Usmanxodjaeva Diyorahon Ravshanovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli dabetli bemorlarga ortopidik stomatologik yordamni takomillashtirish», 14.00.21 – Stomatologiya.  
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.1.PhD/Tib 2511.
Ilmiy maslahatchi: Akbarov Avzal Nigmatulaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat stomatologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent davlat stomatologiya instituti, DSc.04.30.12.2019.Tib.59.01.
Rasmiy opponentlar: Xabilov Nigmon Luqmonovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Kapbaeva Mayra Taytoleuovna, tibbiyot fanlari doktori, (Qozog‘iston).
Yetakchi tashkilot: Navarra universiteti (Ispaniya).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli bemorlarning stomatologik statusini kompleks baholash vaortopedik reabilitatsiya usullarini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli bemorlarda kapillyar qon oqimi tizimidagi patologik jarayonni ishga tushiruvchi, qo‘zg‘atuvchi omillardan biri endotelial disfunksiyaning rivojlanishi hisobiga rivojlanib, past chastotali tebranishlar amplitudasining pasayishi, mahalliy qon oqimi tezligining va vazomotor qon tomir faolligini pasayishi bilan birga kechishi aniqlangan;
ilk bor alveolyar toji suyak atrofiyasi intensivligini uzoq muddatlarda aniqlash imkonini beruvchi qisman ikkilamchi adentiyalarda alveolyar o‘simtasi suyak to‘qimasi atrofiyasini jadallashishini aniqlash usuli ishlab chiqilgan;
COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli bemorlarda og‘iz bo‘shlig‘i individual parvarishlash uchun preparatlar majmuasini mahalliy qo‘llashda anaerob mikroflora, patogen gram-musbat kokklar, Candida sp. zamburug‘lari va Actinomyces sp. vakillarining sonini 92%ga haqqoniy pasayganligi isbotlangan;
COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli, qisman ikkilamchi adentiyali bemorlarda suyak to‘qimalari zichligini va protezlash samaradorligini oshirishga qaratilgan taklif etilgan davlash-tashxislash taktikasining qo‘llanilishi endotelial disfunksiyani yaxshilashi va alveolyar o‘simtalar atrofiyasi tezligini 2 barobar pasaytirishi isbotlangan.
III. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi
COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli dabetli bemorlarga ortopidik stomatologik yordamni takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Ilmiy-texnik kengashining 2024-yil 26-iyuldagi 05/95-son xulosasi):
birinchi ilmiy yangilik: COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli bemorlarda qisman olinadigan plastinkali protezlar bilan protezlashga medikamentoz tayyorlashning 10-kunida og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati mikrotsirkulyator oqimining tezligi va to‘liqligini sifat jihatidan oshgani aniqlangan; Ilmiy yangilikning ahamiyati: Olingan natijalarga kora COVID-19 bilan kasallangan 2-toifa diabet bilan og‘rigan bemorlarda olinadigan protezlarga o‘rtacha moslashish vaqtini bashorat qilishga, shuningdek, yallig‘lanish jarayoni, shu jumladan protez stomatit belgilarining ko‘rsatkichlarini kamaytirishga yordam berishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi; olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha buyruq(27.02.24 y; № 17/2) hamda "X-MED" hususiy klinikasi bo‘yicha buyruq (16.02.24 y; № 2) bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: bemorlarda yallig‘lanish jarayonlarining kamayishi va mikrotsirkulyasiyaning yaxshilanishi natijasida og‘iz bo‘shlig‘idagi noqulayliklar, shu jumladan quruqlik, og‘riq va diskomfort sezilarli darajada kamayadi. Iqtisodiy samaradorligi: taklif etilgan usul orqali biz umumiy xususiy fondni va o‘rtacha yillik fondni mos ravishda aniqlaymiz yangi davolash usulini joriy etishda mavjud usulga nisbatan foyda 1301000 so‘mni tashkil etdi biz hisoblab chiqdik yangi davolash usulini joriy etishning iqtisodiy samaradorligi koeffisienti 1,4 ni tashkil etdi. Xulosa; “COVID-19 o‘tkazgan 2 tip qandli diabetli bemorlarga ortopedik stomatologik yordamni takomillashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2024 yil 26 avgust 05/95– sonli xat yuborilgan;
