Maxkamov Dilshod Ismatillaevichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Fizik-kimyoviy modifikatsiyalash orqali avtomobil yo‘llarini qoplash uchun elastik-deformatsion-siljishga bardoshli kompozision asfal`tbeton materiallari va ularni ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish», 02.00.07 – Kompozision, lok-bo‘yoq va rezina materiallari kimyosi va texnologiyasi (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.DSc/T808.
Ilmiy maslahatchi: Negmatov Soyibjon Sodikovich, texnika fanlari doktori, professor, akademik.
Dissertatsiya bajarilgan muassasar nomi: Toshkent davlat texnika universiteti «Fan va taraqqiyot» DUK.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat texnika universiteti «Fan va taraqqiyot» DUK, DSc.03/30.12.2019.K/T.03.01.
Rasmiy opponentlar: Sobirov Baxodir Boypulatovich, texnika fanlari doktori, professor; Amonov Muxtor Raxmatovich, texnika fanlari doktori, professor; Ismailov Rovshan Isroilovich, kimyo fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent kimyo-texnologiya instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: fizik-kimyoviy modifikatsiyalash orqali avtomobil yo‘llarini qoplash uchun elastik-deformatsion-siljishga bardoshli kompozision asfal`tbeton materiallari va ularni ishlab chiqarish texnologiyasini yaratishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor issiq iqlim va tog‘li sharoitlarda foydalanishga mo‘ljallangan, kompozision asfal`tbeton avtomobil yo‘l qoplamalarini olish uchun mahalliy va ikkilamchi xomashyolar asosidagi organomineral ingredientlarni tanlab, ularni fizik–kimyoviy modifikatsiyalash yo‘li bilan kompozision asfal`tbeton materiallarning elastik-deformatsion-siljishga bardoshlilik, adgezion va boshqa fizik-kimyoviy xossalarini oshishi ilmiy asoslangan;
bitum tarkibiga mayda dispersli rezina kukunlari, maxanik faollangan barxan qumlari va boshqa mineral ingredientlarni kiritib, ishlab chiqilgan asfal`tbeton materiallar va qoplamalarning fizik-kimyoviy hamda ekspluatatsion xususiyatlari sezilarli darajada oshganligi aniqlangan;
tabiiy qumlarni dismembrator qurilmasida zarbli-parchalab-ishqalash usuli bilan mexanik faollashtirish nafaqat maydalangan zarrachalarning solishtirma sirt yuzasining ortishi hisobiga, balki zarrachalarning molekulyar darajada qutblanishi geterogen dipol momentlar hosil bo‘lishi orqali kation-faol va anion-faol moddalar orasida bog‘lanish hosil bo‘lishini keltirib chiqaruvchi faol zarrachalarning ko‘payishiga olib kelishi aniqlangan;
sirt faol moddalar (SFM), organomineral ingredientlar va bitum molekulalari o‘rtasidagi adsorbsiya jarayonida fizik-kimyoviy hususiyatlarning yaxshilanishi hisobiga, asfal`tbeton kompozisiyalar komponentlarining fazalararo chegarasidagi adgezion mustahkamlikning ortishi ilmiy asoslangan;
kompozisiyaning mineral ingredientlari orasida vodorod bog‘larning hamda bitumning mal`ten fraksiyasidagi funksional guruhlarning hosil bo‘lishi aniqlangan;
mahalliy va ikkilamchi xomashyolar asosidagi organomineral ingredientlarning tuzilishi, tarkibi, miqdori va nisbatlariga bog‘liq holda kompozisiyaning fizik-mexanik xossalarining shakllanish qonuniyatlari aniqlangan;
tabiiy mineral qumlar va bitumlarni modifikatsiyalangan gossipol smolasi va mayda dispersli faollashtirilgan rezina kukunlari bilan fizik-kimyoviy modifikatsiyalash natijasida kompozision asfal`tbeton materiallar va ular asosidagi qoplamalarning yuqori elastiklik va deformatsion-siljishga bardoshlilik xususiyatlari, yorilishlar hosil bo‘lishiga bardoshliligi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Fizik-kimyoviy modifikatsiyalash orqali avtomobil yo‘llarini qoplash uchun elastik-deformatsion-siljishga bardoshli kompozision asfal`tbeton materiallari va ularni ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
yo‘l qurilishi va texnologik xususiyatlari yaxshilangan mahalliy, ikkilamchi xom ashyolar asosida kompozision asfal`tbeton materiallarni olishning maxsus texnologiyasi Namangan viloyatining Uychi asfal`tbeton zavodida amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining 2024 yil 27 avgustdagi 04-3135-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, avtomobil` yo‘llarining yo‘l qoplamalarini yotqizish va sifatini yaxshilashda ishlatiladigan yangi olingan kompozision asfal`tbeton qoplamalarining fizik-mexanik va texnologik xususiyatlari yaxshilanib, BND-60/90 markali bitum asosidagi kompozision asfal`tbeton qoplamasining yumshash harorati mayda zarrali rezina kukuni miqdorining ortishi bilan yaxshilanganligi, shuningdek, 25 0S haroratdagi cho‘ziluvchanligini 55 sm dan 77 sm gacha oshirish imkonini bergan;
elastik-deformatsiyaga bardoshli kompozision asfal`tbeton materiallarning samarali tarkiblari “Farg‘ona yo‘llardan muntazam foydalanish” davlat muassasasi (oldingi Farg‘ona viloyati “Sharqiy”) tasarrufidagi asfal`tbeton zavodida amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining 2024 yil 27 avgustdagi 04-3135-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, yangi kompozision asfal`tbeton materiallarning xizmat muddatini mavjud qoplamalarga qaraganda 1,3-1,5 baravar oshirish imkonini bergan;
ishlab chiqilgan elastik-deformatsion-siljishga va yorilishga bardoshli kompozisiya tarkibi uchun O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining ixtiroga patenti olingan (№ IAP 04849, 2014). Natijada, ishlab chiqilgan elastik-deformatsion-siljishga va yorilishga bardoshli kompozisiyalar avtomobil yo‘l qoplamalarning xizmat muddatini va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish imkonini bergan.
avtomobil yo‘llarining asfal`tbeton qoplamalari yoriqlari va beton qoplamalari deformatsion choklarini to‘ldirish uchun kompozision zichlovchi mastikalar olish usuliga O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining ixtiroga patenti olingan (№ IAP 04848, 2014). Natijada, sementbeton yo‘llarning deformatsion choklarini va asfal`tbeton yo‘llarini yoriqlari mastikalar yordamida germetiklanganda, ularning ishlash qobiliyatini 2,5-3 marotabaga oshirish imkonini bergan.