Akramov Komiljon Shuhrat o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Tovuqlar nematodozlarining tarqalishi, davolash va oldini olish chora-tadbirlari”, 03.00.06 – Zoologiya (Veterinariya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1.PhD/V111.
Ilmiy rahbar: Djabbarov Shuxrat Abdumajidovich, veterinariya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti, PhD06/29.10.2021.V.139.01.
Rasmiy opponentlar: Gafurov Aktam Gafurovich, veterinariya fanlari doktori, professor; Nasimov Shuxrat Naimovich, veterinariya fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi Respublikamizning turli viloyat va tumanlarida chorvachilik yuritishning zamonaviy texnologiyali sharoitida tovuqlarning asosiy nematodozlari (askaridioz, geterakidoz, kapillarioz) va ularni turli geografik-iqlim mintaqalarida tarqalish darajasi, yil mavsumlari bo‘yicha dinamikasi, nematodozlarni davolash va qarshi kurashish chora-tadbirlarini amalga oshirishning optimal muddatlari, yangi antgelmint dorivor vositalarning antgelmint xususiyatlari va samaradorligi, bu tadqiqotlar natijalariga asoslangan “Tovuqlar nematodozlarining tarqalishi, davolash va oldini olish” bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Tadqiqotlar Respublikamizning 11 ta viloyatida aholi xonadonlari sharoitida boqilayotgan tovuqlar nematodozlar bilan umumiy zararlanishi 46,31% (askaridioz bilan 25,46%, geterakidoz bilan 28,60%, kapillarioz bilan 25,74%) ekanligi aniqlangan;
tovuqlarni gelmintozlar bilan turli geografik-iqlim hududlarida zararlanish ko‘rsatgichlarining yil mavsumlari kesimida dinamikasi tahlil qilinganda eng yuqori zararalanish qish faslida - 58,23%, eng past zararlanish bahor faslida - 28,97% ekanligi aniqlangan;
tovuqlar nematodozlariga qarshi degelmintizatsiyaning optimal muddatlari bahor va kuz faslida o‘tkazilishi maqsadga muvofiq ekanligi aniqlangan;
tovuqlar nematodozlariga qarshi yangi antgelmint preparatlar Tetramizol 10% kukun shaklidagi preparat o‘rtacha 95,0%, Levomizol+oksiklozanid bolyus shaklidagi preparat o‘rtacha 85,0% va Al`bendazol 10% kukun shaklidagi preparat o‘rtacha 80,0% samaradorlikka ega ekanligi aniqlangan;
tadqiqot natijalari asosida tovuqlarning nematodozlariga qarshi davolash-profilaktik chora-tadbirlar bo‘yicha amaliyot uchun tavsiyalar ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Tovuqlar nematodozlarining tarqalishi, davolash va oldini olish chora-tadbirlari bo‘yicha olib borilgan ilmiy-tadqiqotlar natijalari asosida:
Tovuqlarning turli nematodozlar bilan zararlanganligi, zararlanish darajasini aniqlash maqsadida olib borilgan tadqiqotlar davrida (2022-2024 yillarda) jami tekshirilgan 1682 ta namunalarning 779 tasi yoki 46,31% umuman nematodozlar bilan turli xil darajada zararlanganligi aniqlangan. Nemtodozlarning tarqalishi viloyatlar bo‘yicha turli xil ko‘rsatgichlarga ega, Respublikamizning 11 ta viloyatida 30,21 foizdan  75,0 foizgacha nematodozlar bilan ekstenszararlanish mavjudligi aniqlangan (Veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish qo‘mitasining 2024-yil 30-avgustdagi 02/23-495-son ma’lumotnomasi). Natijada tovuqlar nematodozlariga qarshi iqtisodiy tejamkor va yuqori samarali davolash usullari bo‘yicha ilmiy amaliy tavsiyalar berilgan.
Tovuqlar nematodozlarining tarqalishi Respublikaning turli geografik iqlim- mintaqalarida, jumladan, sharqiy geografik iqlim-mintaqasida tekshirilgan 390 ta namunadan 102 ta namunada yoki 26,15 foizda, markaziy geografik iqlim-mintaqasida 747 ta namunadan 389 ta namunada (52,07%), janubiy geografik iqlim-mintaqasida tekshirilgan 183 ta namunadan 115 ta namunada (62,84%), janubiy g‘arbiy geografik iqlim-mintaqasida esa 168 ta namunadan 79 ta namunada (47,02%) hamda g‘arbiy geografik iqlim-mintaqasida tekshirilgan 194 ta namunadan 94 ta namunada (48,4%) nematodozlar bilan zararlanish mavjudligi aniqlangan hamda tovuqlar nematodozlarini davolash va oldini olish uchun yangi antgelmint preparatlar sinovdan o‘tkazilgan va amaliyotga joriy qilingan (Veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish qo‘mitasining 2024-yil 30-avgustdagi 02/23-495-son ma’lumotnomasi). Ishlab chiqilgan davolash va oldini olish chora tadbirlarini amaliyotda qo‘llash natijasida aholi xonadonlarida saqlanadigan tovuqlarning nematodozlar bilan zararlanishining oldini olishga erishilgan.
Yangi antgelmint preparat Levomizol+oksiklozanid 1 bolyus 30 kg tirik og‘irlikka ozuqa bilan qo‘llanilganda mazkur preparat tovuqlarning nematodozlariga qarshi 90,0% ekstenssamara ko‘rsatishi aniqlangan. Preparatning intenssamaradorligi turli nematodozlarga qarshi 88,89-90,0 foizni tashkil qilgan. Al`bendazol 10% kukun shaklidagi preparat tajribalarda 1 kg tovuq tirik vazniga 100 milligramm hisobida ozuqasi bilan qo‘llanilib 66,67-92,0% samaradorlik olingan. Yana bir yangi antgelmint preparat Tetramizol 10% kukun shaklidagi preparat tovuqlarning 1 kg tirik vazniga 200 mg hisobida bir marta ozuqasi bilan qo‘llanilib 100 foizlik ekstens ham intenssamaradorlik qayd etilgan (Veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish qo‘mitasining 2024-yil 30-avgustdagi 02/23-495-son ma’lumotnomasi). Buning natijasida tovuqlarning turli nematodozlar bilan zararlanishining oldi olinib, har bir so‘m qilingan xarajatga 5,67 so‘m iqtisodiy samara olingan.
Tovuqlar nematodozlariga qarshi davolash va profilaktika qilishda yangi antgelmint preparatlar Samarqand, Surxondaryo, Navoiy va Sirdaryo viloyatlari tumanlaridagi aholi xonadonlarida boqilayotgan tovuqlarda sinovdan o‘tkazilgan va amaliyotga joriy qilingan (Veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish qo‘mitasining 2024-yil 30-avgustdagi 02/23-495-son ma’lumotnomasi). Natijada tovuqlarda nematodozlar bilan zararlanish darajasini 80,0-95,0 foizgacha kamaytirishga erishilgan.