкур таклиф Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмасининг 20.09.2024 йилдаги 4620-5-77-TB/2024-сон буйруғи ҳамда Канимех туман тиббиёт бирлашмасининг 17.09.2024 йилдаги 2298-5-70-TB/2024 сон буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 22-октябрдаги 07/106-сон маълумотномаси); ижтимоий самарадорлиги: постковид даврда диабет билан оғриган беморларда клиник ва иммунологик ўзгаришларни аниқлаш усулидан фойдаланиш касаллик асоратлари камайтириш, даволаш самарадорлигини ошириш, касалхонада ётиш муддатини қисқартириш ҳисобига иқтисодий ва ижтимоий аҳамияти ортади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Навоий шаҳар тиббиёт бирлашмаси, Навоий вилоят эндокринология диспансери, Хатирчи тумани тиббиёт бирлашмаси, Канимех туман тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига жорий этилиши постковид даврда қандли диабетни эрта ташхислаш ва кечишини назоратини таъминлайди, бу эса даволаш ҳисобига бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 624000 сўм, шунингдек касалхонада ётиш кунлари қискариши хисобиги бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 475310 сўмни ташкил қилган. хулоса: COVID-19 дан кейин қандли диабет билан касалланган ва эмланган беморларда вакцинациянинг иммуняллиғланиш ва метаболик жараёни VEGF-A, TGF-β, IP-10, VCAM-1, ICAM-1, лептин ва адипонектин миқдорларига боҳлиқлиги аниқланган.