Зайнутдинова Дилафруз Латибовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эьлон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ҳомиладорликнинг турли босқичларида тромбоцитопения ва тромбоцитопатиялар учраш частотаси, характеристикаси ва уларни коррекция қилиш усуллари” 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.I.PhD/Tib2556.
Илмий раҳбар: Бабаджанова Шаира Агзамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, Илмий кенгаш рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019. Tib.30.02.
Расмий оппонентлар: Сулейманова Дилора Нагаловна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Болтаев Камол Жумаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ҳомиладорликнинг турли босқичларида тромбоцитопения ва тромбоцитопатиялар учраш сони ва хусусиятларини баҳолаш ҳамда уларни мувофиқлаштириш усулларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
геморрагик синдром кузатилган ҳомиладорларда тромбоцит патологияларидан 54,4% тромбоцитопения, 45,6% тромбоцитопатия учраб, уларда иммун тромбоцитопения салмоғи юқори эканлиги аниқланган;
ҳомиладор аёлларда тромбоцитопения ва тромбоцитопатия ривожланиши эндотелин-1, фон Виллебранд омили ва sICAM-1 эндотелий маркерларининг дисфункцияси билан боғлиқлиги асосланган;
иммун тромбоцитопения билан оғриган ҳомиладорларда эндотелин-1 даражасини касаллик боскичларига мос равишда ташхисий ва башоратли аҳамияти исботланган;
тромбоцит патологияли ҳомиладор аёлларда стандарт терапияга нисбатан комбинацияланган давони қўллаш натижасида тромбоцитлар сонининг ишончли ошганлиги, акушерлик ва перинатал асоратлар ишончли камайганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи Эксперт кенгашининг 2023-йил 23-ноябрдаги 11-23/189-т сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: геморрагик синдром кузатилган ҳомиладорларда тромбоцит патологияларидан 54,4% тромбоцитопения, 45,6% тромбоцитопатия учраб, уларда иммун тромбоцитопения салмоғи юқори эканлиги аниқланган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт марказининг 02.02.2024-йилдаги 13и/ч-сонли буйруғи билан ва Бухоро шаҳар туғруқ комплекси 30.01.2024-йилдаги 35-сонли буйруғи билан амалиётга татбиқ этилган. Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи Эксперт кенгашининг 2023-йил 23 ноябрдаги 11-23/189-т сон хулосаси. Ижтимоий самарадорлиги: ҳомиладор аёлларда тромбоцит патологияларини эрта ташхислаш ва мақбул даволаш орқали самарадорлигини ошириш ҳамда геморрагик асоратларни олдини олиш, акушерлик ва перинатал натижалари кўрсаткичларини яхшилаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: ҳомиладор аёлларда тўғри ташхис қўйиш ва комбинацияланган даволаш усулини танлаш сарф қилиниши мумкин бўлган дори-дармон ва лаборатор текширув харажатларини камайтириши туфайли стационар шароитда сарфланадиган моддий харажатларини тежашга олиб келади. Ҳомиладор аёлларда тромбоцит патологияларида қон кетиш хусусиятларини ҳар томонлама таҳлил натижалари асосида касаллик оғирлиги баҳоланиб комбинацияланган муолажалар олиб бориш, геморрагик асоратланишини, тез ёрдамга мурожаат ҳамда касалхонага қайта ётишлар сонининг камайишига олиб келади. Агар битта беморга бир кун касалхонада даволаниш ўртача ҳисоблаганда 300000 сўм бўлса, ўн кунга 3000000 сўмни, бир йилда 3 марта даволанса ушбу харажат 9000000 сўмни ташкил этади. Ўз вақтида олиб борилган ташхислаш ва даволаш ишлари ҳар бир бемор ҳисобига даволаш кунларини 10 кундан 7 кунга қисқариши хисобига 2700000 сўм тежаш имконини беради. Ушбу касалларда қон кетиш хусусиятларини аниқлаш ва комбинацияланган даволаш геморрагик асоратларни камайтириб, уларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради. Усулнинг самарадорлиги қуйидагича ҳисобланди: Евр=(Д1-Д2)×(Г+Е)×Н-0.15×К. Бунда Д1- даволаш усули тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Д2- даволаш усули тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Г – бир ишчининг кунлик даромади; Е–меҳнатга лаёқатсизлик бўйича бериладиган мояна, сум/кун; Н –тадбиқ этилаётган янгилик маштаби (ушбу даволаш усулини йилига тадбиқ этилиши кутилаётган ёки тадбиқ этилган беморлар сони); 0.15 – самарадорлининг меёрий коеффициенти; К=0 сўм (қўшимча лаборатор-инструментал текширувларсиз). Евр = (10-7) × (200000+60000) × 108 - 0.15 × 0 = 86184000 сўмни тежаш имконини беради. Хулоса: олинган натижаларга кўра тромбоцитопения ва тромбоцитопатия аниқланган ҳомиладорларда қон кетишнинг хусусиятларини ўрганиш, айни туғруқ вақтида қон кетиш миқдорини баҳолаш, касаллик келтириб чиқарадиган оғир асоратларни олдини олиш йўли билан саломатлик индексини оширган. Таклиф этилган алгоритм ва комплекс ёндашувдан фойдаланиш беморларда тромбоцитар гемостазни ташхислаш ва прогнозлаш сифатини яхшилаган, ушбу касаллик билан боғлиқ асоратлар камайишига олиб келган. Бу эса беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни камайтириш орқали иқтисодий самара беради.
