Yavmutov Dilshod Shoyimardonkulovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqidagi e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar:
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): ““Yashil iqtisodiyot”ga o‘tish sharoitida mintaqa iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish metodologiyasini takomillashtirish (Buxoro viloyati misolida)”, 08.00.12 – Mintaqaviy iqtisodiyot.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.DSc/Iqt558
Ilmiy rahbar: Xamidov Obidjon Xafizovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat universiteti, DSc.03/27.09.2024.1.72.05
Rasmiy opponentlar: Tuxliev Nurislom, iqtisodiyot fanlari doktori, akademik; Egamberdiev Farmonqul Tursunqulovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor; Nizamov Asliddin Badreddinovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Urganch davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish sharoitida mintaqa iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish metodologiyasini takomillashtirishga qaratilgan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
“yashil iqtisodiyot” tushunchasining iqtisodiy mazmuni tabiiy resurslardan samarali foydalangan holda chiqindisiz ishlab chiqarishga asoslangan, aholi farovonligini oshirishga yo‘naltirilgan barqaror rivojlanuvchi iqtisodiyot shakli nuqtai nazaridan takomillashtirilgan;
“yashil iqtisodiyot”ni joriy etishda ustuvor sifatida ekotizimlarning qayta tiklanish imkoniyatlari va potensial sig‘imini baholash parametrlarini ishlab chiqish hamda mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishni rejalashtirishda ushbu parametrlarni hisobga olish tartib-taomilini joriy etish taklifi asoslangan;
“yashil iqtisodiyot”ga o‘tish sharoitida tabiatdan foydalanishning iqtisodiy-moliyaviy mexanizmlarini takomillashtirishda “ifloslantiruvchi to‘laydi” tamoyiliga asosan tashlangan chiqindilar va tashlamalar uchun to‘lov miqdorlarini ularning hajmi hamda atrof-muhit va aholi salomatligi uchun xavfiga bog‘liq bo‘lishini ta’minlash maqsadga muvofiqligi asoslangan;
mintaqa iqtisodiyotining ekologiyalashuv darajasini aniqlashda iqtisodiyot obektlarini ularning ichki bog‘liqligini hamda tashqi muhit bilan aloqalari xususiyatlarini inobatga olgan holda, tabiatga munosabatlarlarining muqobil usullari bilan baholagan tarzda istiqbolda iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik taraqqiyotni nazarda tutib, kompleks tadqiq etishga asoslanuvchi ekotizimli yondoshuv taklifi asoslangan;
O‘zbekiston Respublikasini barqaror rivojlantirish maqsadlari doirasida 2025-2029 yillar uchun dekarbonizatsiya jarayonlarining prognoz ko‘rsatkichlari ishlab chiqilgan va asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Yashil iqtisodiyot sharoitida mintaqalar iqtisodiyotini barqaror rivojlantirishning metodologik asoslarini takomillashtirish borasida ishlab chiqilgan takliflar asosida:
“yashil iqtisodiyot” tushunchasining iqtisodiy mazmuni tabiiy resurslardan samarali foydalangan holda chiqindisiz ishlab chiqarishga asoslangan, aholi farovonligini oshirishga yo‘naltirilgan barqaror rivojlanuvchi iqtisodiyot shakli nuqtai nazaridan takomillashtirish taklifi “Mintaqaviy iqtisodiyot” nomli darslikni ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 27-martdagi 68-sonli buyrug‘i, ro‘yxatga olish raqami 68-621 sonli guvohnoma). Tadqiqot ishi natijalari “Mintaqaviy iqtisodiyot” fani mazmunini takomillashtirish va o‘qitish sifatini oshirishga qaratilgan;
“yashil iqtisodiyot”ni joriy etishda ustuvor sifatida ekotizimlarning qayta tiklanish imkoniyatlari va potensial sig‘imini baholash parametrlarini ishlab chiqish hamda mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishni rejalashtirishda ushbu parametrlarni hisobga olish tartib-taomilini joriy etish taklifi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 30-oktyabrdagi PF-5863-son “2030 yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof-muhitni muhofaza qilish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Farmonida 1-ilova bilan tasdiqlangan “2030-yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof-muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi”ning 5-bobini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligining 2024-yil 16-oktyabrdagi 03-03/4-10138-son ma’lumotnomasi). Mazkur tartib amaliyotidan foydalanish asosida Buxoro va Navoyi viloyatlaridagi cho‘l yaylovlarining tiklanish imkoniyatlari va potensial sig‘imidan kelib chorvachilikni rivojlantirish natijasida ularning mahsuldorligi 15-20 foizga ortgan;
“yashil iqtisodiyot”ga o‘tish sharoitida tabiatdan foydalanishning iqtisodiy-moliyaviy mexanizmlarini takomillashtirishda “ifloslantiruvchi to‘laydi” tamoyiliga asosan tashlangan chiqindilar va tashlamalar uchun to‘lov miqdorlarini ularning hajmi hamda atrof-muhit va aholi salomatligi uchun xavfiga bog‘liq bo‘lishini ta’minlash maqsadga muvofiqligi asoslangan taklifidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 30-oktyabrdagi PF-5863-son Farmonida 2-ilova bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasining 2030-yilgacha mo‘ljallangan atrof-muhitni muhofaza qilish konsepsiyasini 2019-2021 yillarda amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi”ning 7-bandi “Iqtisodiyotni ekologiyalashtirish va tabiatdan foydalanishning iqtisodiy mexanizmlarini takomillashtirish chora-tadbirlari” ishlab chiqilishida foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligining 2024-yil 16-oktyabrdagi 03-03/4-10138-son ma’lumotnomasi). Mazkur taklifdan amaliyotda foydalanish natijasida Buxoro viloyatidagi sanoat korxonalarining tabiiy suv havzalariga tashlama chiqindilari miqdori 25 foizga kamayishiga erishilgan;
mintaqa iqtisodiyotining ekologiyalashuv darajasini aniqlashda iqtisodiyot obektlarini ularning ichki bog‘liqligini hamda tashqi muhit bilan aloqalari xususiyatlarini inobatga olgan holda, tabiatga munosabatlarlarining muqobil usullari bilan baholagan tarzda istiqbolda iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik taraqqiyotni nazarda tutib, kompleks tadqiq etishga asoslanuvchi ekotizimli yondoshuv taklifidan “Mintaqaviy iqtisodiyot” nomli darslikni ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 27-martdagi 68-sonli buyrug‘i, ro‘yxatga olish raqami 68-621 sonli guvohnoma). Tadqiqot ishi natijalari “Mintaqaviy iqtisodiyot” fani mazmunini takomillashtirish va o‘qitish sifatini oshirishga qaratilgan;
O‘zbekiston Respublikasini barqaror rivojlantirish maqsadlari doirasida 2025-2029 yillar uchun dekarbonizatsiya jarayonlarining prognoz ko‘rsatkichlari ishlab chiqilgan va asoslangan taklifidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 11-sentyabrdagi PF-158-son “O‘zbekiston-2030” strategiyasi to‘g‘risida” Farmonining 1-ilovasidagi 73- (Atmosfera havosi ifloslanishining oldini olish, uning tabiiy tarkibini saqlash bo‘yicha keskin choralar ko‘rish) bandini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligining 2024-yil 16-oktyabrdagi 03-03/4-10138-son ma’lumotnomasi). Ushbu taklifni amalda qo‘llash natijasida O‘zbekistonda atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalarning hajmini 10,5 foizga qisqartirish to‘g‘risida prognoz qilishda foydalanilgan.