Очилов Абдурахим Абдурасуловичнинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Юқори қовушқоқ оғир нефтларнинг турғун сув-нефтли эмулсияларини парчалаш учун деемулгаторлар композицияларини олиш ва қўллаш технологиясини такомиллаштириш», 02.00.08 - Нефт ва газ кимёси ва технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.DSc/Т811.
Илмий маслаҳатчи: Адизов Бобиржон Замирович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро муҳандислик-технология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, DSc.02.30.12.2019.К/Т.35.01.
Расмий оппонентлар: Хурмаматов Абдуғаффор Мирзабдуллаевич, техника фанлари доктори, профессор; Фозилов Садриддин Файзуллаевич, техника фанлари доктори, профессор; Мухторов Нуриддин Шамшидинович, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Фарғона политехника институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: юқори қовушқоқли оғир нефтларнинг турғун сувнефтли ва нефтшламли эмулсияларни парчалашда қўлланиладиган деемулгаторлар композициясини ва уларни парчалашнинг комбинацион технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
суюқлик оқимида Рейнолдс сонининг 2300 дан 2900 гача ортиши билан дисперс фазанинг ўртача ўлчами 35 мкм дан 25 мкм гача кичрайиши, қудуқ унумдорлигини ошириш учун қатламга 3% гача сирт фаол модда ҳайдалганда уларнинг ўлчамлари 3 мкм гача кичрайиши ҳамда сувнефтли эмулсияларни парчалаш вақти 1,75 - 4,2 мартагача ортиши аниқланган;
СД-1 демулгатори барқарор сувнефтли эмулсияларни парчалашда қолдиқ сув миқдорини 1,1% гача камайтириши бўйича энг юқори самарадорликни, СД-2 эса 2,5%, бу эса сулфонат гуруҳлари ҳосил бўлишига боғлиқ, улар сулфид гуруҳларига нисбатан юқори сирт-фаоллик хусуиятига эга эканлиги аниқланган
деемулгатор олишда ишлатилган мотор мойи, чизиқли алкил бензосулфонатга натрий гидрооксиднинг 30% ли эритмаси билан ишлов бериб олинган маҳсулот ҳамда калсий стеаратнинг 50:30:20 фоиз нисбатларида энг мақбул таркиби аниқланган;
демулгаторлар таркибидаги калций стеарати уларнинг самарадорлигига сезиларли таъсир кўрсатади, тизимда стабилизатор вазифасини бажаради ва 20-25% консентрацияда демулгаторнинг қовушқоқлик хусусиятларини яхшилайди, натижада уларнинг нефт-сув фазалари чегарасида тенг тақсимланиши исботланган;
ишлаб чиқилган деемулгаторлар композицияларини қўллаш натижасида, маҳаллий нефт тайёрлаш қурилмасидаги юқори турғун сувнефтли эмулсияларини сувсизлантириш даражаси 99,6% ва қолдиқ тузсизлантириш даражаси 95,6% гача эканлиги аниқланган;
олинган углеводордли эритувчи нефтшламли эмулсияларга 10 дан 30% гача аралаштириш билан уларнинг зичлигини 1,26 ва қовушқоқлигини 2,4 ҳамда қолдиқ тузларнинг миқдорини 2,63÷4,4 мартагача камайиши аниқланган;
маҳаллий оғир нефтларнинг юқори турғун сувнефтли эмулсияларни парчалашда ишлаб чиқилган деемулгаторлар ва ултратовушли таъсир билан биргаликда қўлланилганда синергетик эффект кузатилган, бунда УТТ частотаси 20 кГс, интенсивлиги 15Вт/см2, таъсир вақтини 25:75 энг мақбул шароит эканлиги аниқланган;
юқори қовушқоқли оғир нефтларнинг турғун сувнефтли эмулсияларини ишлаб чиқилган деемулгаторлар композицияси ёрдамида парчалашнинг комбинацион технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Юқори қовушқоқ оғир нефтларнинг турғун сувнефтли эмулсияларини фазаларфга ажратиш учун деемулгаторлар ва уларнинг композицияларини олиш ҳамда қўллаш технологиясини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
маҳаллий иккиламчи хомашёлар ва енгил саноат корхоналари чиқиндиси асосида ТКМ серияли деемулгаторлар олиш технологияси Муборак нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармасининг нефт конларида жорий қилинган (Муборак нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармасининг 2024 йил 9 сентябрдаги П01/ТБ-4655-сон маълумотномаси). Натижада, маҳаллий хомашёлар асосида импорт ўрнини босувчи деемулгатор олиш имконини берган;
ишлаб чиқилган деемулгаторлар ва уларнинг композициялари асосида юқори турғун сувнефтли эмулсияларни парчалашнинг комбинацион технологияси Муборак нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармасининг нефт конларида жорий қилинган (Муборак нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармасининг 2024 йил 9 сентябрдаги П01/ТБ-4655-сон маълумотномаси). Натижада, Жанубий Кемачи нефт кони СНЕларини деемулгирлаш жараёни вақти 1,5 мартага камайтириш ва сувсизланиш даражаси 99,6%, қолдиқ тузлар миқдори 99 мг/дм3 гача тозалаш имконини берган;
юқори қовушқоқли оғир нефтларнинг турғун сувнефтли эмулсияларини фазаларга ажратиш мақсадида ишлатилган мотор мойи, енгил саноат корхоналари чиқиндиси (чизиқли натрий алкил бензо сулфонат) ва калций стеарат арлашмалари асосида деемулгирловчи хусуиятга эга бўлган сирт-фаол модда ва улар композицияларини олиш ҳамда қўллаш технологиясини такомиллаштиришда УТТ таъсир этишни биргаликда амалга оширишга доир маълумотлар ва хулосалар Олий таълимнинг 5321400-Нефт-газкимё саноати технологияси таълим йўналиши талабалари учун “Нефт-газкимё саноати чиқиндиларини тозалаш технологияси” номли дарслигида ўз ифодасини топган (Гувоҳнома, 302-0863-сон). Натижада, талабалар, магистрантлар ва тадқиқотчиларининг  сувнефтли ва нефтшламли эмулсияларни парчалаш соҳасида билимларини бойитиш ва мустаҳкамлаш имконини берган.