иккинчи илмий янгилик: ҳомиладор аёлларда тромбоцитопения ва тромбоцитопатия ривожланиши эндотелин-1, фон Виллебранд омили ва sICAM-1 эндотелий маркерларининг дисфункцияси билан боғлиқлиги Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт марказининг 02.02.2024-йилдаги 13и/ч-сонли ва Бухоро шаҳар туғруқ комплекси 30.01.2024-йилдаги 35-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи Эксперт кенгашининг 2023-йил 23 ноябрдаги 11-23/189-т сон хулосаси. Ижтимоий самарадорлиги: тромбоцит патологияси аниқланган ҳомиладор аёлларда эндотелин-1, фон Виллебранд омили ва sICAM-1 эндотелий маркерларини ўрганиш ва баҳолаш уларда аутоиммун ҳамда агрегацион бузилиш жараёнлари борлигини, эрта аниқлаш ва оғирлик даражаларини баҳолаш имконини яратади. Бу беморларда даволаш стратегиясини тўғри танлаш ва унинг самарадорлигини ошириш ҳамда асоратларини олдини олиш, уларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: қон томир эндотелий дисфункцияси ва геморрагик асоратлар ривожланиши ўртасидаги ассоциатив боғлиқликни аниқлаш касалликни ташхислаш учун керак бўладиган ортиқча лаборатор ва асбобий текшириш усулларга эҳтиёжни камайтиради ва даволаш учун маблағларни тежаш имконини беради. Бу усул орқали бир бемордан ўртача 2700000 сўмни тежаш имконини беради. Хулоса: тромбоцитопения ва тромбоцитопатия аниқланган ҳомиладор аёлларда эндотелий дисфункциясини ўрганиш ва баҳолаш уларда аутоиммун ҳамда агрегацион бузилиш жараёнлари борлигини эрта аниқлаш имконини яратади. Унга асосланган ҳолда танланган самарали даво асосий касалликни авжланишини ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширади, касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни камайтиради.
учинчи илмий янгилик: иммун тромбоцитопения билан оғриган ҳомиладорларда эндотелин-1 даражасини касаллик боскичларига мос равишда ташхисий ва башоратли аҳамияти исботланганлиги Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт марказининг 02.02.2024-йилдаги 13и/ч-сонли ва Бухоро шаҳар туғруқ комплекси 30.01.2024-йилдаги 35-сонли буйруқлари билан амалиётга татбиқ этилган. Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи Эксперт кенгашининг 2023-йил 23 ноябрдаги 11-23/189-т сон хулосаси. Ижтимоий самарадорлиги: тромбоцитопения билан оғриган ҳомиладорларда эндотелин-1 даражасини касаллик боскичларига мос равишда ташхисий ва башоратлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: иммун тромбоцитопения билан касалланган ҳомиладорларга миелограмма кўрсаткичларини аниқлаш мақсадида қизил суяк кўмиги пункцияси цитологик таҳлили амалга оширилган ва бу беморларнинг ўзига ҳамда ҳомиласига зиён етказиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Эндотелин-1 даражасини аниқлаш орқали ушбу амалиётни бажаришга эҳтиёж қолмайди. Ушбу патология билан касалланган бир нафар ҳомиладор аёл учун миелограммага 350000 сўм сарф қилинса (108 нафар бемор учун 37800000), эндотелин-1 даражасини аниқлаш учун 150000 сўм сарф қилинади (108 нафар бемор учун 16200000). Бунинг натижасида бюджет маблағларидан 21600000 кам сарфланишига имкон беради.
тўртинчи илмий янгилик: тромбоцит патологияли ҳомиладор аёлларда стандарт терапияга нисбатан комбинацияланган давони қўллаш натижасида тромбоцитлар сонининг ишончли ошганлиги, акушерлик ва перинатал асоратлар ишончли камайганлиги аниқланганлиги Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт марказининг 02.02.2024-йилдаги 13и/ч-сонли ва Бухоро шаҳар туғруқ комплекси 30.01.2024-йилдаги 35-сонли буйруқлари билан амалиётга татбиқ этилган. Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи Эксперт кенгашининг 2023-йил 23 ноябрдаги 11-23/189-т сон хулосаси. Ижтимоий самарадорлиги: тромбоцит патологияли ҳомиладор аёлларда комбинацияланган давони қўллаш натижасида тромбоцитлар сонининг ишончли ошган. Акушерлик ва перинатал асоратлар ривожланишини олдини олган, ўлим ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширган. Иқтисодий самарадорлиги: тромбоцит патологияли ҳомиладор аёлларда комбинацияланган давони қўллаш натижасида ривожланиши мумкин бўлган акушерлик ва перинатал асоратларни олдини олиш, беморларни шифохонада даволаниш кунларини қисқариши, даволаш учун кетадиган харажатлар миқдорини камайтириш имконини берган. Ушбу терапияни амалга оширишда нафақат она балки бола хаётини хам сақлаб қолиш орқали 2 баробар иқтисодий самарадорликка эришилган. Бунда бир нафар бемор ҳисобига даволаш кунларини 10 кундан 7 кунга қисқариши хисобига 2700000 сўм тежаш имконини берган. Хулоса: тромбоцитопения ва тромбоцитопатия билан касалланган ҳомиладор аёлларда стандарт терапияга икки уйли қичитқи, жағ-жағ, тоғ қалампири, бўйимодорон ва логоҳилиус ўсимликларидан тайёрланган гемостатик препарат билан комбинацияланган давони қўллаш натижасида ривожланиши мумкин бўлган акушерлик ва перинатал асоратларни олдини олиш, беморларни шифохонада даволаниш кунларини қисқартириш, жарроҳлик амалиётига кўрсатмаларни камайтириш, даволаш учун кетадиган харажатлар миқдорини камайтириш имконини берган.