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk bor alveolyar toji suyak atrofiyasi intensivligini uzoq muddatlarda aniqlash imkonini beruvchi qisman ikkilamchi adentiyalarda alveolyar o‘simtasi suyak to‘qimasi atrofiyasini jadallashishini aniqlash usuli ishlab chiqilgan (FAP 2386-sonli foydali modelga patent 21.07.2023); Ilmiy yangilikning ahamiyati: Ushbu usul suyak to‘qimasi atrofiyasining jadallashuvini aniqlash orqali og‘iz bo‘shlig‘idagi patologik jarayonlarni vaqtida aniqlash imkonini beradi. Bu esa bemorning stomatologik holatini yaxshiroq baholash va davolash strategiyasini aniqlashga yordam beradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi; Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi; olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha buyruq (27.02.24 y; № 17/1) hamda "X-MED" hususiy klinikasi bo‘yicha buyruq (16.02.24 y; № 1) bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: mazkur usul protezlash jarayonida suyak to‘qimasi o‘zgarishlarini uzoq muddat davomida kuzatib borish imkonini beradi. Bu usul orqali qayta-protezlash ehtiyojini aniqlash va reabilitatsiya muddatlarini yaxshilash mumkin. Iqtisodiy samaradorligi: davolanish muddatini qisqartirishning aniq iqtisodiy samaradorligini aniqlaymiz bu erda iqtisodiyot 680000 so‘mni tashkil etdi vaqtinchalik nogironlik davomiyligining qisqarishi natijasida YaIM yo‘qotishlarini kamaytirish bo‘yicha iqtisodni aniqlaymiz iqtisodiyot 360000 ni tashkil etdi. Suyak to‘qimasi atrofiyasini erta aniqlash protezlarni qayta tayyorlash va asoratlarni davolash bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytiradi. Xulosa; “COVID-19 o‘tkazgan 2 tip qandli diabetli bemorlarga ortopedik stomatologik yordamni takomillashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2024 yil 26 avgust 05/95– sonli xat yuborilgan;
uchinchi ilmiy yangilik: COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli bemorlarda og‘iz bo‘shlig‘i individual parvarishlash uchun preparatlar majmuasini mahalliy qo‘llashda anaerob mikroflora, patogen gram-musbat kokklar, zamburug‘lar va aktinomisetalar vakillarining sonini 92%ga haqqoniy pasayganligi isbotlangan;Ilmiy yangilikning ahamiyati: Mahalliy preparatlar qo‘llanilishi orqali patogen mikroorganizmlarning sonini sezilarli darajada kamaytirish, og‘iz bo‘shlig‘idagi mikrofloraning sog‘lom muvozanatini tiklashga yordam beradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi; olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha buyruq(27.02.24 y; № 17/1) hamda "X-MED" hususiy klinikasi bo‘yicha buyruq (16.02.24 y; № 1) bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: Shilliq qavatdagi yallig‘lanish o‘zgarishlarini aniqlashda, shuningdek, bemorlarning ushbu guruhida yuzaga keladigan og‘iz bo‘shlig‘idagi ikkilamchi patologik belgilarning og‘irligini baholashda stomatoskopik usuldan foydalanish zarurati va samaradorligi isbotlangan. Iqtisodiy samaradorligi: Asoratlarning oldini olish orqali tejaladigan xarajatlar: Asorat bo‘lgan holatda: qayta protezlash va qo‘shimcha muolajalar narxi o‘rtacha 8000000–10000000 so‘mni tashkil etadi. Taklif etilgan usulda bu xarajatlarning 80% gacha oldi olinadi: Tejamkorlik: 8000000 × 0.8 = 6400000 so‘m. Xulosa; “COVID-19 o‘tkazgan 2 tip qandli diabetli bemorlarga ortopedik stomatologik yordamni takomillashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2024 yil 26 avgust 05/95– sonli xat yuborilgan;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli, qisman ikkilamchi adentiyali bemorlarda suyak to‘qimalari zichligini va protezlash samaradorligini oshirishga qaratilgan taklif etilgan davlash-tashxislash taktikasining qo‘llanilishi endotelial disfunksiyani yaxshilashi va alveolyar o‘simtalar atrofiyasi tezligini 2 barobar pasaytirishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli, qisman ikkilamchi adentiyali bemorlarni davolash uchun taklif etilgan davolash-diagnostik taktika ortopedik moslamaga adaptatsiya davrini qisqartirishi, qisman olinadigan plastinka protezlaridan samarali foydalanish muddatlarini oshirishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi; olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent tibbiyot akademiyasining ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha buyruq (27.02.24 y; № 17/1) hamda "X-MED" hususiy klinikasi bo‘yicha buyruq (16.02.24 y; № 1) bilan amaliyotga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ilk bor alveolyar toji suyak atrofiyasi intensivligini uzoq muddatlarda aniqlash imkonini beruvchi qisman ikkilamchi adentiyalarda alveolyar o‘simtasi suyak to‘qimasi atrofiyasini jadallashishini aniqlash usuli ishlab chiqilganligi hamda COVID-19 o‘tkazgan 2-tip qandli diabetli, qisman ikkilamchi adentiyali bemorlarda ortopedik stomatologik davolash samaradorligini oshirishga qaratilgan taklif etilgan davolash-tashxislash taktikasi qo‘lanilganida og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati mikrotsirkulyator oqimining tezligi va to‘liqligini sifat jihatidan oshganligi, endotelial disfunksiyani yaxshilanishi va alveolyar o‘simtalar atrofiyasi tezligini pasayishi isbotlanganligi bilan izohlanadi. Iqtisodiy samaradorligi: Dori-darmon va tayyorlash xarajati: 1500000 so‘m. Asoratlarning oldini olish orqali tejamkorlik: ~6400000 so‘m. Protez xizmat muddati uzayishi orqali tejamkorlik: ~1250000 so‘m.; Xulosa; “Covid-19 o‘tkazgan 2 tip qandli diabetli bemorlarga ortopedik stomatologik yordamni takomillashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2024 yil 26 avgust 05/95– sonli xat yuborilgan.